Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

ДАСТУРИ ИСТИФОДАБАРАНДА

ХУШ ОМАДЕД БА CОМОНАИ РАСМИИ МАРКАЗИ МИЛЛИИ ҚОНУНГУЗОРИИ НАЗДИ ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН!

КОР БО МАХЗАНИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

Муҳтарам меҳмонон ва истифодабарандагони сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (ММҚ),

Барои оғози кор бо «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) ба блоки бо номи шабеҳ дар сомонаи расмии ММҚ зер кунед. Блоки «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» кушодашаванда буда, ҳамеша дар қисми болои сомона дастрас аст. Шумо инчунин метавонед ба «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) аз феҳристи асосӣ (меню асосӣ) бо зеркунии пайванди «Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» дастрасӣ пайдо намоед.

БЛОКИ «МАХЗАНИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН» (МҚҶТ)

Ҳамаи модулҳо ва имконоти ҷустуҷӯи санадҳо дар «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) мустақилона кор мекунанд. Ин маънои онро дорад, ки ҳангоми кор бо МҚҶТ ворид кардани «Ном»-и санад ва бо ҳамроҳи он интихоб кардани ҳамаи имконоти дигар, масалан «Таснифгар», «Мақомот», «Рақам», «Сана», «Матни асосӣ» ва ғайра ҳатмӣ нест. Аммо барои ҷустуҷӯи васеъ шумо метавонед аз ҳамаи имконоти ҷустуҷӯи санадҳо ба таври дилхоҳ истифода баред. Ҳамаи санадҳое, ки ба МҚҶТ ворид шуданд дар зери «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ», яъне дар «Ҷадвали санадҳо» дастрасанд.

ЛАВҲАИ ИМКОНОТИ ҶУСТУҶӮ

Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ

ҶАДВАЛИ САНАДҲО

ТУГМАҲОИ «ТАТБИҚ КАРДАН» ва «БОЗСОЗӢ»

Тугмаи «Татбиқ кардан»: Баъд аз он ки Шумо дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» имконоти дилхоҳро ворид карда, интиход мекунед, барои намоиш додани натиҷа тугмаи «Татбиқ кардан»-ро зер кунед. Аммо, вақте ки шумо дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» дархостеро ворид мекунед ё имконеро интихоб менамоед, онҳо ба таври худкор дарҳол татбиқ карда мешаванд.

Тугмаи «Бозсозӣ»: Агар хоҳед, ки ҳамаи дархостҳо ва имконотеро дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» лағв кунед, аз тугмаи «Бозсозӣ» истифода баред.

Агар шумо хоҳед, ки номи санади дақиқро аз санадҳои дар махзан мавҷудбуда ба даст оред, калидвожаи номи санадро ба сатри «Ном» ворид намоед. Ҳамаи санадҳое, ки дорои калидвожаи воридуша мебошанд нишон дода мешаванд. Масалан, агар шумо калидвожаи «дастрасӣ»-ро ворид кунед, санадҳое, ки калимаи «дастрасӣ»-ро дар бар мегиранд, дар «Ҷадвали санадҳо» нишон дода мешаванд (масалан, ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ ҲУҚУҚИ ДАСТРАСӢ БА ИТТИЛООТ)

САТРИ «НОМ»

Шумо инчунин метавонед санадҳоро аз рӯи муҳтаво бо истифодаи сатри «Матни асосӣ» ва полои дилҳол ҷустуҷӯ намоед. Масалан, барои ёфтани санад(ҳо)и дорои калима(ҳо), калидвожа(ҳо) ё ибора(ҳо)и лозимӣ, ба сатри «Матни асосӣ» дархостро ворид намуда, имкони «Дар бар мегирад»-ро интихоб намоед. Санадҳои дархостшуда ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред. Ҳамин тавр аз имкони «Дар бар намегирад» ё имконоти ҷустуҷӯи дигар истифода баред, Масалан, агар шумо ба сатри «Матни асосӣ» калимаи «Интернет»-ро ворид кунед ва имкони «Дар бар мегирад»-ро интихоб намоед, саданҳое, ки дар муҳтавои худ дорои калимаи «Интернет» мебошанд, нишод дода мешаванд.

САТРИ «МАТНИ АСОСӢ»

Сатри «Матни асосӣ»

Шумо метавонед санадҳоро аз рӯи «Ном», «Таснифгар», «Мақомот», «Рақам», «Сана», «Матни асосӣ» ва ғайра алоҳида ё якҷоя ба таври дилхоҳ ҷустуҷӯ намоед.

Масалан, агар хоҳед, ки санадҳоро танҳо «Аз рӯи моҳ ва сол» ҷустуҷӯ кунед, танҳо аз имкони «Аз рӯи моҳ ва сол» бо интихоби моҳ ва сол истифода баред. Санадҳо ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред.

