Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

ДАСТУРИ ИСТИФОДАБАРАНДА

ХУШ ОМАДЕД БА CОМОНАИ РАСМИИ МАРКАЗИ МИЛЛИИ ҚОНУНГУЗОРИИ НАЗДИ ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН!

КОР БО МАХЗАНИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

Муҳтарам меҳмонон ва истифодабарандагони сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (ММҚ),

Барои оғози кор бо «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) ба блоки бо номи шабеҳ дар сомонаи расмии ММҚ зер кунед. Блоки «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» кушодашаванда буда, ҳамеша дар қисми болои сомона дастрас аст. Шумо инчунин метавонед ба «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) аз феҳристи асосӣ (меню асосӣ) бо зеркунии пайванди «Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» дастрасӣ пайдо намоед.

БЛОКИ «МАХЗАНИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН» (МҚҶТ)

Ҳамаи модулҳо ва имконоти ҷустуҷӯи санадҳо дар «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) мустақилона кор мекунанд. Ин маънои онро дорад, ки ҳангоми кор бо МҚҶТ ворид кардани «Ном»-и санад ва бо ҳамроҳи он интихоб кардани ҳамаи имконоти дигар, масалан «Таснифгар», «Мақомот», «Рақам», «Сана», «Матни асосӣ» ва ғайра ҳатмӣ нест. Аммо барои ҷустуҷӯи васеъ шумо метавонед аз ҳамаи имконоти ҷустуҷӯи санадҳо ба таври дилхоҳ истифода баред. Ҳамаи санадҳое, ки ба МҚҶТ ворид шуданд дар зери «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ», яъне дар «Ҷадвали санадҳо» дастрасанд.

ЛАВҲАИ ИМКОНОТИ ҶУСТУҶӮ

Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ

ҶАДВАЛИ САНАДҲО

ТУГМАҲОИ «ТАТБИҚ КАРДАН» ва «БОЗСОЗӢ»

Тугмаи «Татбиқ кардан»: Баъд аз он ки Шумо дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» имконоти дилхоҳро ворид карда, интиход мекунед, барои намоиш додани натиҷа тугмаи «Татбиқ кардан»-ро зер кунед. Аммо, вақте ки шумо дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» дархостеро ворид мекунед ё имконеро интихоб менамоед, онҳо ба таври худкор дарҳол татбиқ карда мешаванд.

Тугмаи «Бозсозӣ»: Агар хоҳед, ки ҳамаи дархостҳо ва имконотеро дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» лағв кунед, аз тугмаи «Бозсозӣ» истифода баред.

Агар шумо хоҳед, ки номи санади дақиқро аз санадҳои дар махзан мавҷудбуда ба даст оред, калидвожаи номи санадро ба сатри «Ном» ворид намоед. Ҳамаи санадҳое, ки дорои калидвожаи воридуша мебошанд нишон дода мешаванд. Масалан, агар шумо калидвожаи «дастрасӣ»-ро ворид кунед, санадҳое, ки калимаи «дастрасӣ»-ро дар бар мегиранд, дар «Ҷадвали санадҳо» нишон дода мешаванд (масалан, ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ ҲУҚУҚИ ДАСТРАСӢ БА ИТТИЛООТ)

САТРИ «НОМ»

Шумо инчунин метавонед санадҳоро аз рӯи муҳтаво бо истифодаи сатри «Матни асосӣ» ва полои дилҳол ҷустуҷӯ намоед. Масалан, барои ёфтани санад(ҳо)и дорои калима(ҳо), калидвожа(ҳо) ё ибора(ҳо)и лозимӣ, ба сатри «Матни асосӣ» дархостро ворид намуда, имкони «Дар бар мегирад»-ро интихоб намоед. Санадҳои дархостшуда ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред. Ҳамин тавр аз имкони «Дар бар намегирад» ё имконоти ҷустуҷӯи дигар истифода баред, Масалан, агар шумо ба сатри «Матни асосӣ» калимаи «Интернет»-ро ворид кунед ва имкони «Дар бар мегирад»-ро интихоб намоед, саданҳое, ки дар муҳтавои худ дорои калимаи «Интернет» мебошанд, нишод дода мешаванд.

САТРИ «МАТНИ АСОСӢ»

Сатри «Матни асосӣ»

Шумо метавонед санадҳоро аз рӯи «Ном», «Таснифгар», «Мақомот», «Рақам», «Сана», «Матни асосӣ» ва ғайра алоҳида ё якҷоя ба таври дилхоҳ ҷустуҷӯ намоед.

Масалан, агар хоҳед, ки санадҳоро танҳо «Аз рӯи моҳ ва сол» ҷустуҷӯ кунед, танҳо аз имкони «Аз рӯи моҳ ва сол» бо интихоби моҳ ва сол истифода баред. Санадҳо ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред.

Агар хоҳед, ки санадҳоро танҳо дар давраи муайян ҷустуҷӯ кунед, танҳо аз имкони «Аз санаи интихобшуда» ва/ё «То санаи интихобшуда» алоҳида ё якҷоя бо интихоби моҳ ва сол истифода баред. Санадҳо ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред.

Ҳамин тавр Шумо метавонед ҳар гуна санадҳои махзанро алоҳида ё бо интихоби имконоти иловагӣ ҷустуҷӯ намоед ва ба даст оред.

Барои дидани санад ва мутолиа кардани он, аз тугмаи «ДИДАН» истифода баред ва барои пинҳон кардани он, аз тугмаи «ПИНҲОН КАРДАН» истифода баред.

ТУГМАҲОИ «ДИДАН» ва «ПИНҲОН КАРДАН»

Шумо ҳам метавонед, бо зеркунии пайванди номи санад онро дар саҳифаи алоҳида кушоед ё ин ки дар форматҳои Word, PDF ва ZIP аз сомонаи мо боргирӣ намоед.

ЗАМИМА ДАР ФОРМАТҲОИ WORD, PDF ва ZIP (ДАР ҶАДВАЛИ САНАДҲО)

Замима

КОР БО СОМОНАИ РАСМӢ - БАҚАЙДГИРӢ ВА ВОРИДШАВӢ

Ҳамаи маводҳои Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ба ахбори омма дахл доранд, дар сомонаи мо дастрасанд. Барои гирифтани маълумот Шумо метавонед аз Феҳристи асосӣ (менюи асосӣ), Харитаи сомона, имкони Ҷустуҷӯ ва Ҷустуҷӯи васеъ истифода баред.
Барои бақайдгирӣ дар сомонаи Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, лутфан ба таври расмӣ муроҷиат намоед. Корбарони бақайдгирифташуда метавонанд аз имкониятҳои иловагӣ истифода баранд, масалан, пайдо кардани дастрасӣ ба лоиҳаҳои санадҳо.

Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ**

**ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**ДАР БОРАИ СУДҲОИ ҲАКАМӢ**

**(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 2008, №1 қисми 2, мод. 10)**

БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ

**Моддаи 1. Доираи амали Қонуни мазкур**

1. Қонуни мазкур тартиби таъсис ва фаъолияти судҳои ҳакамиро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон танзим менамояд.

2. Ба суди ҳакамӣ аз рўи созишномаи тарафҳои муҳокимаи ҳакамӣ (минбаъд – тарафҳо) мумкин аст баҳси марбути муносибатҳои ҳуқуқии гражданӣ ва иқтисодӣ пешниҳод шавад, агар дар қонун тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

3. Амали Қонуни мазкур ба арбитражи (ҳакамияти) байналмилалии тиҷоратӣ паҳн намегардад.

Моддаи 2. Мафҳумҳои асосӣ

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

- суди ҳакамӣ – суди ҳакамии доимоамалкунанда ё суди ҳакамии як бор амалкунанда, ки аз ҷониби тарафҳо барои ҳалли баҳси мушаххас таъсис дода шудааст;

- ҳакам – ҳаками суди ҳакамии доимоамалкунанда ё ин ки шахси воқеие, ки тарафҳо интихоб кардаанд ё бо тартиби мувофиқанамудаи тарафҳо барои ҳалли баҳс дар суди ҳакамии як бор амалкунанда таъин гардидааст;

- муҳокимаи ҳакамӣ – ҷараёни ҳалли баҳс ва қабули ҳалнома дар суди ҳакамӣ;

- созишномаи ҳакамӣ – созишномаи тарафҳо дар бораи супоридани баҳс ба баррасии суди ҳакамӣ;

-тавзеҳоти ҳакамӣ – тавзеҳоти пешбиникардаи шартнома дар бораи баррасӣ шудани баҳс дар суди ҳакамӣ;

- қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда – оинномаҳо, низомномаҳо ва дастурҳои дорои қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ буда, аз тарафи шахси ҳуқуқие, ки суди ҳакамии доимоамалкунандаро таъсис додааст, тасдиқ карда шудаанд;

- қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ – меъёрҳои танзимкунандаи тартиби ҳалли баҳс дар суди ҳакамӣ, ки он қоидаҳои муроҷиатро ба суди ҳакамӣ, интихоби (таъини) ҳакамҳо ва тартиби муҳокимаи ҳакамиро дар бар мегирад;

- тарафҳои муҳокимаи ҳакамӣ – шахсони ҳуқуқӣ, соҳибкорони инфиродӣ ва шахсони воқеие, ки барои ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳои худ ба суди ҳакамӣ даъво пешниҳод кардаанд ё ба худи онҳо даъво пешниҳод карда шудааст;

- суди босалоҳият – судҳои иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба баҳсҳои тобеи судҳои иқтисодӣ, судҳои ноҳиявӣ (шаҳрӣ) оид ба баҳсҳои тобеи судҳои салоҳияти умумӣ, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар намудааст.

Моддаи 3. Тартиби таъсис ва фаъолияти судҳои ҳакамӣ

1. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мумкин аст судҳои ҳакамии доимоамалкунанда ва як бор амалкунанда таъсис дода шаванд.

2. Судҳои ҳакамии доимоамалкунанда аз тарафи ташкилотҳои ғайритиҷоратӣ – шахсони ҳуқуқӣ таъсис дода мешаванд.

3. Судҳои ҳакамии доимоамалкунанда наметавонанд дар назди мақомоти ҳокимияти давлатӣ ва худидоракунии маҳаллӣ таъсис дода шаванд.

4. Суди ҳакамии доимоамалкунанда вақте таъсисёфта ҳисобида мешавад, ки шахси ҳуқуқӣ дар бораи таъсиси суди ҳакамии доимоамалкунанда қарор қабул намуда, Низомномаи суди ҳакамии доимоамалкунанда ва рўйхати ҳакамҳоро тасдиқ карда бошад.

5. Шахси ҳуқуқии таъсисдодаи суди ҳакамии доимоамалкунанда ба суди босалоҳияте, ки дар ҳудуди ҷойгиршавии суди ҳакамии доимоамалкунанда ҳокимияти судиро амалӣ менамояд, нусхаи ҳуҷҷатҳоеро, ки ба таъсис ёфтани суди ҳакамии доимоамалкунанда шаҳодат дода, тибқи қисми чоруми ҳамин модда пешбинӣ шудаанд, мефиристад.

6. Тартиби таъсиси суди ҳакамии як бор амалкунанда бо созишномаи тарафҳо муайян карда мешавад ва он набояд хилофи муқаррароти моддаҳои 7, 8, 10, 12 ва 13 Қонуни мазкур бошад. Агар дар созишномаи тарафҳо тартиби таъсиси суди ҳакамии як бор амалкунанда муайян нашуда бошад, он гоҳ муқаррароти моддаҳои 7 – 13 Қонуни мазкур татбиқ карда мешаванд.

**Моддаи 4. Ба баррасии суди ҳакамӣ супоридани баҳс**

1. Баҳс мумкин аст ҷиҳати баррасӣ ба суди ҳакамӣ супорида шавад, агар дар байни тарафҳо созишномаи ҳакамӣ ва ё дар шартнома тавзеҳоти ҳакамӣ мавҷуд бошад.

2. Созишномаи ҳакамӣ дар бораи ба баррасии суди ҳакамӣ додани баҳси бавуҷудомада ё бавуҷудояндаи гражданӣ ва иқтисодӣ дар шакли шартномаи алоҳида баста мешавад.

3. Созишномаи ҳакамиро тарафҳо мумкин аст доир ба ҳамаи баҳсҳо ё баҳсҳои муайяне, ки дар байни тарафҳо оид ба муносибати ҳуқуқии мушаххас ба вуҷуд меоянд, банданд.

4. Созишномаи ҳакамӣ дар бораи ҳалли баҳс аз рўи шартномае, ки шартҳояшро яке аз тарафҳо муайян кардааст, мумкин аст ҳамон вақт боэътибор ҳисобида шавад, ки онро тарафи дигар бо роҳи пурра ҳамроҳ шудан ба шартномаи пешниҳодкардашуда (шартномаи ҳамроҳшавӣ) қабул намояд ва агар чунин созишнома баъди пайдо шудани асос барои пешниҳоди даъво баста шуда бошад.

5. **Агар** **дар** **рафти** **баррасӣ** **намудани** **баҳс** аз **ҷониби** **суди** **ҳакамӣ** **муносибатҳои** ҳ**уқуқие** **ошкор** **гардад**, ки ба **тартиби** **умимии** ҳ**уқуқӣ** **танзим** **мешаванд**, **баррасии** **чунин** **бахс** қ**аъткарда** **шуда**, ба **тарафҳо** **фаҳмонда** **мешавад**, ки **онҳо** **метаваонанд** **барои** ҳ**алли** **баҳс** ба **суд** **муроҷиат** **намоянд**. **(ҚҶТ аз 03.07.2012с., №862)**

**Моддаи 4¹. Тобеияти баҳсҳо ба суди ҳакамӣ**

Суди ҳакамӣ баҳсҳои марбут ба муносибатҳои ҳуқуқии гражданӣ ва иқтисодиро, ба истиснои баҳсҳои зерин, баррасӣ менамояд:

**- дар ораи муқарар намудаи ҳолатҳое, ки аҳамияти ҳуқуқӣ доранд;**

**- дар бораи ҳифзи шаъну шараф ва эътиьорикорӣ;**

**- оид ба шикоятҳо аз рӯи қарорҳои макомоти баррасикунандаи парвандаҳои маъмурӣ;**

**- дар бораи муфлисшавӣ;**

**- дар бораи чуброни зараре, ки ба ҳаёт ва саломатии шаҳрванд расонида шудааст;**

**- баҳсҳое, ки аз муносибатҳои ҳуқуқии мерос бармеоянд;**

**- баҳсҳое, ки ҳангоми сабти асноди ҳолати шаҳрвандӣ ба миён меоянд;**

**- баҳсҳои марбут ба тартиб ва шартҳои бастани ақди никоҳ ва бекор кардани ақди никоҳ;**

- баҳсҳои мартуб ба муносибатҳои молумулкӣ ва шахсии ғайримолумулкие, ки дар оила байни ҳамсарон, падару модар фарзандон ва дигар аъзои оила ба миён меоянд;

**- баҳсҳоек, ки дар натиҷаи фарзандхондӣ, васоят ва парастори, ба тарбия қабул кардани кӯдакон ба мийн меоянд;**

**- баҳсҳои оид ба басташуда эътироф кардани шартномаҳо;**

**- баҳсҳои манзилӣ;**

**- баҳсҳои мартуб ба моликияти зеҳнӣ;**

- баҳсҳое, кидар қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ё шартномаи тарафҳои тартиби дигари баррасии баҳс пешбинӣ шудааст. (ҚҶТ аз 03.07.2012с., №862)

**Моддаи 5. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи судҳои ҳакамӣ**

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи судҳои ҳакамӣ ба Коститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон , инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, иборат мебошад. (ҚҶТ аз 03.07.2012с., №862)

**БОБИ 2. СОЗИШНОМАИ ҲАКАМӢ**

**Моддаи 6. Шакл ва мазмуни созишномаи ҳакамӣ**

1. Созишномаи ҳакамӣ дар шакли хаттӣ баста мешавад. Созишномаи ҳакамӣ ба шарте басташуда ҳисобида мешавад, ки он дар ҳуҷҷати имзонамудаи тарафҳо дарҷ ёфта ё бо роҳи мукотиба, огоҳ намудан аз тариқи телетайп, телеграф, инчунин бо истифодаи воситаҳои дигари алоқаи электронӣ ё алоқаи дигаре, ки тасдиқи чунин созишномаро таъмин мекунанд, баста шуда бошад.

2. Созишномаи ҳакамӣ бояд инҳоро пешбинӣ намояд:

- номи тарафҳо;

- предмети баҳс;

- номи суди ҳакамӣ (агар ҳалли баҳс ба зиммаи суди ҳакамии доимоамалкунанда вогузошта шавад);

- шумора, ном, номи падар ва фамилияи ҳакамони интихобшуда;

- муқаррарот дар бораи қоидаҳои татбиқшаванда;

- мўҳлати баррасии баҳс;

- маҳал ва вақти бастани шартнома.

3. Бо ризоияти тарафҳо дар созишномаи ҳакамӣ метавонад дигар талабот низ пешбинӣ карда шавад.

4. Созишномаи ҳакамӣ дар бораи супоридани баҳс ба суди ҳакамии як бор амалкунанда бояд ба таври илова қоидаҳои муҳокимаи ҳакамиро дар ҳамин суди ҳакамӣ пешбинӣ намояд.

5. Дар созишномаи ҳакамӣ бояд шартҳои пардохти ноустуворона барои иҷро накардани ўҳдадориҳое, ки аз он бармеоянд, дарҷ шуда бошад.

6. Агар тарафҳо дигар хел аҳд накарда бошанд, ҳангоми ба суди ҳакамии доимоамалкунанда супоридани баҳс қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда ҳамчун ҷузъи таркибии созишномаи ҳакамӣ ҳисобида мешаванд.

**БОБИ 3. ҲАЙАТИ СУДИ ҲАКАМӢ**

**Моддаи 7. Талаботе, ки ба ҳаками суди ҳакамӣ пешниҳод карда мешаванд**

1. Шахси воқеие ҳакам интихоб (таъин) мешавад, ки ба холисона ҳал кардани баҳс қодир буда, ба натиҷаи парванда бевосита ё бавосита манфиатдор нест, вобастаи тарафҳо намебошад ва ба иҷрои вазифаи ҳакам бо тартиби мувофиқанамудаи тарафҳо розӣ аст.

2. Ҳаками суди ҳакамӣ, ки баҳсро танҳо баррасӣ мекунад, бояд таҳсилоти олии ҳуқуқшиносӣ дошта бошад. Дар сурати дастҷамъона ҳал кардани баҳс раиси ҳайати суди ҳакамӣ бояд таҳсилоти олии ҳуқуқшиносӣ дошта бошад.

3. Талаботе, ки нисбати тахассуси ҳаками суди ҳакамӣ пешниҳод карда мешаванд, метавонанд бевосита бо мувофиқаи тарафҳо ё бо қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ муайян карда шаванд.

4. Шахси воқеие, ки дорои қобилияти пурраи амал нест, таҳти васоят ё парасторӣ қарор дорад ё доғи судӣ дошта, он бо тартиби муқаррарнамудаи қонун барҳам нахўрдааст ё аз ў бардошта нашудааст, ҳаками суди ҳакамӣ шуда наметавонад.

5. Шахси воқеие низ ҳаками суди ҳакамӣ шуда наметавонад, ки тибқи қонун мақоми вазифавиаш (судя, корманди прокуратура ва дигарҳо) барои ҳаками суди ҳакамӣ интихоб (таъин) шудан мувофиқ набошад.

**Моддаи 8. Шумораи ҳакамон**

1. Тарафҳо метавонанд шумораи ҳакамонро мустақилона муайян намоянд, ки он бояд тоқ бошад.

2. Агар тарафҳо дигар хел аҳд накарда бошанд, барои ҳалли баҳс дар суди ҳакамии як бор амалкунанда се ҳакам интихоб (таъин) карда мешавад.

3. Агар шумораи ҳакамон бо қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда муайян карда нашуда бошад, он гоҳ се ҳакам интихоб (таъин) карда мешавад.

**Моддаи 9. Ташкили ҳайати суди ҳакамӣ**

1. Ҳайати суди ҳакамӣ бо роҳи интихоби (таъини) ҳакамон (ҳакам) ташкил меёбад.

2. Дар суди ҳакамии доимоамалкунанда ҳайати суди ҳакамӣ бо тартиби муқаррарнамудаи қоидаҳои суди ҳакамии доимамалкунанда ташкил карда мешавад.

3. Дар суди ҳакамии як бор амалкунанда ҳайати суди ҳакамӣ бо тартиби мувофиқашудаи тарафҳо ташкил карда мешавад.

4. Агар тарафҳо оид ба дигар ҳолат аҳд накарда бошанд, ҳайати суди ҳакамии як бор амалкунанда бо тартиби зайл ташкил карда мешавад:

- ҳангоми ташкили ҳайати суди ҳакамии иборат аз се ҳакам ҳар кадоме аз тарафҳо як ҳакамро интихоб мекунад ва ду ҳаками ба ин тартиб интихобгардида ҳаками сеюмро интихоб менамоянд;

- агар яке аз тарафҳо ҳакамро дар давоми 15 рўзи аз тарафи дигар гирифтани дархостнома оид ба интихоби ҳакам интихоб накунад ё худ ду ҳаками интихобшуда дар давоми 15 рўзи интихоб гардиданашон ҳаками сеюмро интихоб нанамоянд, баҳс дар суди ҳакамӣ баррасӣ намегардад ва ин баҳс мумкин аст ба баррасии суди босалоҳият дода шавад;

- агар баҳс аз тарафи судяи ҳакамӣ шахсан ҳал карда мешуда бошад ва баъд аз муроҷиат намудани як тараф ба тарафи дигар дар бораи интихоби ҳакам тарафҳо дар давоми 15 рўз ҳакамро интихоб накунанд, он гоҳ баҳс дар суди ҳакамӣ баррасӣ намегардад ва ин баҳс мумкин аст барои баррасӣ ба суди босалоҳият дода шавад.

**Моддаи 10. Асосҳои рад кардани ҳакам**

1. Ҳакам наметавонад дар баррасии парванда иштирок намояд ва баъди таъин ё интихоб гардиданаш бояд рад карда шавад ва ё худро рад намояд, агар:

- ба натиҷаи баррасии парванда бевосита ё бавосита манфиатдор бошад;

- хешу табори яке аз тарафҳо ё шахсони дигаре бошад, ки дар парванда иштирок доранд ва ё бо ин шахсон ё тарафҳо муносибати хоса дошта бошад;

- баҳс бевосита ё бавосита ба иҷрои ваколатҳои хизматиаш алоқаманд бошад;

- тараф ба парванда манфиатдор будани ҳакам ё муносибати холисона надоштани ўро баъд аз интихоб ё таъин шуданаш фаҳмида бошад;

- ҳакам пас аз як моҳи таъин ё интихоб шуданаш вазифаҳои худро вобаста ба парвандаи баррасишаванда иҷро накарда бошад;

- ба талаботи муқаррарнамудаи моддаи 7 Қонуни мазкур мувофиқ набудани ҳакам ошкор гардад;

- пештар дар парвандаи баррасишаванда ба сифати ҳакам иштирок намуда, вале чун тараф, намояндаи тараф ё ба ҳар кадом дигар сифат рад шуда бошад ё худрадкунӣ изҳор карда бошад.

2. Дар суди ҳакамии як бор амалкунанда бо созишномаи тарафҳо барои рад кардан ё худрадкунии ҳакам мумкин аст асосҳои иловагӣ муқаррар карда шаванд.

**Моддаи 11. Тартиби рад кардани ҳакам**

1. Дар сурати муроҷиат намудан ба ягон шахси воқеӣ ҷиҳати эҳтимолан ҳакам интихоб (таъин) шуданаш, шахси мазкур бояд аз ҳолатҳое хабар диҳад, ки барои рад кардани ў мутобиқи моддаи 10 Қонуни мазкур асос шуда тавонад.

Агар ин ҳолатҳо ҳангоми муҳокимаи ҳакамӣ ба вуқўъ оянд, ҳакам бояд дар ин бора ба тарафҳо фавран хабар диҳад ва номзадиашро рад намояд.

2. Тараф метавонад мутобиқи моддаи 10 Қонуни мазкур танҳо дар мавриде ҳаками интихобшударо рад намояд, ки агар ҳолатҳои барои рад кардан асосгардида ба тараф пас аз интихоби ҳаками радшаванда маълум гашта бошанд.

3. Агар тартиби рад кардани ҳакам аз ҷониби тарафҳо мувофиқа нашуда бошад ва ё бо қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда муайян нагардида бошад, аризаи хаттии асосноки тараф дар бораи рад кардани ҳакам бояд дар давоми панҷ рўзи ба вай маълум гаштани ташкил ёфтани ҳайати суди ҳакамӣ пешниҳод карда шавад.

Агар ҳаками суди ҳакамӣ, ки ба ў радкунӣ пешниҳод шудааст, худро рад накунад ё тарафи дигар бо рад шудани ҳакам розӣ набошад, масъалаи рад кардани ҳакам аз ҷониби ҳакамони дигари ҳайати суди ҳакамӣ дар давоми 10 рўзи гирифтани аризаи хаттии асосноки тараф ҳал карда мешавад. Масъалаи рад намудани ҳакаме, ки баҳсҳоро танҳо ҳал мекунад, аз тарафи ҳамин ҳакам ҳал карда мешавад.

**Моддаи 12. Қатъи ваколати ҳакам**

1. Ваколати ҳакам пас аз 15 рўзи қабули қарор оид ба ҳалли баҳс ва ҳангоми шикоят кардан ё муроҷиат намудан бо асосҳои моддаҳои 34-37 Қонуни мазкур пешбинишуда пас аз дида баромадани онҳо қатъ мегардад.

2. Ваколати ҳакам метавонад бо мувофиқаи тарафҳо, бинобар худрадкунии ҳакам ё рад шудани ҳакам бо асосҳои дар моддаҳои 10 ва 11 Қонуни мазкур пешбинишуда ва ҳамчунин бо сабаби вафоти ҳакам қатъ ёбад.

3. Барои қатъи ваколатҳои ҳакам бо мувофиқаи тарафҳо ва ҳамчунин барои худрадкунии ҳакам имконияти ҳуқуқӣ ва воқеӣ надоштани ҳакам, дар баррасии баҳс иштирок карда натавонистани ў ва дигар сабабҳое, ки ҳакам дар баррасии баҳс муддати дароз иштирок карда наметавонад, асос мешаванд.

4. Дар бораи қатъи ваколати ҳакам таъинот бароварда мешавад.

**Моддаи 13. Иваз шудани ҳакам**

Дар сурати қатъ ёфтани ваколатҳои ҳакам дигар ҳакам мутобиқи қоидаҳое, ки дар интихоби (таъини) ҳаками ивазшуда татбиқ гардида буданд, интихоб (таъин) карда мешавад.

**БОБИ 4. ХАРОҶОТИ ҲАЛЛИ БАҲС ДАР СУДИ ҲАКАМӢ**

**Моддаи 14. Хароҷоти ҳалли баҳс дар суди ҳакамӣ**

1. Хароҷоти ҳалли баҳс дар суди ҳакамӣ аз инҳо иборат аст:

- ҳаққи хизмати ҳакамон;

- хароҷоти ҳакамон бинобар иштирокашон дар муҳокимаи ҳакамӣ, аз ҷумла хароҷоти роҳкиро то ҷои баррасии баҳс;

- маблағе, ки ба экспертон ва тарҷумонҳо пардохт мешавад;

-хароҷоти азназаргузаронӣ ва таҳқиқи далелҳои хаттию шайъӣ дар маҳалли воқеъ гардидани онҳо аз тарафи ҳакамҳо;

- хароҷоти шоҳидон;

- хароҷоти пардохти хизмати намояндаи тарафе, ки баҳс ба нафъи ў ҳал карда шудааст;

- хароҷоти таъминоти ташкилӣ, моддӣ ва дигар таъминоти муҳокимаи ҳакамӣ;

- дигар хароҷоте, ки аз тарафи суди ҳакамӣ муайян карда мешаванд.

2. Суди ҳакамӣ баъди ташкил ёфтан ҳуқуқ дорад аз тарафҳо талаб намояд, ки барои пўшонидани хароҷот маблағи баробар пешпардохт намоянд.

Агар пешпардохти талабшуда дар давоми 30 рўзи баъди гирифтани дархост пардохт карда нашавад, суди ҳакамӣ аз ин хусус тарафҳоро огоҳ менамояд, то ки ин ё он тараф тавонад маблағи заруриро пардохт намояд.

Агар тарафҳо пешпардохтро мутобиқи андозаву шарти муайянгардида насупоранд, суди ҳакамӣ метавонад муҳокимаи ҳакамиро рад намояд ё боздорад.

3. Суди ҳакамӣ ҳамаи масъалаҳои байни тарафҳоро вобаста ба тақсим намудани хароҷоти баррасии баҳс дар суди ҳакамӣ мустақилона ҳал менамояд, агар дар созишномаи тарафҳо тартиби дигар муқаррар нашуда бошад.

4. Тақсими хароҷоти баррасии баҳс дар байни тарафҳо дар ҳалнома ё таъинот нишон дода мешавад.

5. Муқаррароти тақсим намудани хароҷоти баррасии баҳс байни тарафҳо қисми таркибии ҳалномаи суди ҳакамӣ буда, иҷрояш ҳатмист.

6. Андозаи ҳаққи хизмати ҳакамҳо бо дарназардошти нархи даъво, мураккабии баҳс, вақти барои муҳокимаи ҳакамӣ сарфкардаи ҳакамон ва ҳолатҳои дигари дахлдори парванда муайян карда мешавад.

7. Дар суди ҳакамии доимоамалкунанда андозаи ҳаққи хизмати ҳакамон аз рўи ҳайати суди ҳакамӣ мутобиқи ҷадвали ҳаққи хизмати ҳакамон, ки дар қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда пешбинӣ гардидааст ва дар сурати набудани чунин ҷадвал бо дарназардошти талаботи ҳамин модда муайян карда мешавад.

8. Дар суди ҳакамии як бор амалкунанда андозаи ҳаққи хизмати ҳакамон бо мувофиқаи тарафҳо ва дар сурати набудани чунин мувофиқа аз тарафи суди ҳакамӣ бо назардошти талаботи ҳамин модда муайян карда мешавад.

**Моддаи 15. Тақсими хароҷот байни тарафҳои баҳс**

1. Хароҷоти ҳалли баҳс дар суди ҳакамӣ байни тарафҳо мувофиқи созишномаи тарафҳо ва дар сурати набудани чунин созишнома мувофиқи талабҳои мутаносибан қонеъгардонидашуда ва радкардашуда аз ҷониби суди ҳакамӣ тақсим карда мешавад.

2. Хароҷоти хизмати намояндаи тарафе, ки суди ҳакамӣ ба фоидаи он ҳалнома қабул кардааст ва ҳамчунин хароҷоти дигари ба муҳокимаи ҳакамӣ вобаста метавонад бо ҳалномаи суди ҳакамӣ ба зиммаи тарафи дигар гузошта шавад, агар талаби ҷуброни хароҷоти дар рафти муҳокимаи ҳакамӣ арзшударо суди ҳакамӣ қонеъ гардонида бошад.

3. Тақсими хароҷоти ҳалли баҳс дар суди ҳакамӣ дар ҳалнома ё таъиноти суди ҳакамӣ нишон дода мешавад.

**БОБИ 5. МУҲОКИМАИ ҲАКАМӢ**

**Моддаи 16. Аризаи даъвогӣ**

1. Даъвогар талаботи худро дар аризаи даъвогӣ ифода намуда, онро ба суди ҳакамӣ пешниҳод менамояд. Нусхаи аризаи даъвогӣ аз тарафи суди ҳакамӣ ба ҷавобгар супорида мешавад.

2. Дар аризаи даъвогӣ бояд инҳо нишон дода шаванд:

- вақти пешниҳоди аризаи даъвогӣ;

- ном ва маҳалли ҷойгиршавии ташкилоте, ки тарафи муҳокимаи ҳакамӣ мебошанд;

- ном, номи падар, фамилия, ҷои истиқомат ва ҷои кори соҳибкорони инфиродӣ ва дигар шахсони воқеие, ки тарафи муҳокимаи ҳакамӣ мебошанд;

- созишномаи ҳакамӣ ё тавзеҳоти ҳакамӣ дар бораи ба баррасии суди ҳакамӣ супоридани ҳалли баҳс;

- талаби даъвогар;

- ҳолатҳое, ки даъвогар талабҳояшро ба онҳо асоснок кардааст;

- далелҳое, ки асоснокии талаботи даъворо тасдиқ менамоянд;

- нархи даъво;

- рўйхати ҳуҷҷатҳо ва дигар маводе, ки ба аризаи даъвогӣ замима карда мешаванд.

3. Аризаи даъвогӣ бояд аз ҷониби даъвогар ё намояндаи он имзо карда шавад. Агар аризаи даъвогиро намояндаи даъвогар имзо карда бошад, ба аризаи даъвогӣ бояд ваколатнома ё дигар ҳуҷҷати тасдиқкунандаи ваколати намоянда ҳамроҳ карда шавад.

4. Бо қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ нисбати мазмуну моҳияти аризаи даъвогӣ метавонад талаботҳои иловагӣ пешбинӣ карда шаванд.

**Моддаи 17. Изҳори назар ба аризаи даъвогӣ**

1. Ҷавобгар ҳақ дорад ба аризаи даъвогӣ изҳори назар навишта, ба даъвогар ва суди ҳакамӣ фиристад ва дар он норозигии худро нисбати даъво баён намояд. Изҳори назар ба аризаи даъвогӣ ба даъвогар ва суди ҳакамӣ бо тартиб ва дар мўҳлати дар қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ пешбинишуда пешниҳод карда мешавад.

2. Агар мўҳлати пешниҳоди изҳори назар ба аризаи даъвогӣ бо қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ муайян карда нашуда бошад, изҳори назар ба аризаи даъвогӣ то маҷлиси аввалини суди ҳакамӣ фиристода мешавад.

3. Дар рафти муҳокимаи ҳакамӣ тараф ҳақ дорад талаботи даъвогӣ ё норозӣ буданашро аз даъво тағйир диҳад ё ба онҳо илова намояд.

**Моддаи 18. Пешниҳод намудани даъвои муқобили даъво**

1. Ҷавобгар ҳақ дорад, ба даъвогар даъвои муқобили даъво пешниҳод намояд, ба шарте, ки байни талаботи мутақобила ва талаботи даъвогар алоқае мавҷуд бошад ва инчунин ба шарте, ки даъвои муқобили даъво тавонад мутобиқи созишномаи ҳакамӣ аз тарафи суди ҳакамӣ мавриди баррасӣ қарор гирад.

2. Даъвои муқобили даъворо дар рафти муҳокимаи ҳакамӣ то ҳалнома қабул кардани суди ҳакамӣ пешниҳод намудан мумкин аст.

3. Даъвои муқобили даъво бояд ба талаботи дар қисми дуюми моддаи 16 Қонуни мазкур зикршуда ҷавобгў бошад.

4. Даъвогар метавонад норозигии худро нисбати даъвои муқобили даъво бо тартиб ва дар мўҳлати пешбининамудаи қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ пешниҳод намояд.

5. Агар тарафҳо маслиҳати дигар накарда бошанд, ҷавобгар ҳақ дорад мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон бо риояи талаботи ҳамин модда ба ҳисоб гирифтани талаботи мутақобиларо талаб намояд.

**Моддаи 19. Қабул кардани ҳуҷҷатҳо ва маводи дигар**

1. Ҳуҷҷатҳо ва маводи дигар ба тарафҳо бо тартиби мувофиқа- намудаи онҳо ва ба суроғаи аз тарафи онҳо нишондодашуда фиристода мешаванд.

2. Ҳуҷҷатҳо ва маводи дигар ба охирин ҷои маълумгаштаи ҷойгиршавии ташкилоте, ки тарафи муҳокимаи ҳакамӣ мебошад ё ба ҷои истиқомати соҳибкори инфиродӣ ва ё шахси воқеие, ки тарафи муҳокимаи ҳакамӣ ҳисоб меёбад, бо мактуби фармоишии дорои огоҳинома дар бораи супоридан ё худ бо усули дигаре, ки тасдиқи расидани ҳуҷҷату маводи мазкурро пешбинӣ менамояд, фиристода мешаванд, агар тарафҳо тартиби дигарро байни худ мувофиқа накарда бошанд. Рўзи расидани ҳуҷҷат ва маводҳои дигар рўзи қабул кардани онҳо ҳисоб меёбад.

**Моддаи 20. Салоҳияти суди ҳакамӣ**

1. Суди ҳакамӣ бо риояи талаботи Қонуни мазкур **баҳси баррасишавандаро** мустақилона ҳал мекунад.

2. Тараф ҳуқуқ дорад дар ибтидои баррасии парванда изҳор намояд, ки суди ҳакамӣ ба ҳал намудани баҳси мавриди баррасӣ салоҳият надорад.

3. Агар дар рафти баҳсро ҳал намудани суди ҳакамӣ масъалае пеш ояд, ки баррасии он бо созишномаи ҳакамӣ пешбинӣ нашудааст ва ё мутобиқи дастури суди ҳакамӣ ё Қонуни мазкур набояд мавриди чунин баррасӣ қарор гирад, тараф ҳуқуқ дорад дар бораи аз ҳадди салоҳияти худ баромадани суди ҳакамӣ изҳор намояд.

4. Суди ҳакамӣ дар мавридҳои пешбининамудаи қисмҳои дуюм ва сеюми ҳамин модда бояд баррасии парвандаро мавқуф гузорад ё худ моҳиятан баррасӣ намудани онро то ҳалли масъалаи салоҳияти дахлдор доштани ў боздорад.

Суди ҳакамӣ дар мавридҳои зикршуда аз рўи масъалаҳои салоҳият доштан ё надоштани худ таъиноти асоснок қабул менамояд.

5. Агар суди ҳакамӣ ба хулоса ояд, ки баҳси пешниҳодшударо бинобар салоҳият надоштани худ баррасӣ карда наметавонад, баррасии ҳакамӣ қатъ ёфта, хароҷоти суди ҳакамиро тарафҳо ба андозаи баробар пардохт менамоянд.

6. Ҳангоми қабул кардани даъво суди ҳакамӣ масъалаи мавҷуд будан ва боэътибории созишномаро дар бораи ба баррасии суди ҳакамӣ супоридани баҳс ҳал менамояд. Агар суди ҳакамӣ ба хулоса ояд, ки созишномаи мазкур вуҷуд надорад ё худ беэътибор аст, бояд аз баррасӣ кардани баҳс даст кашад.

7. Дар бораи даст кашидан аз баррасии парванда таъиноти **асос**нок қабул карда, он ба тарафҳо фиристода мешавад. Дар ин ҳолат ба даъвогар якҷоя бо таъинот маводи даъво низ баргардонида мешавад.

**Моддаи 21. Принсипҳои муҳокимаи ҳакамӣ**

Муҳокимаи ҳакамӣ дар асоси принсипҳои қонуният, ихтиёрӣ, махфӣ, мустақилият ва беғаразии ҳакамон, диспозитивӣ, мубоҳиса ва баробарҳуқуқии тарафҳо ба амал бароварда мешавад.

**Моддаи 22. Муайян кардани қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ**

1. Суди ҳакамии доимоамалкунанда муҳокимаи ҳакамиро мутобиқи қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда анҷом медиҳад, агар тарафҳо дар бораи татбиқи қоидаҳои дигари муҳокимаи ҳакамӣ аҳд накарда бошанд.

2. Суди ҳакамии як бор амалкунанда муҳокимаи ҳакамиро аз рўи қоидаҳои мувофиқашудаи тарафҳо анҷом медиҳад.

3. Қоидаҳои муҳокимаи ҳакамӣ, ки бо тарафҳо мутобиқи қисмҳои якум ва дуюми ҳамин модда мувофиқа шудаанд, хилофи муқаррароти ҳатмии Қонуни мазкур, ки мувофиқи онҳо ба тарафҳо ҳуқуқи аз рўи масъалаҳои ҷудогона аҳд кардан дода намешавад, буда наметавонанд.

Қоидаҳои муҳокимаи ҳакамии бо тарафҳо мувофиқанашуда бо қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда ва бо Қонуни мазкур муайяннашуда аз ҷониби суди ҳакамӣ муайян карда мешаванд.

**Моддаи 23. Маҳалли муҳокимаи ҳакамӣ**

1. Тарафҳо дар суди ҳакамии як бор амалкунанда метавонанд бо салоҳдиди худ дар бораи маҳалли муҳокимаи ҳакамӣ аҳд кунанд. Агар чунин аҳд байни тарафҳо набошад, маҳалли муҳокимаи ҳакамиро барои ҳалли баҳс бо назардошти ҳолатҳои парванда, аз ҷумла омили барои тарафҳо муносиб суди ҳакамӣ муайян мекунад.

2. Дар суди ҳакамии доимоамалкунанда маҳалли муҳокимаи ҳакамӣ мутобиқи қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда муайян карда мешавад. Агар дар қоидаҳои суди ҳакамии доимамалкунанда маҳалли муҳокимаи ҳакамӣ ё тартиби муайян намудани он нишон дода нашуда бошад, маҳалли муҳокимаи ҳакамӣ аз тарафи ҳайати суди ҳакамӣ бо дарназардошти ҳолатҳои парванда, аз ҷумла омили барои тарафҳо муносиб муайян карда мешавад.

**Моддаи 24. Забони муҳокимаи ҳакамӣ**

1. Агар тарафҳо дигар хел аҳд накарда бошанд, муҳокимаи ҳакамӣ ба забони давлатӣ гузаронида мешавад.

2. Тарафе, ки ҳуҷҷат ва маводи дигарро ба забони муҳокимаи ҳакамӣ пешниҳод накардааст, ўҳдадор аст, ки тарҷумаи онҳоро таъмин намояд.

3. Суди ҳакамӣ метавонад аз тарафҳо тарҷумаи ҳуҷҷатҳо ва дигар маводро ба забони муҳокимаи ҳакамӣ талаб намояд.

**Моддаи 25. Махфияти муҳокимаи ҳакамӣ**

1. Ҳакам ҳақ надорад маълумоти дар рафти муҳокимаи ҳакамӣ ба ў маълумшударо бе ризоияти тарафҳо ё намояндагони онҳо ошкор намояд.

2. Ҳакамро ба сифати шоҳид дар бораи маълумоте, ки дар рафти муҳокимаи ҳакамӣ барояш ошкор шудааст, пурсиш кардан мумкин нест.

**Моддаи 25¹. Мӯҳлати муҳокимаи ҳакамии суди ҳаккамӣ**

1. Мӯҳлати муҳокимаи ҳакамии баҳсе, ки ба суди ҳакамии навтаъсис супорида шудааст, набояд аз ворид шудани даъво аз даҳ рӯз зиёд бошад.

2. Дар ҳолати истисноӣ, агар аз рӯи парванда экпертиза ё тадқиқоти дигар гузаронидан лозим бошад, суди ҳакамӣ метавонад мӯҳлати барраси парваандаро ба мӯҳлати гузаронидани экспертиза ё тадқиқоти дигар дароз кунад.

3. Агар мӯҳлати баррасии парванда аздаҳ рӯз тақвими зиёд бошад, он бо созиши тарафҳо то ҳадди муносиб,вале бештар аз даҳ рӯзи тақвими дароз карда мешавад.

**Моддаи 26. Ваколатҳои суди ҳакамӣ ҷиҳати қабули тадбирҳои таъминотӣ**

Агар тарафҳо дигар хел аҳд накарда бошанд, суди ҳакамӣ метавонад аз рўи муроҷиати ҳар кадоме аз тарафҳо дар доираи муқаррароти қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон тадбирҳои таъминотиеро татбиқ намояд, ки онҳоро зарур мешуморад. Суди ҳакамӣ метавонад аз тарафҳо ба таври дахлдор таъмин намудани даъворо бинобар чунин тадбирҳо талаб намояд.

**Моддаи 27. Пешниҳоди далел**

Ҳар як тараф бояд ҳолатеро, ки барои асосноккунии талабу эътирози худ далел меоварад, исбот намояд. Суди ҳакамӣ ҳақ дорад дар сурати нокифоя ҳисобидани далелҳои пешниҳодшуда аз тарафҳо талаб кунад, ки далелҳои иловагӣ пешниҳод намоянд.

**Моддаи 28. Иштироки тарафҳо дар маҷлиси суди ҳакамӣ**

1. Агар тарафҳо дигар хел аҳд накарда бошанд, муҳокимаи ҳакамӣ дар маҷлиси суди ҳакамӣ бо иштироки тарафҳо ё намояндагони онҳо гузаронида мешавад.

2. Ба тарафҳо дар бораи вақт ва ҷои маҷлиси суди ҳакамӣ огоҳинома бояд пешакӣ фиристода шавад. Огоҳинома бо тартиби пешбининамудаи моддаи 19 Қонуни мазкур фиристода ва супорида мешавад.

3. Нусхаҳои ҳамаи ҳуҷҷатҳо ва дигар мавод, ҳамчунин иттилооти дигарро, ки яке аз тарафҳо ба суди ҳакамӣ пешниҳод менамояд, бояд суди ҳакамӣ ба тарафи дигар супорад. Нусхаи хулосаҳои эксперт, ки суди ҳакамӣ ҳалномаи худро бо онҳо асоснок мекунад, бояд аз ҷониби суди ҳакамӣ ба тарафҳо дода шавад.

4. Агар тарафҳо дигар хел аҳд накарда бошанд, суди ҳакамӣ парвандаро дар маҷлиси пўшида баррасӣ менамояд.

5. Ба ҳар тараф барои изҳори мавқеъ ва ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳояш бояд имкониятҳои баробар муҳайё карда шаванд.

**Моддаи 29. Оқибати пешниҳод накардани ҳуҷҷатҳо ва маводи дигар ё худ ҳозир нашудани тарафҳо**

1. Пешниҳод накардани ҳуҷҷатҳо ва маводи дигар, инчунин ба маҷлиси суди ҳакамӣ ҳозир нашудани тарафҳо ва ё намояндагони онҳо, ки аз вақт ва ҷои маҷлиси суди ҳакамӣ ба таври дахлдор огоҳонида шуда буданд, барои гузаронидани муҳокимаи ҳакамӣ ва қабул намудани ҳалномаи суди ҳакамӣ монеъ шуда наметавонанд, агар сабаби пешниҳод накардани ҳуҷҷатҳо ва маводи дигар ё ба маҷлиси суди ҳакамӣ ҳозир нашудани тарафҳо ва ё намояндагони онҳо аз ҷониби онҳо узрнок эътироф карда нашуда бошад.

2. Ба муқобили даъво изҳори норозигӣ накардани ҷавобгар чун эътирофи талабҳои даъвогар дониста намешавад.

**Моддаи 30. Таъин кардан ва гузаронидани экспертиза**

1. Суди ҳакамӣ бо мақсади дуруст ҳал намудани баҳс ҳақ дорад тарафҳо ё яке аз тарафҳоро ўҳдадор намояд, ки барои шарҳ додани масъалаҳои дониши махсусро талабкунанда, экспертиза гузаронанд ва дар ин бора суди ҳакамӣ таъиноти дахлдор қабул менамояд. Оқибати ин талабҳоро иҷро накардани тарафҳо бо дастури суди ҳакамӣ ё аз ҷониби ҳаками суди ҳакамии як бор амалкунанда муайян карда мешавад.

2. Асос ва тартиби рад намудани эксперт бо дастури суди ҳакамӣ ё бо созишномаи тарафҳои муҳокимаи ҳакамӣ муайян карда мешавад.

**Моддаи 31. Протоколи маҷлиси суди ҳакамӣ**

1. Протоколи маҷлиси суди ҳакамӣ танҳо дар мавриди мавҷуд будани созишномаи байни тарафҳо дар бораи тартиб додани протокол ё дар мавриде, ки бо дастури суди ҳакамӣ пешбинӣ шуда бошад, тартиб дода мешавад.

2. Барои навиштани протокол бо мувофиқаи ҳакамон (ҳакам) тарафҳо метавонанд котиби муҳокимаи ҳакамӣ таъин кунанд. Дар сурати набудани котиб ҳакамон метавонанд ўро аз ҳайати суди ҳакамӣ (ғайр аз раис), ки баҳсро ҳал мекунад, интихоб намоянд.

3. Дар протоколи маҷлиси суди ҳакамӣ инҳо дарҷ карда мешаванд:

- вақт ва ҷои баррасии парванда;

- ном, номи падар, фамилияи ҳакамон ва котиб;

- моҳияти баҳс;

- номи тарафҳо, намояндагони онҳо, шоҳидон, коршиносон, шахсони дигаре, ки дар муҳокимаи парванда иштирок менамоянд;

- ариза ва дархости тарафҳо;

- супориш ва талаботе, ки суди ҳакамӣ аз рўи парванда ба тарафҳо пешниҳод намудааст;

- ҷадвали маҷлисҳои суди ҳакамӣ;

- мазмуни баёноти тарафҳо ва шахсони дигаре, ки дар парванда иштирок менамоянд;

- дар рафти баррасии ҳакамӣ пешниҳод карда шудани далелҳо, маълумот дар бораи хулосаи онҳо;

- аз ҷониби тарафҳо мувофиқа шудани масъалаи зарурати нигоҳ доштан ва шароитҳои нигоҳ доштани ҳалномаҳои суди ҳакамӣ;

- хароҷоти тарафҳо.

4. Протокол аз ҷониби котиб ва ҳамаи ҳакамон, ки парвандаро баррасӣ намудаанд, имзо карда мешавад.

5. Асос ва тартиби рад кардани котиб бо дастури суди ҳакамӣ ё худ бо созишномаи тарафҳои муҳокимаи ҳакамӣ муайян карда мешавад.

**Моддаи 31¹. Созишномаи онтӣ**

1. Тарафҳо дар ҳар марҳилаи муҳокимаи ҳакамӣ то замони аз рӯи моҳияти баҳс қабул кардани ҳалномаи суд оштӣ баста метавонанд.

**2. Шартҳои созишномаи оштӣ барои ҳар кадом тараф набояд асоратовар бошанд.**

3. Созишномаи оштӣ дар шакли хаттӣ аз ҷониби тарафҳо тартиб дода шуда, ба суди ҳакамӣ пешниҳод карда мешавад, ки ба он тарафҳо имзо мегузоранд. Дар созишномаи оштӣ шартҳои созиш ва оқибатҳои иҷро нагардидани шартҳои созиш нишон дода мешавад.

**4. Суди ҳакамӣ созишномаи оштиро тасдиқ намуда, баррасии парвандаро бо таъиноти худ қаът мекунад.**

5. Суди ҳакамӣ ба тарафҳо оқибати созишномаи оштиро фаҳмонда, аз онҳо забонхат мегирад, ки он ба маводи парванда замима карда мешавад.(ҚҶТ аз 03.07.2012с., №862)

**БОБИ 6. ҲАЛНОМАИ СУДИ ҲАКАМӢ**

**Моддаи 32. Аз ҷониби суди ҳакамӣ қабул шудани ҳалнома**

1. Суди ҳакамӣ баъди таҳқиқи ҳолатҳои парванда бо аксарияти овози ҳакамони ҳайати суди ҳакамӣ ҳалнома қабул мекунад.

Ҳалнома дар маҷлиси суди ҳакамӣ эълон карда мешавад.

Суди ҳакамӣ метавонад танҳо қисми хулосавии ҳалномаро эълон намояд. Агар тарафҳо мўҳлати фиристодани ҳалномаро бо ҳам мувофиқа накарда бошанд, ҳалнома ба тарафҳо дар давоми 15 рўзи эълон кардани қисми хулосавии ҳалнома фиристода мешавад.

2. Суди ҳакамӣ метавонад дар мавриди зарурат қабули ҳалномаро мавқуф гузорад ва тарафҳоро бо риояи муқаррароти қисми сеюми моддаи 28 Қонуни мазкур ба маҷлиси иловагӣ даъват намояд.

3. Суди ҳакамӣ бо дархости тарафҳо дар бораи тасдиқи созишномаи оштӣ ҳалнома қабул мекунад, ба шарте ки созишномаи оштӣ хилофи қонунҳо ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ набошад ва ҳуқуқу манфиатҳои қонунии шахсони дигарро вайрон накунад. Мазмуни созишномаи оштӣ дар ҳалномаи суди ҳакамӣ ифода меёбад.

4. Ҳалномаи суди ҳакамӣ дар ҷои гузаронидаи муҳокимаи ҳакамӣ ва дар рўзи ба он имзо намудани ҳакамони ҳайати суди ҳакамӣ қабулшуда ҳисоб меёбад.

**Моддаи 33. Шакл ва мазмуни ҳалномаи суди ҳакамӣ**

1. Ҳалномаи суди ҳакамӣ хаттӣ ифода ёфта, онро ҳакамони ҳайати суди ҳакамӣ, аз ҷумла ҳакаме, ки мулоҳизаи хос дорад, имзо мекунанд. Мулоҳизаи хоси ҳакам ба ҳалномаи суди ҳакамӣ замима мегардад. Агар муҳокимаи ҳакамӣ дастҷамъона анҷом дода шуда бошад, ҳалнома метавонад аз ҷониби аксарияти ҳакамони ҳайати суди ҳакамӣ бо шарти нишон додани сабабҳои узрнок, набудани имзои ҳакамони дигар ба имзо расонида шавад.

2. Дар ҳалномаи суди ҳакамӣ бояд инҳо зикр ёбанд:

- вақти қабули ҳалнома;

- ҷои муҳокимаи ҳакамӣ, ки мутобиқи моддаи 23 Қонуни мазкур муайян карда шудааст;

- ҳайати суди ҳакамӣ ва тартиби ташкили он;

- ном ва ҷои воқеъ гаштани ташкилотҳое, ки тарафҳои муҳокимаи ҳакамӣ мебошанд;

- ном, номи падар, фамилия, санаю ҷои таваллуд, ҷои истиқомат ва ҷои кори соҳибкорони инфиродӣ – шахсони вақеие, ки тарафҳои муҳокимаи ҳакамӣ мебошанд;

- созишномаи ҳакамӣ ё тавзеҳоти ҳакамӣ;

- талаби даъвогар ва изҳори норозигии ҷавобгар, дархости тарафҳо;

- ҳолатҳои парванда, ки суди ҳакамӣ муқаррар намудааст, далелҳое, ки хулосаҳои суди ҳакамӣ доир ба ин ҳолатҳо асос ёфтаанд, қонунҳо ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон эътироф намудааст ва анъанаҳои муомилоти корӣ, ки суди ҳакамӣ ҳангоми қабули ҳалнома ба роҳбарӣ гирифтааст.

Қисми хулосавии ҳалнома бояд хулосаи суди ҳакамиро дар бораи қонеъ гардонидан ё қонеъ нагардонидани ҳар талаби даъвои пешниҳодшуда дар бар гирад. Дар қисми хулосавӣ хароҷоти вобаста ба ҳалли баҳс дар суди ҳакамӣ, тақсими ин маблағ дар байни тарафҳо ва ҳангоми зарурат мўҳлат ва тартиби иҷрои ҳалномаи қабулшуда нишон дода мешавад.

3. Пас аз қабул гардидани ҳалнома бояд нусхаи он ба тарафҳо супорида ё фиристода шавад.

**Моддаи 34. Ҳалномаи иловагӣ**

1. Агар тарафҳо дигар хел аҳд накарда бошанд, ҳар кадоми онҳо тарафи дигарро аз ин хусус огоҳ намуда, метавонад пас аз 10 рўзи гирифтани ҳалномаи суди ҳакамӣ бо ариза ба ҳамон суди ҳакамӣ муроҷиат намояд, ки нисбат ба талабҳои дар рафти муҳокимаи ҳакамӣ пешниҳодшуда, вале дар ҳалнома инъикоснаёфта ҳалномаи иловагӣ қабул кунад. Ин аризаро ҳайати суди ҳакамие, ки баҳсро ҳал намудааст, бояд дар давоми 10 рўзи пас аз гирифтани он баррасӣ намояд.

2. Аз рўи натиҷаи баррасии аризаи дахлдор ҳалномаи иловагие, ки он ҷузъи таркибии ҳалномаи суди ҳакамӣ мебошад, қабул карда мешавад ё дар бораи қонеъ нагардидани ариза дар бораи қабули ҳалномаи иловагӣ таъинот бароварда мешавад.

**Моддаи 35. Шарҳи ҳалнома**

1. Агар тарафҳо дигар хел аҳд накарда бошанд, ҳар кадоми онҳо аз ин хусус тарафи дигарро огоҳ намуда, метавонад дар давоми 10 рўзи гирифтани ҳалномаи суди ҳакамӣ бо ариза ба ҳамон суди ҳакамӣ дар бораи шарҳ додани ҳалнома муроҷиат намояд. Ариза дар бораи шарҳ додани ҳалнома бояд дар давоми 10 рўзи гирифтани он аз тарафи ҳайати суди ҳакамие, ки баҳсро ҳал кардааст, баррасӣ шавад.

2. Суди ҳакамӣ ҳақ дорад ҳалномаи қабулкардаро бе тағйир додани мазмун шарҳ диҳад.

3. Аз рўи натиҷаи баррасии аризаи дахлдор таъинот оид ба шарҳи ҳалнома, ки он ҷузъи таркибии ҳалномаи суди ҳакамӣ мебошад ё таъинот дар бораи даст кашидан аз шарҳ надодани ҳалнома қабул карда мешавад.

**Моддаи 36. Ислоҳи саҳву иштибоҳ ва ғалатҳои арифметикии ҳалнома**

1. Суди ҳакамӣ дар асоси аризаи ҳар кадом тараф ё бо ташаббуси худ саҳву иштибоҳ ё ғалатҳои арифметикии ҳалномаро ислоҳ менамояд.

2. Дар бораи ислоҳи саҳву иштибоҳ ва ғалатҳои арифметикии ҳалнома таъинот қабул карда мешавад, ки он ҷузъи таркибии ҳалнома ба ҳисоб меравад.

**Моддаи 37. Таъиноти суди ҳакамӣ**

Суди ҳакамӣ аз рўи масъалаҳое, ки ба моҳияти баҳс дахл надоранд, таъинот қабул мекунад.

**Моддаи 38. Қатъ гаштани муҳокимаи ҳакамӣ**

Суди ҳакамӣ дар бораи қатъ гаштани муҳокимаи ҳакамӣ таъинот мебарорад, агар:

- даъвогар аз талабҳояш даст кашад ва ҷавобгар ба қатъ гаштани муҳокимаи ҳакамӣ изҳори норозигӣ накунад;

- тарафҳо дар бораи қатъи муҳокимаи ҳакамӣ ба созиш омада бошанд;

- баҳс дар тобеияти суди ҳакамӣ набошад;

- суди ҳакамӣ дар бораи тасдиқи созишномаи оштӣ таъинот қабул карда бошад;

- ташкилоте, ки тарафи муҳокимаи ҳакамӣ аст, барҳам хўрда бошад;

- соҳибкори инфиродӣ ё шахси воқеӣ, ки тарафи муҳокимаи ҳакамӣ мебошад, вафот карда бошад ва ё худ фавтида эълон шуда бошад ё бедарак ғоибшуда эътироф шуда бошад;

         - ҳалномаи эътибори қонунӣ пайдокардаи суди салоҳияти умумӣ, суди иқтисодӣ ё суди ҳакамӣ аз рўи баҳси байни тарафҳо доир ба ҳамон мавзўъ ва аз рўи ҳамон асос қабулшуда мавҷуд бошад.

**Моддаи 39. Нигоҳдории ҳалномаҳо ва парвандаҳо**

1. Парвандае, ки аз ҷониби суди ҳакамии як бор амалкунанда баррасӣ шудааст, барои нигоҳдорӣ ба мақомоти давлатӣ бо тартиби муайяннамудаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Хазинаи бойгонии миллӣ ва муассисаҳои бойгонӣ» супорида мешавад.

2. Агар дар қоидаҳои суди ҳакамии доимоамалкунанда тартиби дигар муқаррар нашуда бошад, парвандаи баррасинамудаи суди ҳакамии доимоамалкунанда дар ҳамин суди ҳакамӣ аз санаи қабули ҳалнома дар давоми 5 сол нигоҳ дошта мешавад.

**БОБИ 7. ШИКОЯТ КАРДАН АЗ ҲАЛНОМАИ СУДИ ҲАКАМӢ**

**Моддаи 40. Шикоят кардан аз ҳалномаи суди ҳакамӣ дар суди босалоҳият**

Агар дар созишномаи ҳакамӣ қатъияти қарори суди ҳакамӣ пешбинӣ нашуда бошад, тарафи дар парванда иштирокдошта метавонад дар давоми се моҳи гирифтани ҳалномаи суди ҳакамӣ дар бораи бекор кардани он ба суди босалоҳият бо ариза шикоят намояд.

**Моддаи 41. Тартиби шикоят кардан аз ҳалномаи суди ҳакамӣ**

Тартиби ба суди босалоҳият шикоят кардан аз ҳалномаи суди ҳакамӣ, аз ҷониби суди босалоҳият баррасӣ шудани ариза дар бораи бекор кардани ҳалномаи суди ҳакамӣ ва қабул намудани ҳалнома дар бораи қонеъ гардонидан ё қонеъ нагардонидани ариза бо қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.

**Моддаи 42. Асосҳои бекор кардани ҳалномаи суди ҳакамӣ**

Ҳалномаи суди ҳакамӣ аз ҷониби суди босалоҳият мумкин аст дар ҳолатҳои пешбининамудаи Кодекси Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи мурофиаи судии иқтисодӣ бекор карда шавад.

**Моддаи 43. Оқибати бекор кардани ҳалномаи суди ҳакамӣ**

Дар сурати ҳалномаи суди ҳакамиро бекор кардани суди босалоҳият ҳар яке аз тарафҳо ҳақ дорад мутобиқи созишномаи ҳакамӣ такроран ба суди ҳакамӣ муроҷиат намояд. Агар ҳалномаи суди ҳакамӣ бинобар беэътибории созишномаи ҳакамӣ пурра ё қисман бекор карда ё ҳалнома аз рўи баҳсе қабул карда шуда бошад, ки дар созишномаи ҳакамӣ пешбинӣ нагардидааст ё ба шартҳои вай мувофиқ нест ва ё аз рўи масъалае ҳалнома қабул шудааст, ки берун аз доираи созишномаи ҳакамӣ мебошад, баҳси дахлдор мавриди баррасии минбаъдаи суди ҳакамӣ қарор намегирад.

**БОБИ 8. ИҶРОИ ҲАЛНОМАИ СУДИ ҲАКАМӢ**

**Моддаи 44. Ҳатмӣ будани иҷрои ҳалномаи суди ҳакамӣ**

Тарафҳое, ки созишномаи ҳакамӣ бастаанд, ўҳдадор мешаванд, ки ҳалномаи суди ҳакамиро ихтиёран иҷро намоянд. Тарафҳо ва суди ҳакамӣ тамоми тадбирҳоро меандешанд, то ки ҳалномаи суди ҳакамӣ аз ҷиҳати ҳуқуқ қобили иҷро бошад.

**Моддаи 45. Иҷрои ҳалномаи суди ҳакамӣ**

1. Ҳалномаи суди ҳакамӣ бо тартиб ва дар мўҳлати муқаррарнамудаи ҳамин ҳалнома иҷро карда мешавад.

2. Агар дар ҳалномаи суди ҳакамӣ мўҳлати иҷро муқаррар нашуда бошад, он бояд бетаъхир иҷро карда шавад.

**Моддаи 46. Иҷрои маҷбурии ҳалномаи суди ҳакамӣ**

1. Ҳалномаи суди ҳакамӣ, ки ихтиёран иҷро нагардидааст, бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон маҷбуран иҷро карда мешавад.

2. Ҳуҷҷати иҷро, ки дар асоси ҳалномаи суди ҳакамӣ дода шудааст, метавонад барои иҷрои маҷбурӣ дар мўҳлати муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод карда шавад.

**Моддаи 47. Асосҳо барои надодани варақаи иҷро**

1. Суди босалоҳият ҳангоми баррасии ариза барои додани варақаи иҷро ҳуқуқ надорад, ки ҳолати муқаррарнамудаи суди ҳакамиро таҳқиқ намояд ё худ қарори суди ҳакамиро моҳиятан аз нав баррасӣ намояд.

2. Суди босалоҳият дар бораи надодани варақаи иҷро бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории мурофиавии гражданӣ ва қонунгузорӣ дар бораи мурофиаи судии иқтисодӣ таъинот мебарорад.

3. Дар ҳолате, ки суди босалоҳият дар бораи надодани варақаи иҷро таъинот қабул мекунад, тарафҳо ҳуқуқ доранд мутобиқи созишномаи ҳакамӣ бо риояи қоидаҳои тобеияти идоравӣ ва тобеияти судӣ, ба истиснои ҳолатҳои пешбининамудаи моддаи 44 Қонуни мазкур, ба суди ҳакамӣ ва ё суди босалоҳият муроҷиат намоянд.

**БОБИ 9. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ**

**Моддаи 48. Мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур**

Қонуни мазкур аз 1 апрели соли 2008 мавриди амал қарор дода шавад.

**Президенти**

Ҷумҳурии Тоҷикистон                                                                                                Э. Раҳмонов

     **ш. Душанбе**

**5 январи соли 2008**

           **№344**

Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	344	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ СУДҲОИ ҲАКАМӢ	Маҷлиси Олии ҶТ	05.01.2008	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

*ДАР БОРАИ ЗАМИНСОЗӢ*

(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343)

**(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 2008, №1 қисми 2, мод. 21**

**Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 23.07.2016 с., №1343; аз** **29.01.2021с., №1760**)

Қонуни мазкур маҷмўи муносибатҳои бо асосҳои ҳуқуқии фаъолият дар соҳаи заминсозӣ алоқаманд, тартиби амалигардонии чорабиниҳои заминсозӣ, инчунин муносибатҳоро дар раванди фаъолияти заминсозӣ байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин, заминистифодабарандагон, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки ба гузаронидани корҳои заминсозӣ манфиат доранд, танзим менамояд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).



**БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ**

**Моддаи 1. Мафҳумҳои асосӣ**

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

- **заминсозӣ** – маҷмўи чорабиниҳо, ки барои истифодаи пурра, оқилона ва самараноки замин, ташкили заминистифодабарии нав, танзими заминистифодабарии мавҷуда, гузаронидани корҳои таҳқиқотӣ, таҳияи ҳуҷҷатҳои лоиҳавӣ, марзакашӣ ва ҳифзи заминҳо, инчунин барои нигоҳдорӣ ва беҳдошти **манзараҳои табиӣ** равона карда мешавад; **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**

- **фаъолияти заминсозӣ** – фаъолияти илмӣ, техникӣ, истеҳсолӣ, ки ҳангоми таҳияи чорабиниҳо ва иҷрои корҳои заминсозӣ анҷом дода мешавад;

- **корҳои заминсозӣ** –таҳқиқоти саҳроӣ, камералӣ, ҷўстуҷўӣ, топографӣ, геодезӣ, харитасозӣ, лоиҳакашӣ, ки ҳангоми анҷом додани фаъолияти заминсозӣ иҷро мегарданд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

**(хориҷ карда шуд ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**

- **лоиҳаи заминсозӣ** – маҷмўи ҳуҷҷатҳои ҳуқуқӣ, иқтисодӣ ва техникӣ, ки дар онҳо чорабиниҳои заминсозӣ дар шакли нақша, харита инъикос ёфта, хаттӣ баён мегарданд ва татбиқи онҳо дар **ҳудуди** муайян пешбинӣ шудааст; (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**

- **чорабиниҳои заминсозӣ** – маҷмўи корҳои заминсозӣ, ки барои ташкил ва такмили объекти заминсозӣ равона карда мешавад;

- объектҳои заминсозӣ - ҳудуди воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ, маҳалҳои аҳолинишин, ҳудуди заминистифодабарӣ, қитъаи замин ва қисмҳои онҳо; (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**

- **заминистифодабарӣ** – **ҳудуди** қитъаи замин, ки дорои сарҳад, майдон ва мавзеи ҷойгиршавии муайян буда, ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон барои истифода дода шудааст; (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**

- **ташкили заминистифодабарӣ** – маҷмўи корҳо оид ба муайянкунии мавзеи ҷойгиршавӣ, сарҳад, масоҳати қитъаи замин ё маҷмўи қитъаҳои замин, дигар хусусиятҳо бо назардошти таъиноти мақсадноки заминҳо, инчунин дар ҳолати зарурӣ муайян намудани маҳдудиятҳо дар истифодаи заминҳо;

- **марзакашии заминҳо** – маҷмўи корҳо оид ба муайян кардани сарҳадҳои **воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ**, маҳалҳои аҳолинишин, заминистифодабарандагон ва мустаҳкам намудани хати сарҳад бо аломатҳои марзии намунаи муқарраршуда **ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**;

- **фонди давлатии ҳуҷҷатҳои заминсозӣ** – маҷмўи ҳуҷҷатҳое, ки дар натиҷаи гузаронидан ва анҷом додани корҳои заминсозӣ ба даст омадаанд ва барои истифодаи минбаъда дар ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ва мақомоти маҳаллии он нигоҳ дошта **мешаванд** **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343; аз 29.01.2021с., №1760**);

- **нақшаи қитъаи замин** – ҳуҷҷати нақшавӣ буда, дар он мавзеи ҷойгиршавӣ, андоза, намудҳои замин, ҷойгиршавии сарҳадҳои қитъаи замин, инчунин ҷойгиршавии биноҳо, иншоот, дарё, каналу дигар иншоотҳои обӣ, хатҳои баландшиддати барқ ва дигар молу мулки ғайриманқул инъикос меёбанд;

- **заминсозии дохилихоҷагӣ** – маҷмўи чорабиниҳо ва корҳои заминсозӣ оид ба ташкили заминистифодабарии шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ дар ҳудуди заминистифодабарии онҳо, ки танзими заминистифодабарии мавҷуда, истифодаи пурра, самаранок ва оқилонаи заминҳо, ҳифзи заминҳо, фароҳам овардани шароитҳои ҳифзи муҳити зистро таъмин менамояд;

- **заминсозии байнихоҷагӣ** – маҷмўи чорабиниҳо ва корҳои заминсозӣ, ки азнавтақсимкунии заминҳо, ташкили заминистифодабарии нав, додани заминҳо ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, гирифтани заминҳо аз шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, муайянкунӣ ва тағйирдиҳии сарҳади заминистифодабариро таъмин менамояд;

- **боздоштани истифодаи замин** – то мўҳлати муайян манъ кардани истифодаи қитъаи замин (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760);**

- барқарорсозии замин - маҷмӯи чорабиниҳое, ки барои барқарор кардани қабати ҳосилхези хок амалӣ карда мешаванд (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)** ;

**(хориҷ карда шуд ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**

- **координатҳо** – рақамҳое, ки бо нишон додани онҳо мавқеи нуқта дар сатҳ ва ё дар фазо муайян карда мешавад;

**- кадастри замин** – маҷмўи маълумот оид ба миқдор, сифат ва баҳои замин;

**- мониторинги замин** – мушоҳидаи мунтазами ҳолати заминҳо ҷиҳати ошкоркунӣ ва арзёбии тағйирот, инчунин таҳияи чорабиниҳо бо мақсади пешгирии равандҳои манфӣ;

***- бар***ўйхатгирии заминҳо – маҷмўи чорабиниҳои заминсозӣ, ки барои ошкор ва муайян кардани маълумот дар бораи қитъаҳои замин бо мақсади баҳисобгирии давлатии заминҳо ва пешбурди кадастри давлатии замин гузаронида мешаванд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

- экспертизаи ҳуҷҷатҳои заминсозӣ – фаъолияте, ки ба воситаи таҳқиқ, санҷиш ва арзёбии ҳуҷҷатҳои экспертизашаванда бо мақсади муайян намудани мутобиқати онҳо ба талаботи қонунгузорӣ, стандартҳо, меъёрҳо ва қоидаҳои муқарраршуда, инчунин таҳияи хулоса оид ба ин ҳуҷҷатҳо амалӣ карда мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

- **истифодаи пурраи заминҳо** – аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ истифодаи пурраи қитъаҳои замин, ки ба онҳо мувофиқи тартиби муқарраршуда дода шудааст;

- **истифодаи оқилонаи замин** – истифодаи қитъаи замин, ки дар натиҷаи он маҳсулнокии қабати ҳосилхезии хок паст намегардад;

- **истифодаи самараноки замин** – истифодаи қитъаи замин бо мақсади ба даст овардани натиҷаи фоидаовари иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ.

**Моддаи 2**. **Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи заминсозӣ**

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи заминсозӣ ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, иборат мебошад **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.



**Моддаи 3. Таъиноти заминсозӣ**

Заминсозӣ татбиқи амалҳои зеринро таъмин мекунад:

- ташкил ва такмили муносибатҳо оид ба истифодаи замин;

**(хориҷ карда шуд ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**

- муайянкунии дурнамои истифодаи пурра, оқилона ва самараноки заминҳо, ҳифзи заминҳо;

- ташкили заминистифодабарии нав ва танзими заминистифодабарии мавҷуда;

- тартибдиҳии нақшаҳои қитъаҳои замин;

- таҳияи ҳуҷҷатҳо оид ба тақсимкунӣ ва азнавтақсимкунии заминҳо ба гурўҳҳо ва намудҳо;

***-ташкили фондҳои махсуси заминва захираи заминҳои ноҳия (шаҳр)*** **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

***- омода намудани парвандаҳои заминсозӣ дар асоси дархости шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ*** **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

- лоиҳакашӣ ва муайянкунии сарҳадҳои **воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ**, маҳалҳои аҳолинишин ва заминистифодабарандагон **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**;

- бо аломатҳои муқаррарнамудаи марзӣ мустаҳкам кардани сарҳадҳои **воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ**, маҳалҳои аҳолинишин ва заминистифодабарандагон **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**;

гирифтани маълумот оид ба ҳолат, миқдор ва сифати заминҳо;

- таҳияи лоиҳаҳои байнихоҷагӣ ва дохилихоҷагии ҳудуди заминистифодабарӣ;

- тайёр намудани ҳуҷҷатҳои заминсозӣ, ки ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ барои қабул намудани қарори дахлдор оид ба идораи захираҳои замин, инчунин барои бақайдгирии давлатии ҳуқуқ ба замин зарур мебошад.

**Моддаи 4. Принсипҳои заминсозӣ**

**Заминсозӣ ба принсипҳои зерин асос меёбад:**

**- таъмини заминистифодабарии устувор;**

**- мувофиқати манфиатҳои иқтисодӣ ва ҳифзи муҳити зист;**

**- афзалият додан ба заминистифодабарии кишоварзӣ;**

**- самаранокии иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологии ташкили ҳудудҳо;**

- муҳайё сохтани шароит барои шаклҳои гуногуни хоҷагидорӣ; таъмини яклухтии қитъаҳои замин ҳангоми ташкили заминистифодабарии нав;

**- ошкорбаёнӣ дар гузаронидан ва ташвиқи чорабиниҳои заминсозӣ** **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

**Моддаи 5. Мақсад ва вазифаҳои заминсозӣ** **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**

Мақсади заминсозӣ аз таъмини истифодаи пурра, оқилона ва самараноки замин, фароҳам овардани шароити мусоиди экологӣ ва беҳдошти манзараҳои табиӣ иборат мебошад **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760).**

Чорабиниҳо ва корҳои заминсозӣ дар ҳама гурўҳҳои замин новобаста аз таъиноташон бо мақсадҳои зерин гузаронида мешаванд:

- таҳияи барномаҳои ҷумҳуриявӣ ва минтақавии истифода ва ҳифзи заминҳо;

- марзакашии заминҳо бо мақсади муайянкунӣ, барқарор ва муқаррар намудани сарҳадҳои **воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ**, маҳалҳои аҳолинишин, заминистифодабарандагон ва мустаҳкам намудани хати сарҳад бо аломатҳои марзии намунаи муқарраршуда **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**;

- тартибдиҳии лоиҳаҳои заминистифодабарии нав ва танзими заминистифодабарии мавҷуда;

- таҳияи лоиҳаҳои заминсозии дохилихоҷагӣ, байнихоҷагӣ ва дигар лоиҳаҳо оид ба истифода ва ҳифзи заминҳо;

- муқаррар намудани сарҳади ҳудудҳое, ки дорои низоми махсуси истифода мебошанд;

- амалӣ намудани корҳои таҳқиқотии топографӣ, геодезӣ, харитасозӣ, агрокимиёвӣ, геоботаникӣ ва таҳқиқоти дигари хок;

- гузаронидани барўйхатгирии заминҳо ва ошкоркунии мунтазами заминҳои истифоданашуда, ғайриоқилона истифодашаванда ва заминҳое, ки мувофиқи мақсади муайяншуда истифода нагардиданд;

- тартиб додани нақшаҳо, харитаҳои кадастрӣ, мавзўӣ, атласҳои ҳолат ва истифодаи заминҳо;

- гузаронидани баҳодиҳии заминҳо;

***- гирифтан, додан ва вобастакунии қитъаҳои замин*** **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

- тағйирёбии таъиноти мақсадноки қитъаҳои замин ва ҷорӣ намудани маҳдудиятҳо дар истифодаи заминҳо;

- муайян ва пешгирӣ кардани замин аз харобшавӣ, вайроншавӣ ва аз дигар оқибатҳои номусоид;

- аз як гурўҳ ба гурўҳи дигар ва аз як намуд ба намуди дигар гузаронидани заминҳо;

- дигар ҳолатҳое, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян намудааст.

Заминсозӣ аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин ва мақомоти маҳаллии он, инчунин ташкилотҳои соҳавии он ва дигар шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ бо тартиби муқарраргардида гузаронида мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**Моддаи 6. Асосҳо барои гузаронидани корҳои заминсозӣ**

Заминсозӣ ҷиҳати иҷрои мақсадҳои дар моддаи 5 Қонуни мазкур зикршуда дар асосҳои зерин гузаронида мешавад:

- қарорҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин***, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

аризаи (дархости) шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ;

қарорҳои судӣ.

**Моддаи 7. Маълумот оид ба заминсозӣ**

Маълумот оид ба заминсозӣ, ба истиснои маълумоте, ки ба сирри давлатӣ мансубанд, хусусияти ошкоро доранд.

***Мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ва мақомоти маҳаллии он мувофиқи тартиби муайяншуда маълумоти заминсозии мавҷудбударо ба шахсони воқеӣ дар асоси ҳуҷҷати тасдиқкунандаи шахсият ва аризаи онҳо ва ба шахсони ҳуқуқӣ дар асоси дархости хаттии онҳо медиҳанд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Маълумоти заминсозӣ инчунин бо роҳи таъмини дохилшавии фосилавӣ (дистансионӣ), ки дар ҳомили электронӣ (магнитӣ) бурда мешавад, пешниҳод мегардад.

Маълумоти заминсозӣ бо пардохти маблағ пешниҳод карда мешавад. Тартиб ва андозаи пардохти маблағ аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.

Маълумоти заминсозӣ ройгон ба мақомоти давлатӣ ҳангоми иҷрои вазифаи хизматиашон пешниҳод карда мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Маълумоти заминсозӣ ё рад кардани пешниҳоди маълумот бояд дар мўҳлати то 3-рўз аз лаҳзаи муроҷиат ба мақомоти заминсозӣ ба тариқи хаттӣ пешниҳод карда шавад.

Маълумот оид ба заминсозӣ, ки ба молу мулки ғайриманқул тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи бақайдгирии давлатии молу мулки ғайриманқул ва ҳуқуқҳо ба он» пешниҳод карда мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**БОБИ** II

ИДОРАКУНИИ ФАЪОЛИЯТИ ЗАМИНСОЗӢ

**Моддаи 8. Идоракунии давлатии заминсозӣ**

***Идоракунии*** ***давлатии*** заминсозӣ аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ва мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ анҷом дода мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Муқаррар намудани заминаҳои асосии заминсозӣ, таъмини маблағгузорӣ ва ташкили гузаронидани заминсозӣ мутобиқи барномаҳои ҷумҳуриявӣ, ҳамоҳангсозии фаъолияти ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ва мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ оид ба идораи захираҳои замин дар доираи салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор дорад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Гузаронидани сиёсати ягона ва назорати давлатӣ оид ба корҳои заминсозӣ, қабули санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба заминсозӣ, маблағгузорӣ, ташкил ва татбиқи заминсозӣ дар ҳамаи заминҳо, қабули корҳои заминсозӣ, ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти маҳаллии заминсозӣ ба ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** вогузор карда мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ корҳои заминсозиро дар заминҳои дар ихтиёри онҳо буда мутобиқи Қонуни мазкур ташкил ва татбиқ менамоянд.

**Моддаи 9. Иштирокчиёни муносибатҳои заминсозӣ**

Иштирокчиёни ***муносибатҳои*** заминсозӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин***, ташкилотҳо ва мақомоти маҳаллии он***, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки бо тартиби муқарраргардида корҳои заминсозиро анҷом медиҳанд,*** заминистифодабарандагон, дигар шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки ба гузаронидани корҳои заминсозӣ манфиатдоранд ё гузаронидани корҳои мазкур ҳуқуқ ва манфиатҳои қонунии онҳоро маҳдуд намудааст, ба шумор мераванд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Фармоишгарони корҳои заминсозӣ шахсоне ҳисобида мешаванд, ки ба гузаронидани корҳои мазкур манфиатдоранд ва маблағгузории онро таъмин мекунанд.

**(Хори**љ **карда шуд бо ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Иҷрокунандаи корҳои заминсозӣ ва таҳиягари ҳуҷҷатҳои заминсозӣ мақоми ваколатдори давлатӣ оид ба заминсозӣ ва мақомоти маҳаллии он ба шумор мераванд. ***Мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** барои иҷрои корҳои заминсозӣ метавонад ташкилотҳои соҳавиро дар асоси шартнома ҷалб намояд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Муносибатҳо байни фармоишгар ва таҳиягари ҳуҷҷатҳои заминсозӣ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси шартномаҳо танзим карда мешавад.

Фармоишгар ҳуқуқ дорад ҷараёни иҷроиш ва сифати корҳои заминсозиро назорат намояд ва ҳангоми зарурат мувофиқи тартиби муқарраршуда ***экспертизаи*** онҳоро ба роҳ монад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**Моддаи 10. Ӯҳдадориҳо ҳангоми иҷрои корҳои заминсозӣ**

Таҳиягарони ҳуҷҷатҳои заминсозӣ зимни фаъолияти **худ** ўҳдадор мебошанд **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**:

- фаъолияти худро мутобиқи талаботи Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, санадҳои қабулкардаи ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ҷиҳати танзими корҳои заминсозӣ ба роҳ монанд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

- корҳои заминсозиро бо иштироки шахсони манфиатдор гузаронида, ҳуҷҷатҳои заминсозиро бо онҳо мувофиқа намоянд;

- ҳуқуқ ва манфиатҳои шахсони сеюмро, ки иҷрои корҳои заминсозӣ ба онҳо маҳдудият меорад, таъмин намоянд;

- ҳуҷҷатҳои махфии заминсозиро ҳангоми иҷрои корҳои заминсозӣ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон истифода намоянд;

- ҳуҷҷатҳои заминсозиро босифат ва дақиқ таҳия намоянд;

- ҳангоми таҳияи чорабиниҳои заминсозӣ ба бартарии ҳифзи муҳити зист нисбат ба заруриятҳои иқтисодии истифодаи замин аҳамият диҳанд.

**Моддаи 11. Ҳуқуқҳо ҳангоми иҷрои корҳои заминсозӣ**

Таҳиягарони ҳуҷҷатҳои заминсозӣ ҳуқуқ доранд:

- назорати муаллифиро мутобиқи тартиби муайянкардаи мақоми ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ба роҳ монанд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**);

- аз шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки дар заминистифодабарии онҳо корҳои заминсозӣ гузаронида мешавад, ҳуҷҷатҳои барои корҳои заминсозӣ заруриро талаб намоянд;

- барои иштироки шахсони манфиатдор дар корҳои заминсозӣ дархост пешниҳод намоянд;

- ба мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақоми болоии худ ва ё мақомоти ҳифзи табиат оид ба боздоштани татбиқи чорабиниҳое, ки бидуни риояи ҳуҷҷати тасдиқшудаи заминсозӣ иҷро мегарданд ва боиси истифодаи ғайримақсаднок, бад шудани ҳолати заминҳо ва муҳити зист мегардад, муроҷиат намоянд.

Шахсони манфиатдор ҳуқуқ доранд:

- дар муҳокимаи масъалаҳои заминсозӣ иштирок намуда, оид ба ҷараёни корҳои заминсозӣ ва натиҷаи он, ки ба манфиатҳои онҳо халал ворид мекунад, маълумот гиранд;

- дар ҳолати норозӣ будан аз корҳои заминсозӣ, ки ҳуқуқ ва манфиатҳои қонунии онҳоро маҳдуд менамояд, мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба суд муроҷиат намоянд;

**Моддаи 12. Маблағгузории заминсозӣ**

Чорабиниҳо ва корҳои заминсозӣ аз ҳисоби манбаъҳои зерин маблағгузорӣ карда мешаванд:

- маблағҳои буҷети ҷумҳуриявӣ;

- маблағҳои буҷети маҳаллӣ;

- маблағҳои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, инчунин дигар манбаъҳое, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ накардааст.

**Моддаи 13. Ҳуҷҷатҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва техникии заминсозӣ**

Ҳуҷҷатҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва техникии заминсозӣ тартиби ташкил ва иҷрои корҳои заминсозӣ, талабот ба он, меъёрҳо ва қоидаҳои иҷрои онҳоро муқаррар менамоянд.

Ҳуҷҷатҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва техникӣ аз ҷониби ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** таҳия карда шуда, дар доираи салоҳияташ тасдиқ карда мешаванд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Ҳуҷҷатҳое, ки тасдиқи онҳо ба салоҳияти ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** дохил намешаванд, аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ мегарданд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Ҳуҷҷатҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва техникии заминсозӣ барои танзими давлатии фаъолияти заминсозӣ таъин гардида, иҷрои меъёрҳои онҳо барои ҳамаи иштирокчиёни корҳои заминсозӣ ҳатмӣ мебошанд.

Ҳуҷҷатҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва техникӣ қоидаҳои иҷрои корҳои заминсозӣ, гузаронидани ***экспертизаи*** корҳои заминсозӣ, назорати муаллифӣ, супоришҳои техникӣ ва дигар фаъолияти заминсозиро таъмин намуда, барои ҳалли масъалаҳои баҳснок низ асос шуда метавонанд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**Моддаи 14. Назорати давлатии заминсозӣ ва вазифаҳои он**

Вазифаҳои асосии назорати давлатӣ дар соҳаи заминсозӣ иборат аст:

- таъмини риояи Қонуни мазкур;

- таъмини риояи меъёрҳои муайянгардида, қоидаҳо, дастурамалҳо, супоришҳои техникӣ, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва техникӣ дар соҳаи заминсозӣ;

- таъмини иҷрои чорабиниҳое, ки дар ҳуҷҷатҳои заминсозӣ муайян карда шудааст.

Назорати давлатӣ ба гузаронидани корҳои заминсозӣ аз ҷониби ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ва мақомоти он дар маҳалҳо анҷом дода мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**БОБИ** **III**

**НАМУДҲО ВА КОРҲОИ ЗАМИНСОЗӢ**

**Моддаи 15. Намудҳои заминсозӣ**

Заминсозӣ аз намудҳои зерин иборат мебошад:

заминсозии дохилихоҷагӣ;

заминсозии байнихоҷагӣ.

**Моддаи 16. Намудҳои корҳо оид ба омўзиши ҳолати заминҳо**

Омўзиши ҳолати заминҳо бо роҳи гузаронидани корҳои кадастри заминҳо, мониторинги заминҳо ва корҳои таҳқиқотӣ бо мақсади аниқ намудани миқдори заминҳо, сифат ва баҳои он, инчунин таҳияи чорабиниҳо ҷиҳати беҳтар намудани ҳолати заминҳо ва дурнамои истифодаи заминҳо **амалӣ** карда мешавад **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

Корҳо оид ба омўзиши ҳолати заминҳо намудҳои асосии зеринро дарбар **мегиранд** **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**:

- таҳқиқотҳои топографию геодезӣ ва харитасозӣ;

- таҳқиқоти агрокимиёвӣ, геоботаникӣ ва таҳқиқоти дигари хок;

- барўйхатгирии заминҳо;

- тартиб додани харитаҳои махсуси мавзўӣ.

Давраи азнавкунии маводи таҳқиқотҳои топографӣ, геодезӣ, харитасозӣ, омўзиши агрокимиёвӣ, геоботаникӣ ва дигари хок аз ҷониби ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** муайян карда мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**Моддаи 17. Корҳои топографию геодезӣ ва харитасозӣ**

Маводи корҳои топографию геодезӣ ва харитасозӣ маводи асосии нақшавӣ ва харитавӣ барои тартиб додани лоиҳаҳои заминсозӣ нақшаи дурнамои заминсозӣ буда, барои гузаронидани ҳисоботи давлатии заминҳо, барўйхатгирӣ, таҳқиқоти агрокимиёвӣ, геоботаникӣ ва дигари хок, таъсиси заминистифодабарии нав, танзими заминистифодабарии мавҷуда, муайян ва мустаҳкам кардани сарҳадҳо, ҷудо намудани заминҳо барои ҳар гуна эҳтиёҷот, анҷом додани баҳодиҳӣ ва мониторинги заминҳо, тартиб додани харитаҳои махсуси мавзўӣ ва дигар намуди корҳои заминсозӣ асос мебошанд.

Миқёси нақшаҳо ва харитаҳо вобаста аз мақсади муайяни истифодаи онҳо таҳия карда мешавад.

**Моддаи 18. Таҳқиқоти агрокимиёвӣ, геоботаникӣ ва дигари хок**

Таҳқиқоти агрокимиёвӣ, геоботаникӣ ва дигари хок, корҳои тадқиқотӣ дар ҳама гурўҳҳои заминҳо бо мақсади гирифтани маълумот оид ба сифати заминҳо, инчунин муайян кардани заминҳое, ки ба онҳо хатари эрозия ва дигар ҳодисаҳои манфӣ таҳдид мекунад, гузаронида мешавад.

Маълумоти гирифташуда барои арзёбии ҳолати заминҳо ва қабули қарор аз ҷониби мақоми ваколатдор оид ба барқарорсозии заминҳо, **боздоштан ва ё** ҷорӣ кардани маҳдудиятҳо дар истифодаи заминҳо, барқароркунӣ, ҳифз ва баланд бардоштани ҳосилхезии хок, инчунин таҳияи чорабиниҳо ҷиҳати истифодаи оқилонаи заминҳо ва беҳдошти муҳити зист истифода мешаванд **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

**Моддаи 19. Барўйхатгирии заминҳо**

Барўйхатгирии заминҳо аз ҷониби ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин***, ташкилотҳо ва мақомоти маҳаллии он, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, инчунин бо дархости заминистифодабарандагон гузаронида мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Барўйхатгирии заминҳо бо мақсади аниқ ё муайян кардани мавзеи ҷойгиршавӣ, андоза, сарҳад (бидуни нишонагузорӣ), вазъи ҳуқуқии заминистифодабарӣ, ошкор кардани заминҳои истифоданашаванда, ғайриоқилона истифодашуда, мувофиқи таъиноти муайяншуда истифоданашуда, дигар хусусиятҳои миқдорию сифатии заминҳо, ки дар ҳуҷҷатҳои кадастрӣ инъикос ёфтаанд, инчунин барои татбиқи назорати давлатии истифода ва ҳифзи онҳо гузаронида мешавад.

Вобаста ба мақсади гузошташуда барўйхатгирии мақсадноки заминҳо гузаронида мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Барўйхатгирии заминҳо дар тамоми **ҳудуди** Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳама гурўҳҳои заминҳо, новобаста аз шакли истифодаи заминҳо гузаронида мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343; аз 29.01.2021с., №1760**).

Барўйхатгирии мақсаднок дар гурўҳ ва намудҳои алоҳидаи заминҳо, дар **воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ ва** заминистифодабарандаи алоҳида гузаронида мешавад **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

Ҳангоми барўйхатгирии мақсаднок маълумот дар бораи ҳолат ва истифодаи заминҳо метавонад аз рўи тамоми хусусиятҳо ё хусусиятҳои алоҳида, ки дар қисми дуюми ҳамин модда зикр гардидаанд, аниқ ё муайян шаванд.

**Моддаи 20. Харитаҳои махсуси мавзўӣ**

Харитаи махсуси мавзўӣ харитае мебошад, ки дар он чорабинии дорои мавзўи муайян инъикос мегардад.

Харитаҳои махсуси мавзўӣ бо мақсади дар онҳо инъикос намудани корҳо оид ба ҳолат ва истифодаи заминҳо, истифодаи оқилона ва ҳифзи онҳо, дурнамои истифодаи заминҳо, **маълумоти геоботаникии** чарогоҳҳо ва заминҳои алафзор, маълумоти минтақабандӣ ва ноҳиябандии иқлимии заминҳо, истифодаи захираҳои замин ва дигар корҳои заминсозӣ дар алоҳидагӣ тартиб дода мешаванд (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

**Моддаи 21. Корҳои банақшагирии истифодаи заминҳо**

Банақшагирии истифодаи заминҳо бо мақсади муайян кардани дурнамои истифодаи кўтоҳмуддат ва дарозмуддати заминҳо таҳия карда мешавад.

Корҳо оид ба банақшагирӣ, азнавтақсимкунии заминҳо бо назардошти талаботи кишоварзӣ, хоҷагии ҷангал, тараққиёти шаҳру шаҳракҳо, бунёди маҳалҳои аҳолинишини деҳот, тартиб ва давраи ҷойгиркунии онҳо, рушди саноат, соҳаи истиҳроҷи маъдан **ва соҳаҳои дигарро пешбинӣ намуда,** танзими **ҳудудии** заминҳои таъиноти ҳифзи табиат, мамнўъгоҳҳо, заминҳои таъиноти солимгардонию осори таърихию фарҳангӣ ва дигар заминҳоро дарбар мегирад **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

**(Хори**љ **карда шуд бо ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**Моддаи 22. Ташкили истифодаи оқилона ва ҳифзи заминҳо**

Ташкили истифодаи оқилона ва ҳифзи заминҳо яке аз тадбирҳои асосӣ ба шумор рафта, **амалигардонии чораҳои** зеринро дарбар мегирад (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**:

- ташкили заминистифодабарӣ бо риояи талаботи ҳифзи муҳити зист;

- яклухт ҷудо кардани заминҳо;

- фароҳам овардани шароитҳои мусоиди ҳудудӣ барои пешбурди фаъолияти хоҷагидорӣ;

- банақшагирии ҷудо кардани заминҳо барои эҳтиёҷоти ҳозира ва ояндаи шаҳрҳо, шаҳракҳо ва кашонидани қабати ҳосилхези заминҳое, ки дар онҳо сохтмон ба нақша гирифта шудааст, ба заминҳои камҳосили кишоварзӣ;

**- вобаста ба масоҳат ва андозаи заминҳо шинондани ниҳолҳои муҳофизаткунанда ҷиҳати ҳифз аз бодлесшавӣ** (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**;

- пешбинӣ ва иҷрои чорабиниҳо оид ба ҳифзи заминҳо аз **шусташавӣ** (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

**Моддаи 23. Хусусиятҳои банақшагирии истифодаи заминҳо дар шаҳрҳо**

**ва дигар маҳалҳои аҳолинишин**

Банақшагирии истифодаи оқилона ва ҳифзи заминҳо дар шаҳрҳо ва дигар маҳалҳои аҳолинишин дар алоқамандӣ бо татбиқи фаъолияти шаҳрсозӣ гузаронида мешавад.

Чорабинии мазкур аз ҷониби мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин, мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи ҳифзи муҳити зист, мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи меъморӣ ва шаҳрсозӣ таҳия ва амалӣ карда мешавад (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

Хангоми банақшагирии истифода ва ҳифзи заминҳо нақшаи кулли тараққиёти шаҳр ва дигар нақшаҳои тараққиёти маҳалҳои аҳолинишин ҳамчун асос ба инобат гирифта мешавад. Ҳуҷҷатҳои заминсозӣ ва шаҳрсозии самтҳои дахлдор бо ҳамдигар мувофиқа карда шуда, якдигарро пурра мекунанд. Нақшаи заминистифодабарии шаҳр ва дигар маҳалҳои аҳолинишин, чун қоида бо нақшаи кулли тараққиёти шаҳр ва дигар нақшаҳои тараққиёти маҳалҳои аҳолинишин ҳамзамон таҳия карда мешавад.

Дар шаҳр ва дигар маҳалҳои аҳолинишин қитъаҳои замине, ки дар онҳо мувофиқи нақшаи тараққиёт сохтмон ба нақша гирифта нашудааст ва барои эҳтиёҷоти дигари шаҳр, маҳалли аҳолинишин пешбинӣ шудаанд, инчунин қитъаҳои замине, ки барои сохтмон пешбинӣ шуда, муваққатан дар онҳо сохтмони биною иншоотҳо амалӣ нашудаанд, онҳо барои истифодаи оқилона ва мақсадноки минбаъда, таъин карда мешаванд.

**Моддаи 24. Намудҳои корҳои заминсозии байнихоҷагӣ**

Заминсозии байнихоҷагӣ дар ҳама гурўҳ ва намудҳои заминҳо бо мақсади фароҳам овардани шароити мувофиқи ҳудудӣ барои фаъолияти ҳама соҳаҳои хоҷагии халқ, ташкил ва такмили системаи оқилонаи заминистифодабарӣ ва баҳснопазирии муайян намудани **воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ**, фондҳои махсуси замин, инчунин муайян намудани заминҳои дорои низоми махсуси истифодабарӣ гузаронида мешавад **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

Заминсозии байнихоҷагӣ корҳои зеринро дарбар мегирад:

- тартиб додани лоиҳаҳои бунёди объектҳои нави заминсозӣ ва танзими объектҳои мавҷуда;

ташкили заминистифодабарӣ;

- марзакашии заминҳо.

**Моддаи 25. Тартибдиҳии лоиҳаҳои бунёди объектҳои нав ва танзими объектҳои**

**мавҷудаи заминсозӣ**

Тартибдиҳии лоиҳаҳои бунёди объектҳои нав ва танзими объектҳои мавҷудаи заминсозӣ дар ҳолатҳои зерин гузаронида мешавад:

- тағйири сарҳади объектҳои заминсозӣ (**ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**;

- азнавтақсимкунии заминҳо;

- таҷдиди ташкилотҳо, аз ҷумла ташкилотҳои кишоварзӣ;

- ҷудо кардани заминҳо ва муттаҳид кардани заминистифодабарӣ;

- бартараф кардани порчадармиёнӣ, резагӣ, дурзаминӣ, шикастагии сарҳад дар зиминистифодабарӣ, инчунин аз нигоҳи ҳифзи муҳити зист мувофиқи мақсад набудани ҷойгиршавии он;

- дигар ҳолатҳое, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян мекунад.

Ҳангоми таҳияи лоиҳаҳои бунёди объектҳои нав танзими объектҳои мавҷудаи заминсозӣ бо истифода аз ҳуҷҷатҳои шаҳрсозӣ ва дигар ҳуҷҷатҳо чунин нишондиҳандаҳо муайян карда мешаванд:

- андоза ва ҳудуди объекти заминсозӣ бо назардошти таъиноти он, ҳаҷми истеҳсоли маҳсулот, тараққиёти сохторҳои муҳандисиву иҷтимоӣ;

- сарҳадҳои заминҳои дорои низоми махсуси истифода ва заминҳое, ки дар онҳо маҳдудиятҳо муқаррар карда шудааст;

- тартиб ва шарту мўҳлатҳои гузаштан ба истифодаи қитъаҳои замин бо сарҳадҳои нав.



**Моддаи 26. Ташкили заминистифодабарӣ**

Ташкили заминистифодабарӣ дар ҳолатҳои зерин татбиқ карда мешавад:

- додан ва вобастакунии қитъаҳои замин ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ;

- гирифтани қитъаҳои замин аз шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои эҳтиёҷоти давлатӣ ва ҷамъиятӣ;

- ҳангоми азнавташкилдиҳии заминистифодабаранда;

- ҳангоми пайдоиши ҳуқуқ ва аз як шахс ба шахси дигар гузаштани ҳуқуқи истифодаи замин.

Ҳангоми ташкили заминистифодабарӣ бояд қитъаи замин тарзе ҷудо карда шавад, ки дорои хусусиятҳои хоси ба он мансуб: масоҳати дақиқ, мавзеи ҷойгиршавӣ, сарҳади баҳснопазир ва дар ҳолатҳои зарурӣ дорои координатҳои нуқтаҳои гардиш бошад.

Ташкил ва андозаи заминистифодабарӣ бо истифода аз ҳуҷҷатҳои заминсозӣ ва шарҳсозӣ барои эҳтиёҷот гуногун бо риояи меъёру қоидаҳои заминсозӣ, шаҳрсозӣ, санитарӣ, зидди сўхтор, ҳифзи муҳити зист ва дигар меъёру қоидаҳо муқаррар ва аниқ карда мешавад.

Ба сарҳади заминистифодабарӣ майдонҳое, ки объектҳои молу мулки ғайриманқулро бевосита ишғол намудаанд, дохил карда шуда, ҷойгиршавии онҳо дар нақша ва харитаҳои кадастрӣ нишон дода мешаванд. Ҳамзамон заминҳое, ки истифодаашон маҳдуд карда шудааст, сарҳади онҳо низ муайян карда мешавад.

Ҳангоми ташкили заминистифодабарӣ парвандаи заминсозӣ тайёр карда мешавад, ки дар он нақшаи қитъаи замин тартиб дода мешавад. Барои ҳар як заминистифодабарии мавҷуда ва навташкилшуда нақшаи қитъаи замин тайёр карда мешавад.

Нақшаи қитъаи замин бо истифода аз маводи мавҷудаи нақшавӣ, харитавӣ ва муайян кардани координатҳои нуқтаҳои сарҳади қитъаи замин бо усулҳои графикӣ, аналогӣ ва дигар усулҳо аз маводи зерин тайёр карда мешавад:

- аз маводи тадқиқоти фазоӣ;

- аз натиҷаҳои ченкунӣ ҳангоми аксбардории қитъаи замин дар маҳал ё марзакашии заминҳо.

Нақшаи ҳудуди қитъаи замини шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ба харитаи кадастрии дахлдор ворид карда шуда, ба он рақами кадастрӣ дода мешавад.

Талаботи техникии таҳия ва барасмиятдадории нақшаи қитъаи замин аз ҷониби ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** муайян карда мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**Моддаи 27. Марзакашии заминҳо**

Марзакашии заминҳо бо мақсади дар маҳал дақиқ муайян кардани мавқеи сарҳади қитъаҳои замин, ки дар маводи нақшавӣ ва харитавӣ инъикос ёфтааст, гузаронида мешавад.

Марзакашии заминҳо дар асоси ҳуҷҷатҳои заминсозӣ ва шаҳрсозӣ, ки дар қисмати нақшавии онҳо сарҳадҳои лоиҳавӣ, мавқеи аломатҳои марзӣ ва маълумоти ибтидоии геодезӣ барои муайян кардани мавзеи ҷойгиршавии нуқтаҳои гардиши сарҳади қитъаи замин дар маҳал зарурбуда нишон дода мешаванд, амалӣ карда мешавад.

Марзакашии заминҳо инчунин бо усулҳои геодезӣ, аэрофотогеодезӣ (аксбардории геодезии фазоӣ) ва дигар усулу воситаҳое, ки саҳеҳии зарурии мутобиқати координатҳои нуқтаҳои гардиши сарҳад ва андозаи сарҳади қитъаи заминро таъмин мекунад, гузаронида мешавад.

Ҳуҷҷатҳои заминсозӣ оид ба марзакашии шаҳрҳо ва дигар маҳалҳои аҳолинишин дар таркиби лоиҳаҳои банақшагирии ҳудуд ва як қисми заминҳои шаҳр, дигар маҳалҳои аҳолинишин, дар лоиҳаҳои сохтмони маҳаллаҳо ва дигар таркибҳои сохторӣ таҳия шуда, барои муайян ва муқаррар кардани сарҳади қитъаҳои замин дар маҳал асос ба ҳисоб мераванд.

Сарҳадҳои қитъаҳои замин дар маҳал бо аломатҳои марзии намунаи муқарраршуда нишон дода шуда, мустаҳкам карда мешаванд. Муқарраркунии сарҳади қитъаҳои замин бидуни гузоштани аломатҳои марзӣ дар ҳолатҳои мувофиқати хати сарҳад бо иншоотҳои табииву сунъӣ (дарёҳо, канал, ҷўйҳо, хати дарахтони муҳофизатӣ, роҳҳо, деворҳо, панҷараҳо, иморатҳо ва дигар хати иншоотҳои ҳудудӣ) мумкин аст.

Аломатҳои марзӣ аз ҷониби давлат ҳифз карда мешаванд.

Пойгоҳҳои шабакаи марзӣ бо аломатҳои дарозмўҳлати марзии намунаи муқарраршуда муайян карда мешаванд.

Координатҳои нуқтаҳои пойгоҳҳои шабакаи марзӣ аз рўи системаи байналмилалии координатҳо ё системаи координатҳои маҳаллӣ муайян мегарданд.

Гузаришро ба ин ё он системаи координатҳо Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян мекунад.

Нуқтаҳои пойгоҳҳои шабакаи марзӣ моликияти давлатӣ буда, барои ҳифз ба мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва заминистифодабарандагон, ки пойгоҳҳо дар ҳудуди онҳо ҷойгиранд, супорида мешаванд.

Нуқтаҳои пойгоҳҳои шабакаи марзӣ дар харитаи дахлдори кадастрии замин нишон дода шуда, ба фонди давлатии ҳуҷҷатҳои заминсозӣ супорида мешаванд.

Вайрон ва барқароркунии нуқтаҳои пойгоҳҳои гумшудаи шабакаи марзӣ ва аломатҳои марзӣ бо иҷозати ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** гузаронида мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Тартиби марзакашии заминҳо, назорати риояи талаботи техникии марзакашии заминҳо, ҳифзи нуқтаҳои пойгоҳҳои шабакаи марзӣ ва аломатҳои марзӣ аз ҷониби ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** татбиқ карда мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**Моддаи 28. Намудҳои корҳои заминсозии дохилихоҷагӣ**

Заминсозии дохилихоҷагӣ бо мақсади ташкили ҳудуди ташкилоту корхонаҳои кишоварзӣ, хоҷагиҳои деҳқонӣ дар сарҳадҳои заминистифодабарии онҳо гузаронида мешавад.

Заминсозии дохилихоҷагӣ ба пешбурди самараноки истеҳсолоти кишоварзӣ, истифодаи пурра, оқилона ва самараноки заминҳо, фароҳам овардани шароитҳои мусоиди ҳифзи муҳити зист ва беҳдошти **манзараҳои табиӣ** равона карда мешавад **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

Заминсозии дохилихоҷагӣ корҳои зеринро дарбар мегирад:

- ташкили дохилихоҷагии ҳудуди хоҷагиҳои деҳқонӣ, ташкилоту корхонаҳои кишоварзӣ;

- таҳияи лоиҳаҳо барои тадбирҳои истифодаи пурра, оқилона ва самараноки заминҳо, ҳифзи хок аз **бодлесшавӣ ва шусташавӣ**, азхуд намудани заминҳои нав, бунёди дарахтони бисёрсола, киштгардон ва дигар тадбирҳо ҷиҳати беҳ намудани ҳолати заминҳо **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

Пешниҳодҳо оид ба ташкил ва ҷойгиркунии воҳидҳои истеҳсолии ташкилоту корхонаҳои кишоварзӣ, ба онҳо вобаста намудани киштзорҳои кишоварзӣ, истифодаи оқилонаи заминҳои корам, киштгардон, бунёди боғҳои нав, беҳ намудани ҳолати заминҳои алафдарав, истифодаи бонавбати чарогоҳҳо ҳангоми заминсозии дохилихоҷагӣ аввалан дар сатҳи техникӣ таҳия шуда, дар асоси лоиҳаи заминсозии дохилихоҷагии тасдиқшуда татбиқ карда мешаванд.

**Моддаи 29. Талабот ҳангоми гузаронидани заминсозии**

**дохилихоҷагӣ**

Ҳангоми гузаронидани заминсозии дохилихоҷагӣ чунин талабот риоя карда мешавад:

- мутобиқ будани ҳудуди хоҷагӣ ба миқдор ва сифати заминҳо, мавҷудияти қувваи корӣ, захираҳои моддӣ, соҳаи истеҳсолот, ҳаҷми мувофиқи истеҳсоли маҳсулот;

- мўътадилии ташкили ҳудуди хоҷагӣ;

- имконпазирии ҷойгиркунӣ ва истифодаи воҳидҳои истеҳсолӣ, сохтори муҳандисӣ ва системаи мелиоративӣ;

- ҳифзи заминҳои пурарзиши кишоварзӣ, баланд бардоштани ҳосилхезии заминҳо (хок) ва ҳифзи муҳити зист;

- алоқамандии мувофиқ байни сокинон бо марказҳои истеҳсолӣ ва ҳудуди ба хизматрасонӣ фарогирифташуда, ҷойгиркунӣ ва ташкили истеҳсолот.

**БОБИ** IV

**ҲУҶҶАТҲОИ ЗАМИНСОЗӢ**

**Моддаи 30. Намудҳои ҳуҷҷатҳои заминсозӣ**

Вобаста аз намуди корҳои заминсозӣ ба ҳар як объекти заминсозӣ ҳуҷҷати заминсозӣ дар шакли чорабинӣ, барнома, нақша, лоиҳа, харитаи мавзўӣ, маводи таҳқиқотиву ҷустуҷўӣ таҳия шуда, **дар заминаи онҳо** парвандаи заминсозӣ тартиб дода мешавад **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**.

Ба намудҳои асосии ҳуҷҷатҳои заминсозӣ дохил мешаванд:

- нақшаҳои заминҳо аз рўи гурўҳҳо;

- маводи минтақабандӣ ва ноҳиябандии иқлимиву кишоварзии заминҳо, ҷойгир кардан ва муқаррар намудани мавзеъҳои махсус ҳифзшаванда;

- нақшаҳои заминсозии **воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ**, нақшаҳои ташкили фонди махсуси замин **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**;

- лоиҳаи азнавтақсимкунии заминҳо, ташкили заминистифодабарии нав ва танзими заминистифодабарии мавҷуда, ташкили ҳудуди онҳо;

- мавод оид ба ташкили заминистифодабарӣ, марзакашӣ, тайёр кардани нақшаи қитъаи замин, муқаррар ва тағйир додани сарҳади маҳалҳои аҳолинишин;

- лоиҳаҳои **барқарорсозии** заминҳои вайроншуда, ҳифзи хок аз **бодлесшавӣ ва шусташавӣ**, селҳо, обзеркунӣ, ботлоқшавӣ, хушкшавӣ, сахтшавӣ, шўршавӣ ва дигар падидаҳои номусоид, барқарорсозӣ пас аз вайроншавии заминҳо, боздоштани истифодаи заминҳо ҳангоми ифлосшавӣ бо партовҳои истеҳсолӣ, маводҳои радиоактивию кимиёвӣ, беҳдошти заминҳои кишоварзӣ, азхудкунии заминҳои нав, бунёди боғҳои нав, нигоҳдорӣ ва баланд бардоштани хосилхезии хок **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1760)**;

- маводи топографӣ- геодезӣ ва корҳои харитасозӣ, таҳқиқоти агрокимиёвӣ, геоботаникии хок ва дигар корҳои таҳқиқотӣ ва ҷустуҷўии заминсозӣ;

- харитаҳои заминҳо, ки истифодаашон маҳдуд карда шудааст;

- мавод оид ба ошкор кардани заминҳои вайроншуда ва боздоштани киштзорҳои таназулёфта ва ифлосшуда;

- мавод оид ба барўйхатгирии заминҳо, мунтазам ошкор кардани заминҳои оқилона истифоданашаванда ё мувофиқи таъиноти мақсаднок истифоданашаванда;

- харитаҳои махсуси мавзўии ҳолат ва истифодаи заминҳо.

Ҳама гуна ҳуҷҷатҳои заминсозӣ аз маводи матниву нақшавӣ иборат аст.

**Моддаи 31. Мувофиқаи ҳуҷҷатҳои заминсозӣ**

Ҳуҷҷатҳои заминсозӣ, ки аз ҷониби ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ва мақомоти маҳаллии он тайёр карда мешавад, бо заминистифодабарандагон, ки дар ҳудуди онҳо корҳои заминсозӣ гузаронида мешавад, бо мақомоти дахлдори меъморӣ, шаҳрсозӣ, дигар мақомоти дахлдор, инчунин бо шахсони сеюм, ки корҳои заминсозӣ ба ҳуқуқ ва манфиатҳои онҳо дахл дорад, мувофиқа карда мешавад **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Ҳуҷҷатҳои заминсозӣ дар ҳолатҳои дахлдор тибқи тартиби муқарранамудаи қонунгузории Ҷуҳурии Тоҷикистон таҳти экспертизаи экологӣ қарор дода мешавад.

**Моддаи 32. Тасдиқи ҳуҷҷатҳои заминсозӣ**

Ҳуҷҷатҳои заминсозӣ, ки мувофиқи тартиби муқарраршуда таҳия ва мувофиқа шудаанд, аз ҷониби мақомоти зерин тасдиқ карда мешаванд:

- Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон- ҳуҷҷатҳои заминсозие, ки ба иҷрои корҳои дорои аҳамияти давлатӣ алоқамандӣ доранд;

- мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва ***мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот*** ҳуҷҷатҳое, ки доир ба иҷрои корҳои заминсозии дар заминҳои дар ихтиёри онҳо буда алоқаманданд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Намуд ва тартиби мувофиқаи ҳуҷҷатҳои заминсозиро ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** муайян ва муқаррар менамояд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Моддаи 33. Парвандаи заминсозӣ

Ҳуҷҷатҳо оид ба иҷрои корҳои заминсозӣ барои ҳар як объекти заминсозӣ дар парвандаи заминсозӣ гирд оварда мешаванд.

Ба парвандаи заминсозӣ нусхаи аслии ҳама ҳуҷҷатҳое, ки дар рафти корҳои омодагӣ, таҳқиқотӣ ва ҷустуҷўӣ таҳия гардидаанд, инчунин маводи харитавӣ, нақшаҳо, маводҳои мувофиқавӣ ва тасдиқӣ, дигар маводу маълумот дохил карда мешаванд.

Парвандаи заминсозӣ дар ду нусха тартиб дода мешавад. Тартиби таҳия, истифодаи нусхаҳо ва нигоҳдории онро ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** муайян менамояд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

***Моддаи 33¹. Экспертизаи*** ***ҳуҷҷатҳои заминсозӣ***

***Экспертизаи ҳуҷҷатҳои заминсозӣ бо мақсади таъмини мутобиқат***и ҳуҷҷатҳо ба маълумоти ибтидоӣ, шартҳои техникӣ, инчунин талаботи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида мешавад.

Тартиби гузаронидани экспертизаи ҳуҷҷатҳои заминсозиро мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин муайян менамояд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

**Моддаи 34. Фонди давлатии ҳуҷҷатҳои заминсозӣ**

Фонди давлатии ҳуҷҷатҳои заминсозӣ қисми таркибии Фонди давлатии маводи геодезӣ, харитасозӣ, заминсозӣ, кадастраи заминҳо ва дигар маводу маълумот оид ба ҳолат ва истифодаи заминҳои Тоҷикистонро ташкил медиҳад.

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки аз ҳисоби худ ва аз ҳисоби маблағҳои фармоишгар ҳуҷҷатҳои заминсозиро таҳия намудаанд, ўҳдадоранд як нусха аз ҳуҷҷатҳои таҳиянамудаашонро ба ***мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин*** ба воситаи мақомоти маҳаллии он супоранд **(ҚҶТ аз 23.07.16 с., №1343**).

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ўҳдадоранд:

- ҳифзи мавод ва ҳуҷҷатҳои заминсозиро, ки муваққатан барои истифода гирифтаанд, таъмин намуда, дар мўҳлати муайяншуда баргардонанд;

- маълумоти маводу ҳуҷҷатҳоро, ки дорои сирри давлатӣ мебошанд, ошкор накунанд.

**БОБИ** V.

**МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ**

**Моддаи 35. Ҷавобгарӣ барои вайрон кардани Қонуни мазкур**

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои вайрон кардани Қонуни мазкур бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.



**Моддаи 36. Ҳалли баҳсҳо оид ба масъалаҳои заминсозӣ**

Баҳсҳо миёни иштирокчиёни заминсозӣ аз ҷониби суд ҳал карда мешаванд.

**Моддаи 37. Дар бораи аз эътибор соқит донистани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи заминсозӣ»**

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 12 майи соли 2001 «Дар бораи заминсозӣ» (Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с.2001, №4, мод. 191, с. 2007, №5, мод. 366) аз эътибор соқит дониста шавад.

**Моддаи 38. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур**

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

Президенти

Ҷумҳурии Тоҷикистон                                                                                                        Э. Раҳмонов

     **ш. Душанбе**

**5 январи соли 2008**

           **№356**

Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	356	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ ЗАМИНСОЗӢ	Маҷлиси Олии ҶТ	05.01.2008	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**ДАР БОРАИ ТУХМИПАРВАРӢ**

(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с.2008, №1, қ.2, мод.20)

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029)

БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ

Моддаи 1. Мақсади Қонуни мазкур

Қонуни мазкур асосҳои ҳуқуқии фаъолият оид ба истеҳсол ё такрористеҳсол, коркард, сертификатсия, фурӯши тухмӣ, ниҳол ва растаниҳо, инчунин ташкил ва бақайдгирии навъҳо ва назорати тухмиро муқаррар мекунад.

Моддаи 2. Мафҳумҳои асосӣ

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

- **тухмипарварӣ** - фаъолият оид ба истеҳсол ё такрористеҳсол, коркард, сертификатсия, фурӯши тухмии растаниҳо, инчунин оид ба бақайдгирии навъҳо ва назорати тухмӣ;

- **тухмӣ** - қисмҳои растанӣ (тухмӣ, дона, мева, лӯндамева, бехмева, пиёзак, қаламча, ниҳол, кӯчат ва ғайра), ки барои такрористеҳсоли навъҳои растаниҳо истифода мешаванд;

- **аломатҳои навъӣ** - маҷмӯи аломатҳое, ки мансубияти растаниро ба навъи муайян ва тозагии тухмиро дар асоси санҷишҳои саҳроӣ ва лабораторӣ исбот мекунад;

- **ҳар як маҷмӯи тухмӣ** - миқдори муайяни тухмиҳои аз рӯи пайдоиш ва сифаташон якхела;

- **навъ** - гурӯҳи ботаникии растаниҳо, ки як воҳиди муайянро ташкил дода, хусусиятҳои фарқкунандагӣ, якшаклӣ ва устувории аломатҳоро доранд;

- **назорати кишти тухмӣ дар саҳро** - таҳқиқи кишти тухмӣ бо мақсади муқаррар намудани мансубияти онҳо ба навъи муайян, муқаррар намудани тозагии навъӣ ва якшаклии навъ, мавҷуд будани алафҳои бегона ва муайянкунии осеби ба растанӣ ва тухмӣ расонидаи намудҳои касаливу ҳашаротҳои зарраррасони зироатҳои кишоварзӣ;

- **назорати навъӣ** - чорабиниҳо оид ба муайян кардани тозагии навъ, муқаррар кардани мансубияти растанӣ ва тухмӣ ба навъи муайян тавассути анҷом додани назорати кишти тухмӣ дар саҳро, назорати навъ дар қитъаҳои санҷишӣ ва ташхиси лабораторӣ;

- **назорати навъ дар қитъаҳои санҷишӣ** - муқаррар кардани мансубияти растанӣ ва тухмӣ ба навъи муайян ва муқаррар кардани тозагии навъи растанӣ бо роҳи кишти тухмӣ дар қитъаҳои махсус ва омӯзиши минбаъдаи аломатҳои растанӣ;

- **назорати тухмӣ** - чорабиниҳо оид ба муайян кардани сифати тухмӣ, назорати риояи талаботи стандартҳои давлатӣ ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар соҳаи тухмипарварӣ;

- **сертификатсияи тухмӣ** - системаи таъмини сифати тухмӣ, ки назорати кишти тухмӣ дар саҳро, назорати навъ дар қитъаҳои санҷишӣ ва ташхиси лаборатории тухмии навъҳои ба Феҳристи давлатии навъҳо дохилшударо дар бар мегирад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238);

- **сифати тухмӣ** - маҷмӯи аломатҳое, ки шомил будани тухмиро ба навъи муайяни растанӣ ва киштбоб будани онро тавсиф медиҳанд (ба монанди тозагӣ, қобилияти сабзиш ва солимии тухмӣ);

- **ташхиси лабораторӣ** - муқаррар кардани нишондиҳандаҳои сифати тухмӣ бо роҳи анҷом додани ташхиси лабораторӣ;

- **тухмии гибридӣ** - тухмии насли якум, ки дар натиҷаи дурагакунии намудҳои авлодӣ истеҳсол шудааст;

- **тухмии муқаррарии растаниҳои ҷангалӣ** - тухмие, ки аз растаниҳои ҷангалӣ ҷамъ оварда шудааст;

- **тухмии беҳтаргардонидашудаи растаниҳои ҷангалӣ** - тухмие, ки аз намунаҳои беҳтарини растаниҳои ҷангалии интихобшуда ва парваришӣ истеҳсол карда мешавад;

- **тухмии навъи растаниҳои ҷангалӣ** - тухмие, ки аз навъҳои парваришии растаниҳои ҷангалӣ истеҳсол карда мешавад;

- **Феҳристи давлатии навъҳо** - рӯйхате, ки ба он навъҳо ва дурагаҳои растании аз санҷиши расмӣ гузаронидашуда дохил карда мешавад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238);

- **Феҳристи истеҳсолкунандагони тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо** - рӯйхате, ки ба он шахсони воқеӣ ва ҳуқуқии ба истеҳсоли тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо машғулбуда дохил карда мешаванд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238).

Моддаи 3. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи тухмипарварӣ

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи тухмипарварӣ ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, иборат мебошад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 4. Муносибатҳое, ки Қонуни мазкур танзим менамояд

Қонуни мазкур муносибатҳоеро, ки ба амалсозии фаъолияти истеҳсол, такрористеҳсол, коркард, пешниҳоди тухмӣ ба фурӯш, воридот ва содироти навъҳои тухмӣ алоқаманданд, инчунин ҳангоми ташкил ва анҷом додани назорати навъӣ ва тухмӣ ба вуҷуд меоянд, танзим менамояд.

Моддаи 5. Маблағгузорӣ дар соҳаи тухмипарварӣ

Маблағгузорӣ дар соҳаи тухмипарварӣ аз ҳисоби буҷети давлатӣ дар доираи барномаҳои соҳавӣ, инчунин бо роҳи ҷалб намудани сармояи хориҷӣ ва ватанӣ амалӣ гардонида мешавад.

БОБИ 2. ГУРӮҲҲОИ ТУХМӢ

Моддаи 6. Гурӯҳҳои тухмӣ

Вобаста ба усулҳои сертификатсияи намудҳои гуногуни растанӣ гурӯҳҳои зерини тухмӣ муайян карда мешаванд:

- аслӣ;

- элита;

- репродуксионӣ (тухмии репродуксияҳои якум ва минбаъда, инчунин тухмии гибридии насли якум).

Усулҳои истеҳсоли тухмии гурӯҳҳои дахлдорро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муқаррар менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 7. Тухмии аслӣ

Тухмии аслӣ тухмие мебошад, ки аз тарафи селексионери навъ ё шахси ваколатдоршудаи ӯ истеҳсол карда мешавад.

Селексионери навъ шахси воқеӣ ё ҳуқуқие мебошад, ки навъи растаниро ба вуҷуд овардааст, нигоҳдории навъ ва ҳифзи маълумоти навъро, ки ба Феҳристи давлатии навъҳо дохил шудааст, таъмин менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238).

Дастурамали бақайдгирии навъро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ тасдиқ менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 8. Тухмии элита

Тухмии элита тухмиест, ки аз тухмиҳои аслӣ ҳосил шуда, ба талаботи стандартҳои давлатӣ ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар соҳаи тухмипарварӣ мувофиқат мекунад.

Шумораи наслҳои тухмии элитаро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муайян мекунад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Тухмии элита барои истеҳсоли тухмии репродуксионӣ истифода мешавад.

Моддаи 9. Тухмии репродуксионӣ

Тухмии репродуксионӣ тухмии наслҳои минбаъдаи аз тухмии элита рӯёнидашуда мебошад.

Шумораи наслҳои тухмии репродуксиониро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муайян мекунад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Тухмии гибридии насли якум тухмии репродуксионӣ ба ҳисоб меравад.

Моддаи 10. Гурӯҳҳои тухмии растаниҳои ҷангалӣ

Вобаста ба хусусиятҳои ирсиашон гурӯҳҳои зайли тухмии растаниҳои ҷангалӣ муайян карда мешаванд: муқаррарӣ, беҳтаргардонидашуда, навъӣ.

Ба гурӯҳҳои номбаршуда ҷудо кардани тухмии растаниҳои ҷангалиро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муайян мекунад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

БОБИ 3. ТАШКИЛИ ТУХМИПАРВАРӢ

Моддаи 11. Системаи тухмипарварӣ

Системаи тухмипарварӣ маҷмӯи фаъолияти якҷояи шахсони воқеӣ ва ҳуқуқии аз ҷиҳати кор ба ҳам алоқамандро ифода мекунад, ки фаъолияти истеҳсоли тухмиро амалӣ менамоянд.

Тартиби амали системаи тухмипарвариро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муайян мекунад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 12. Дастгирии давлатии соҳаи тухмипарварӣ

Дастгирии давлатии соҳаи тухмипарварӣ тавассути чорабиниҳои зерин сурат мегирад;

- ҷудо кардани маблағҳои давлатӣ;

- ҷуброни хароҷот барои истеҳсоли тухмиҳои аслӣ ва элита;

- додани қарзҳои имтиёзнок;

- истифодаи дигар чораҳои ҳавасмандгардонии иқтисодӣ.

Моддаи 13. Таъминоти илмии тухмипарварӣ

Таъминоти илмии тухмипарвариро ташкилотҳои илмию тадқиқотӣ, ташкилотҳои илмӣ ва шахсони воқеии бо тадқиқоти илмии соҳаи тухмипарварӣ машғулбуда ба ҷо меоранд.

Моддаи 14. Феҳристи давлатии навъҳо

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон истеҳсол, фурӯш ва истифодаи тухмии растаниҳое иҷозат дода мешавад, ки ба Феҳристи давлатии навъҳо дохил карда шудаанд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Ба Феҳристи давлатии навъҳо дохил ва хориҷ кардани навъҳоро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ амалӣ менамояд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Мақоми давлатии санҷиш ва бақайдгирии навъҳо маълумотро оид ба дохил ва хориҷ кардани навъҳо ба Феҳристи давлатии навъҳо дар нашрия ва сомонаи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ нашр ва дохил мекунад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Тартиби дохил ва хориҷ кардани навъҳоро ба Феҳристи давлатии навъҳо, инчунин пешбурди онро Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238).

Моддаи 14(1). Феҳристи истеҳсолкунандагони тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Ба Феҳристи истеҳсолкунандагони тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо маълумот оид ба ном ва суроғаи шахси ҳуқуқӣ, инчунин насаб, ном, номи падар ва суроғаи маҳалли зисти шахси воқеӣ, номгӯи растанӣ ва навъҳои истеҳсолшавандаи тухмии аслӣ ва элитаи растаниҳо дохил карда мешавад.

Истеҳсолкунандагони тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо ӯҳдадор мебошанд, ки на дертар аз як моҳи оғозшавии фаъолият оид ба истеҳсоли тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо ба мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ, ки онро ба Феҳристи истеҳсолкунандагони тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо дохил менамояд, маълумот пешниҳод намоянд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Истеҳсолкунандагони тухмии гуруҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо ӯҳдадоранд дар давоми 10 рӯзи тақвимӣ ба мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ оид ба зарурати ворид намудани тағйирот ба маълумоти дар қисми дуюми моддаи мазкур пешбинигардида, барои дохил намудан ба Феҳристи истеҳсолкунандагони тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо маълумот пешниҳод намоянд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ маълумоти дар Феҳристи истеҳсолкунандагони тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳо мавҷудбударо ба сомонаи расмӣ дохил мекунад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Тартиби пешбурди Феҳристи истеҳсолкунандагони тухмии гурӯҳҳои аслӣ ва элитаи растаниҳоро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муқаррар менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 14(2). Истифодаи навъи растаниҳои ба Феҳристи давлатии навъҳо вориднашуда

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Тухмии растаниҳое, ки мансубияти навъӣ доранд ва ба Феҳристи давлатии навъҳо ворид карда нашудаанд, барои корҳои зерин истифода бурда мешавад:

- гузаронидани корҳои илмию тадқиқотӣ, санҷиши давлатии навъҳо ва намоиш;

- барои истеҳсол ва фурӯш берун аз ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029);

- кишт дар ҳолатҳои талафёбӣ ё осебёбии кишт (ниҳолҳои кӯчатшуда)-и растаниҳо ва дигар ҳолатҳои фавқулодда ё мавҷуд набудани тухми дар Фонди суғуртавии тухмии растаниҳо дар асоси иҷозати мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Тухмии растаниҳои мансубияти навъидошта, ки аз Феҳристи давлатии навъҳо хориҷ карда шудаанд, танҳо дар давоми ду соли баъди хориҷкунӣ истифода бурда мешаванд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238).

БОБИ 4. ИСТЕҲСОЛ ВА КОРКАРДИ ТУХМӢ

Моддаи 15. Талабот нисбати истеҳсоли тухмӣ

Барои истеҳсоли тухмӣ бояд тухмие истифода шавад, ки сифатҳои навъӣ ва гурӯҳҳои он ба талаботи стандарти давлатӣ ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар соҳаи тухмипарварӣ ҷавобгӯ бошанд.

Бо мақсади истеҳсоли тухмӣ кишт намудани тухмие, ки бо тухми алафҳои бегонаи карантинӣ омехта ва ё бо зараррасонҳо ва касалиҳои карантинии растанӣ сироятнок шудааст, манъ аст.

Моддаи 16. Хусусиятҳои хоси истеҳсоли гурӯҳҳои алоҳидаи тухмӣ

Тухмии аслиро селексионери навъ ё шахси ваколатдори ӯ истеҳсол мекунад.

Тухмии элита ва репродуксиониро шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки ҳамчун истеҳсолкунандагони гурӯҳҳои алоҳидаи тухмӣ ба қайд гирифта шудаанд, истеҳсол менамоянд.

Бақайдгирӣ барои истеҳсоли тухмиҳои элита ва репродуксионӣ бо мақсади фурӯши онҳо мутобиқи санадҳои дахлдори меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад.

Мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ номгӯи истеҳсолкунандагон, ворид ва содиркунандагони тухмиро тартиб дода, ба низом медарорад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Тухмиҳои гурӯҳҳои алоҳидаи растаниҳои ҷангалӣ бо тартиби муқаррарнамудаи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ истеҳсол карда мешаванд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 17. Минтақаҳо ва хоҷагиҳои махсуси истеҳсоли тухмӣ

Бо мақсади бо тухмии хушсифат таъмин намудани истеҳсолот ва қонеъ гардонидани талаботи хоҷагиҳои ҷумҳурӣ, ба вуҷуд овардани шароити мусоиди фитосанитарӣ ва технологӣ ҳангоми истеҳсоли тухмии дорои сифати баланди навъӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо пешниҳоди мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ минтақа ва хоҷагиҳои махсуси тухмипарвариро, қатъи назар аз шакли моликияташон, муайян мекунад. Дар ин минтақаҳо ва хоҷагиҳо тартиб, талабот ва шароити махсуси истеҳсоли тухмӣ муқаррар карда мешавад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 18. Истеҳсол ва коркарди тухмӣ

Тартиби истеҳсол ва коркарди тухмӣ аз тарафи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муайян карда мешавад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Истифодаи тухмиҳое, ки моликияти зеҳнӣ мебошанд, бо тартиби пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад.

Моддаи 19. Фонди давлатии тухмӣ

Фонди давлатии тухмӣ аз захираҳои тухмӣ иборат буда, барои минтақаҳое пешбинӣ мешавад, ки дар он ҷо истеҳсоли тухмӣ ба роҳ монда нашудааст ё дар истеҳсоли он имконият маҳдуд аст, инчунин барои кӯмак расонидан ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқии ба истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ машғулбуда ё дар хоҷагии ҷангал коркунанда ҳангоми ҳолатҳои офати табиӣ ё дигар ҳолатҳои фавқулодда ташкил дода мешаванд.

Барои фонди давлатии тухмӣ тухмиҳое тайёр карда мешаванд, ки дорои сертификати сифати навъӣ ва киштбобӣ мебошанд.

Фонди давлатии тухмӣ бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тарафи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ ташкил дода шуда, аз ҳисоби маблағҳои буҷети ҷумҳуриявӣ ва дигар манбаъҳое, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ накардааст, маблағгузорӣ гардида, моликияти ҷумҳуриявӣ ба ҳисоб меравад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 20. Фонди суғуртавии тухмии растаниҳо

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Фонди суғуртавии тухмии растаниҳо аз захираҳои тухмии навъҳои ба Феҳристи давлатии навъҳо воридшуда иборат буда, барои дар ҳолатҳои талафёбӣ ё осебёбии кишти (ниҳолҳои кӯчатшуда) растаниҳо ва дигар ҳолатҳои фавқулодда барои расонидани кӯмаки бозгашт ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқие, ки ба истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ машғуланд, бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тарафи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ таъсис дода мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқие, ки ба истеҳсоли тухмии растаниҳо машғуланд, тибқи меъёрҳои муайянгардидаи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ фонди захиравиро ташкил менамоянд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

БОБИ 5. ТАРТИБИ АНҶОМДИҲИИ НАЗОРАТИ НАВЪӢ ВА ТУХМӢ

Моддаи 21. Талаботи умумӣ барои назорати навъӣ ва тухмӣ

Тартиби ташкил ва фаъолияти назорати навъӣ ва тухмиро Қонуни мазкур муайян менамояд.

Назорати навъӣ ва тухмӣ бо мақсади таъмини риояи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи тухмипарварӣ ва санадҳои дар асоси он қабулнамудаи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи бехатарии озуқаворӣ, инчунин талаботи стандартҳои давлатӣ ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии дар соҳаи тухмипарварӣ амалкунанда анҷом дода мешавад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Сертификатсияи тухмӣ ва назорати тухмӣ нисбати киштҳо ва тухмии мансуби шахсони воқеӣ ё ҳуқуқие анҷом дода мешавад, ки дар соҳаи тухмипарварӣ фаъолият доранд.

Тухмӣ ва ё ниҳолҳо бояд аз назорати навъӣ ва тухмӣ гузаронида шаванд.

Хориҷ карда шуд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Сифати тухмӣ дар асоси талаботи стандартҳои давлатӣ ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар соҳаи тухмипарварӣ муайян карда мешавад. Нишондиҳандаҳои сифат барои ҳар як гурӯҳи тухмӣ ва намудҳои растаниҳо муайян карда мешаванд.

Моддаи 21(1). Муайян намудани сифати навъи тухмӣ

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Сифати навъи тухмӣ дар асоси талаботи стандартҳои давлатӣ дар соҳаи тухмипарварӣ барои ҳар як гурӯҳи тухмӣ ва намудҳои растанӣ муқаррар карда мешавад.

Тозагии навъ ё мансубияти растанӣ, ки ба Феҳристи давлатии навъҳо ворид карда мешавад, пеш аз ба фурӯш баровардан барои муқаррар намудани сифати навъ бояд ҳатман зери таҳқиқи саҳроӣ, назорати навъ дар қитъаҳои санҷишӣ ва (ё) ташхиси лаборатории сифатии навъ қарор гирад.

Сифати навъи тухмии растаниҳо дар асоси гузаронидани таҳқиқи саҳроии кишти растаниҳо, назорати навъ дар қитъаҳои санҷишӣ ва (ё) ташхиси лаборатории сифати навъи киштшуда муайян карда мешавад.

Тартиби гузаронидани таҳқиқи саҳроии кишти растаниҳо, назорати навъ дар қитъаҳои санҷишӣ ва (ё) ташхиси лаборатории сифати навъи киштшударо мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муқаррар менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 21(2). Санҷиши давлатии навъҳо

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Санҷиши давлатии навъҳо бо мақсади муайян кардани аломатҳои монанд, навин, фарқкунанда ва устувории навъҳо, арзишнокии иқтисодӣ ва биологии онҳо аз тарафи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 22. Назорати навъӣ

Назорати навъии тухмӣ маҷмӯи чорабиниҳоеро дар бар мегирад, ки он аз назорати кишти тухмӣ дар саҳро, назорати навъ дар қитъаҳои санҷишӣ ва ташхиси лабораторӣ иборат мебошад.

Барои навъҳои ба фурӯш пешбинишуда дар ҳолати истифодаи нақшаи назорат анҷом додани назорати кишти тухмӣ дар саҳро ҳатмӣ мебошад.

Тартиби анҷом додани назорати кишти тухмӣ дар саҳро, назорати навъ дар қитъаҳои санҷишӣ ва ташхиси лабораторӣ, инчунин бақайдгирии киштҳои тухмӣ аз тарафи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муайян карда мешавад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 23. Назорати тухмӣ

Назорати сифати тухмӣ бо роҳи интихоб ва ташхиси намунаи тухмӣ амалӣ мегардад.

Интихоб ва ташхиси намунаи тухмӣ аз маҷмӯи тухмии барои фурӯш пешниҳодшуда аз тарафи мақоми давлатии назорат ва сертификатсияи тухмӣ ва ё шахсони воқеӣ ва ҳуқуқии аккредитатсияшуда анҷом дода мешавад.

Тартиби аккредитатсияи шахсони воқеӣ ва ҳуқуқиро барои ҳуқуқи интихоби намунаи тухмӣ ва муайян кардани сифати киштбобии тухмии растанӣ мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ муайян мекунад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Интихоби намунаи тухмӣ аз ҳар як маҷмӯи тухмии барои аз Ҷумҳурии Тоҷикистон содиршаванда ва ташхиси он мувофиқи санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ анҷом дода мешавад.

Моддаи 24. Сертификатсияи тухмӣ

(Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029)

Мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи бехатарии озуқаворӣ нақшаи сертификатсияи тухмиро барои намудҳои растаниҳои сертификатсияшаванда муайян менамояд.

Ҳар як маҷмчи тухмӣ, ки барои фурчш пешбинӣ шудааст, бояд сертификатсия карда шавад.

Сертификатҳои тасдиқкунандаи навъ ва сифати тухмӣ барои ҳар як маҷмчи тухмӣ бо тартиби муқаррарнамудаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон дода мешаванд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 25. Шаҳодатномаи навъ ва сифати тухмӣ

(Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029)

Шаҳодатномаи навъ ва сифат ба тухмии аслӣ, элита ва репродуксионӣ дар асоси ташхиси лабораторӣ бо тартиби муқаррарнамудаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон дода мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

БОБИ 6. МАРКЕТИНГИ ҲАР ЯК МАҶМӮИ ТУХМӢ

Моддаи 26. Фурӯши ҳар як маҷмӯи тухмӣ

Фурӯши ҳар як маҷмӯи тухмӣ мувофиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи тухмипарварӣ амалӣ гардонида мешавад.

Ҳар як маҷмӯи тухмӣ ҳангоми фурӯш бояд дар борҷома ҷойгир шуда бошад ва борҷомаю воситаҳои борбандии он тамғаи муқарраршуда дошта бошанд.

Ҳар як маҷмӯи тухмие, ки бо маводи кимиёвӣ ё биологӣ коркард шудааст, бояд дар борҷома ҷой карда шавад. Борҷома ва воситаҳои борбандии ин гуна тухмиҳо бояд навиштаҷоти дахлдор ва ҳуҷҷатҳои бо он ҳамроҳ фиристодашаванда дошта бошанд, ки дар онҳо тартиби истифодаи чунин тухмӣ ва маълумот дар бораи эҳтимоли таъсири манфии он ба саломатии инсон ва муҳити зист зикр карда шавад.

Ҳангоми фурӯши ҳар як маҷмӯи тухмӣ дар борҷома ва воситаҳои борбандии он, тамға, ҳуҷҷатҳои ҳамроҳ фиристодашаванда зикр кардани маълумоти ба навъи растанӣ, пайдоиш ва сифати тухмӣ аслан номувофиқ, инчунин паҳн кардани маълумоти бардурӯғ дар бораи ҳар як маҷмӯи тухмӣ дар воситаҳои ахбори омма манъ аст.

Тартиби фурӯши ҳар як маҷмӯи тухмиро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ бо назардошти талабот нисбати тухмӣ муқаррар менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 27. Воридот ва содироти ҳар як маҷмӯи тухмӣ

Ба воридоти ҳар як маҷмӯи тухмӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳолати мавҷуд будани сертификати сифати навъию киштбобӣ, иҷозати воридотии карантинӣ ва ҷавобгӯ будани ҳар як маҷмӯи тухмии мазкур ба талаботи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ иҷозат дода мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид намудани ҳар як маҷмӯи тухмӣ дар ҳолати рехта (бе борҷома), инчунин ҳар як маҷмӯи тухмие, ки навъи онҳо ба Феҳристи давлатии навъҳо дохил нашудаанд, ба истиснои ҳар як маҷмӯи тухмие, ки барои таҳқиқоти илмӣ, санҷишҳои давлатӣ, истеҳсоли тухмии барои содирот аз Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ шудаанд, манъ аст (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238).

Ҳар як маҷмӯи тухмии ба Ҷумҳурии Тоҷикистон воридшуда бояд таҳти назорати сифати тухмӣ ва фитосанитарӣ қарор гирад.

Ҳар як маҷмӯи тухмӣ, ки барои содирот аз Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ шудааст, бояд дорои сертификати сифати навъӣ ва киштбобии тухмӣ ва сертификати фитосанитарӣ мутобиқ ба санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ бошад.

Воридот ва содироти ҳар як маҷмӯи тухмӣ дар мавридҳои хилофи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ аст.

Сертификати фитосанитарӣ ва иҷозати воридотии карантинӣ аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи бехатарии озуқаворӣ дода мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Тартиби додани сертификати фитосанитарӣ ва иҷозати воридотии карантиниро қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян мекунад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Назорати воридот ва содироти ҳар як маҷмӯи тухмиро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи бехатарии озуқаворӣ амалӣ менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Тартиби воридот ва содироти ҳар як маҷмӯи тухмиро Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар менамояд.

Моддаи 28. Кафолати сифати тухмӣ

Шахсони воқеӣ ё ҳуқуқии фурӯшандаи ҳар як маҷмӯи тухмӣ кафолат медиҳанд, ки навъ ва сифати ҳар як маҷмӯи тухмии фурӯхташаванда ба маълумоти дар сертификати дахлдор нишондодашуда мутобиқ мебошанд.

Дар сурати ба сертификати дахлдор мувофиқат накардани навъ ва сифати ҳар як маҷмӯи тухмии фурӯхташаванда шахсони воқеӣ ё ҳуқуқие, ки ба фурӯши чунин тухмӣ машғуланд, тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

БОБИ 7. ТАНЗИМИ ДАВЛАТИИ ТУХМИПАРВАРӢ

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Моддаи 29. Мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи тухмипарварӣ

(Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029)

Мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ ва бехатарии озуқаворӣ мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи тухмипарварӣ мебошанд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 29(1). Салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи тухмипарварӣ

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238)

Ба салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи тухмипарварӣ дохил мешаванд:

- татбиқи сиёсати давлатӣ дар соҳаи тухмипарварӣ;

- тасдиқ намудани барномаҳои рушди соҳаи тухмипарварӣ (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029);

- муайян намудани самтҳои асосии ҳамкории байналмилалӣ дар соҳаи тухмипарварӣ;

- таҳия ва қабули санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ доир ба танзим ва рушди соҳаи тухмипарварӣ;

- амалӣ намудани дигар салоҳият тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238).

Моддаи 29(2). Ваколатҳои мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ дар самти тухмипарварӣ

(Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029)

Мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ дар самти тухмипарварӣ дорои ваколатҳои зерин мебошад:

- амалисозии сиёсати давлатӣ дар соҳаи тухмипарварӣ;

- таҳия ва барои тасдиқ ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод намудани барномаҳои рушди соҳаи тухмипарварӣ;

- тасдиқи нақшаи истеҳсоли тухмии растаниҳо;

- таҳия ва тасдиқи тартиби фаъолият дар соҳаи тухмипарварӣ;

- таъмини тасвиби расмии дастовардҳои нави селексионӣ дар соҳаи тухмипарварӣ, баҳисобгирии истеҳсоли тухмии растаниҳо;

- таҳлил ва мониторинги фаъолияти хоҷагиҳои тухмипарварӣ дар самти истеҳсоли тухмӣ;

- муайян намудани тартиби истифодаи навъҳои тухмии растаниҳои ба Феҳристи давлатии навъҳо дохил карданашуда;

- бо тартиби муқарраргардида амалӣ намудани содирот ва воридоти тухмии растаниҳо;

- амалӣ намудани ҳамкории байналмилалӣ дар соҳаи тухмипарварӣ тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 29(3). Ваколатҳои мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи бехатарии озуқаворӣ дар самти тухмипарварӣ

(Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029)

Мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи бехатарии озуқаворӣ дар самти тухмипарварӣ дорои ваколатҳои зерин мебошад:

- амалӣ намудани назорат ва танзими фаъолият дар соҳаи тухмипарварӣ;

- сертификатсияи тухмии ба фурчш пешниҳодшуда, назорати кишти навъи тухмӣ дар саҳро ва қитъаҳои санҷишӣ, ташхиси лаборатории сифати навъӣ ва киштбобии тухмӣ;

- амалӣ намудани фаъолияти ташкилию методӣ, назорати таъмини риояи стандартҳои давлатӣ ва қоидаҳои байналмилалӣ дар соҳаи тухмипарварӣ;

- назорати содирот ва воридоти тухмии растаниҳо;

- муқаррар намудани меъёрҳои илман асоснокшудаи сифати тухмӣ ва таҷҳизоти техникии ташхиси сифати тухмӣ;

- муқаррар намудани тартиби истифодаи борҷомаю воситаҳои борбандӣ, тамға, нигоҳдорӣ ва интиқоли тухмии растаниҳо;

- амалӣ намудани ҳамкории байналмилалӣ оид ба назорати фаъолият дар соҳаи тухмипарварӣ тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 29(4). Ваколатҳои мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар соҳаи тухмипарварӣ

(Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029)

Мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар соҳаи тухмипарварӣ тадбирҳои зеринро амалӣ менамоянд:

- таҳияи барномаҳо, нақшаи чорабиниҳои минтақавӣ дар соҳаи тухмипарварӣ, пешниҳоди онҳо барои тасдиқ ба Маҷлиси вакилони халқи шаҳр (ноҳия) ва назорати иҷрои онҳо;

- амалӣ намудани дигар ваколатҳо тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238).

Моддаи 30. Ташкилотҳое, ки бақайдгирии навъҳо ва назорати навъию тухмиро амалӣ менамоянд

Бақайдгирии навъҳоро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ анҷом медиҳад (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238, аз 03.01.2024 № 2029).

Назорати навъӣ ва тухмиро нисбати кишти тухмӣ ва сифати ҳар як маҷмӯи тухмӣ мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи бехатарии озуқаворӣ амалӣ менамояд (Қонуни ҶТ аз 23.11.2015 № 1238. аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 31. Назорати давлатӣ дар соҳаи тухмипарварӣ

(Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029)

Роҳбарон ва кормандони дахлдори мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи бехатарии озуқаворӣ фаъолияти худро дар самти тухмипарварӣ тибқи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ менамоянд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 31(1). Санҷиши фаъолияти субъектҳои хоҷагидорӣ дар соҳаи тухмипарварӣ

(Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029)

Санҷиши фаъолияти субъектҳои хоҷагидорӣ дар соҳаи тухмипарварӣ бо тартиби пешбининамудаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи санҷиши фаъолияти субъектҳои хоҷагидор" амалӣ карда мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 № 2029).

Моддаи 32. Пешниҳоди хизматрасонии пулакӣ

Ташкилотҳое, ки барои анҷом додани санҷиш ва бақайдгирии навъҳо, назорати кишти тухмӣ, назорати сифати тухмӣ ва додани сертификатҳои гуногун ва тамғаҳо барои борҷомаҳои тухмӣ мутасаддӣ мебошанд, ҳуқуқ доранд аз тарафҳои манфиатдор дар доираи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон барои хизматҳои расонидашуда ҳаққи пардохт талаб намоянд ва истифодаи минбаъдаи ин маблағро тибқи қонунгузорӣ амалӣ гардонанд.

БОБИ 8. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ

Моддаи 33. Ҳалли баҳсҳо ҳангоми фаъолият дар соҳаи тухмипарварӣ

Баҳсҳое, ки ҳангоми фаъолият дар соҳаи тухмипарварӣ ба амал меоянд, аз тарафи суд мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳал карда мешаванд.

Моддаи 34. Ҷавобгарӣ барои вайрон кардани қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи тухмипарварӣ

Шахсони воқеӣ ва ҳуқукӣ барои вайрон кардани Қонуни мазкур мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

Моддаи 35. Дар бораи аз эътибор соқит донистани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи тухмипарварӣ"

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи тухмипарварӣ" аз 2 декабри соли 2002 (Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 2002, №11, мод. 693, соли 2005, № 12, мод. 636, соли 2007, №6, мод. 439) аз эътибор соқит дониста шавад.

Моддаи 36. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

Президенти

Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмонов

ш. Душанбе

5 январи соли 2008 № 355
Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	355	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ ТУХМИПАРВАРӢ	Маҷлиси Олии ҶТ	05.01.2008	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

Primary tabs

^-A A ⁺A

Сентябр 2024

Дшб	Сшб	Чшб	Пшб	Ҷум	Шнб	Яшб
26	27	28	29	30	31	1

2	3	4	5	6	7	8
Истиқлолият ва дастовардҳои беназири он Дшб, 02/09/2024 - 14:40 МУЛОҚОТИ ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН, ПЕШВОИ МИЛЛАТ МУҲТАРАМ ЭМОМАЛӢ РАҲМОН БО КОРМАНДОНИ СОҲАИ МАОРИФ БАХШИДА БА РӮЗИ ДОНИШ Дшб, 02/09/2024 - 17:37			ИШТИРОКИ КОРМАНДОНИ МАРКАЗ ДАР "РӮЗИ ДАРҲОИ БОЗ” ДАР КИТОБХОНАИ МИЛЛӢ Пшб, 05/09/2024 - 16:18	МИЗИ МУДАВВАР ДАР МАВЗУИ “ИСТИҚЛОЛИЯТ-РАМЗИ СОҲИБИХТИЁРИИ МИЛЛАТУ ДАВЛАТ АСТ” Ҷум, 06/09/2024 - 10:58 ИСТИҚЛОЛИЯТ – АСОСИ ПОЙДОРИИ ДАВЛАТ Ҷум, 06/09/2024 - 15:29
9	10	11	12	13	14	15

16	17	18	19	20	21	22
	СЕМИНАР - МАШВАРАТ ДОИР БА МАСЪАЛАИ ОМӮЗИШИ МУҚАРРАРОТИ КОДЕКСИ АНДОЗИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Сшб, 17/09/2024 - 14:26
23	24	25	26	27	28	29

30	1	2	3	4	5	6

KHOVAR.TJ

АГЕНТИИ МИЛЛИИ ИТТИЛООТИИ ТОҶИКИСТОН «ХОВАР»
WWW.KHOVAR.TJ

«ХОВАР FM»

Садриддин Айнӣ (1878 – 1954): Адиб, олим ва асосгузори адабиёти муосири тоҷик. Аввалин Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муаллифи асарҳои «Таърихи амирони манғитияи Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Намунаи адабиёти тоҷик», «Дохунда», «Ғуломон», «Ёддоштҳо» ва дигар асарҳо, ки ба 29 забони хориҷӣ нашр шудаанд.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 08 сентябри соли 1997 ба асосгузори адабиёти муосири тоҷик Садриддин Айнӣ унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Бобоҷон Ғафуров (1909 – 1977): Олим, академики Академияи Илмҳои ИҶШС, арбоби ҳизбӣ ва давлатӣ, муаллифи китоби оламшумули «Тоҷикон» ва зиёда аз 300 асару мақолаҳо.
Солҳои 1944-1946 котиби дуюм, с.1946-1956 котиби якуми КМ Ҳизби комунистии Тоҷикистон, 1956 – 1977 сарвари Пажуҳишгоҳи шарқшиносии ИҶШС.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 08 сентябри соли 1997 ба таърихшинос ва шарқшиноси шинохтаи тоҷик, академик, муаллифи китоби «Тоҷикон» Бобоҷон Ғафуров унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Мирзо Турсунзода (1911-1977): Шоири халқӣ, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, Раиси Кумитаи якдилии халқҳои Осиё ва Африқо. Барои достонҳои «Қиссаи Ҳиндустон»(1948), «Ҳасани аробакаш», «Чароғи абадӣ», «Садои Осиё»,(1960) «Ҷони ширин» (1963) бо ҷоизаҳои давлатии ИҶШС, ҶШС Тоҷикистон ва байналмилалии ба номи Ҷ. Неҳру (1967) сарфароз шуда буд.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 07 майи соли 2001 ба шоири халқии Тоҷикистон, ходими намоёни ҷамъиятӣ Мирзо Турсунзода унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Эмомалӣ Раҳмон: Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. 19 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 6 ноябри соли 1994 бори аввал, солҳои 1999, 2006 ва 2013 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидаст.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат.
Бо қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 11 декабри соли 1999 барои мустаҳкам намудани давлатдории соҳибистиқлол ва пойдории сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” мукофотонида шудааст.
Нусратулло Махсум (1881 – 1938): Нусратулло Махсум (Лутфуллоев) ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1924-1926 раиси Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷикистон, солҳои 1926-1933 раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик Нусратулло Махсум унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” дода шудааст.
Шириншоҳ Шоҳтемур (1899 – 1937): Ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1929-1931 котиби Ҳизби коммунистии ҶШС Тоҷикистон, солҳои 1933-1937 Раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик Шириншоҳ Шоҳтемур, унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шудааст.