Агар хоҳед, ки санадҳоро танҳо дар давраи муайян ҷустуҷӯ кунед, танҳо аз имкони «Аз санаи интихобшуда» ва/ё «То санаи интихобшуда» алоҳида ё якҷоя бо интихоби моҳ ва сол истифода баред. Санадҳо ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред.

Ҳамин тавр Шумо метавонед ҳар гуна санадҳои махзанро алоҳида ё бо интихоби имконоти иловагӣ ҷустуҷӯ намоед ва ба даст оред.

Барои дидани санад ва мутолиа кардани он, аз тугмаи «ДИДАН» истифода баред ва барои пинҳон кардани он, аз тугмаи «ПИНҲОН КАРДАН» истифода баред.

ТУГМАҲОИ «ДИДАН» ва «ПИНҲОН КАРДАН»

Шумо ҳам метавонед, бо зеркунии пайванди номи санад онро дар саҳифаи алоҳида кушоед ё ин ки дар форматҳои Word, PDF ва ZIP аз сомонаи мо боргирӣ намоед.

ЗАМИМА ДАР ФОРМАТҲОИ WORD, PDF ва ZIP (ДАР ҶАДВАЛИ САНАДҲО)

Замима

КОР БО СОМОНАИ РАСМӢ - БАҚАЙДГИРӢ ВА ВОРИДШАВӢ

Ҳамаи маводҳои Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ба ахбори омма дахл доранд, дар сомонаи мо дастрасанд. Барои гирифтани маълумот Шумо метавонед аз Феҳристи асосӣ (менюи асосӣ), Харитаи сомона, имкони Ҷустуҷӯ ва Ҷустуҷӯи васеъ истифода баред.
Барои бақайдгирӣ дар сомонаи Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, лутфан ба таври расмӣ муроҷиат намоед. Корбарони бақайдгирифташуда метавонанд аз имкониятҳои иловагӣ истифода баранд, масалан, пайдо кардани дастрасӣ ба лоиҳаҳои санадҳо.

Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ**

**ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**ДАР БОРАИ АМНИЯТ**

(Ахбори маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 2011, №6, мод. 434; с. 2014, №11, мод. 646;

Қонунҳои ҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283; аз 03.08.2018 с., № 1540)

Қонуни мазкур асосҳои ҳуқуқии таъмини амнияти инсон ва шаҳрванд, ҷамъият ва давлатро муайян карда, низоми таъмини амният, вазифа, мақсад ва самтҳои асосии онро ба танзим дароварда, салоҳияти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти ҳокимияти давлатӣ*, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот* ва ташкилотҳоро, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, дар соҳаи таъмини амният муқаррар менамояд. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

**БОБИ 1.**

**МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ**

**Моддаи 1. Мафҳумҳои асосӣ**

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

– ***амнияти миллӣ*** – ҳолати муҳофизатии манфиатҳои ҳаётан муҳими кишвар аз таҳдидҳои *воқеӣ ва эҳтимолии дохиливу берунӣ*; **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)**

– ***манфиатҳои миллӣ*** – маҷмӯи эҳтиёҷоти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва эҳтиёҷоти дигари Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки аз амалишавии онҳо қобилияти давлат дар таъмини ҳифзи ҳуқуқҳои конститутсионии инсон ва шаҳрванд, арзишҳои ҷамъият ва ниҳодҳои асосии давлатдорӣ вобаста мебошад;

– манфиатҳои ҳаётан муҳим – маҷмӯи эҳтиёҷоте, ки аз қонеъгардонии онҳо мавҷудият ва рушди шахсият, ҷамъият ва давлат вобаста мебошад (**ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283);**

– ***объектҳои амният*** – инсон ва шаҳрванд, ҳуқуқу озодиҳои онҳо, ҷамъият ва арзишҳои моддию маънавии он, давлат, сохти конститутсионӣ, истиқлолият ва тамомияти арзии он;

– ***субъектҳои амният*** – давлат, шаҳрвандон, ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон;

– ***таҳдидҳо ба амният*** – маҷмӯи шароит, раванд ва омилҳое, ки барои амалишавии манфиатҳои миллӣ монеа мешаванд ё ба онҳо хатар ба вуҷуд меоранд;

– ***таъмини амният*** – татбиқи сиёсати ягонаи давлатӣ дар соҳаи таъмини амният ба воситаи низоми тадбирҳои дорои хусусияти иқтисодӣ, сиёсӣ, ташкилӣ ва дигар хусусиятҳо, ки ҷавобгӯи таҳдид ба манфиатҳои ҳаётан муҳими инсон ва шаҳрванд, ҷамъият ва давлат мебошанд;

– ***амнияти иқтисодӣ*** – вазъи муҳофизатии иқтисодиёти миллӣ аз шароит, раванд ва омилҳои дохиливу беруние, ки рушди устувор ва истиқлолияти иқтисодиро зери хатар мегузоранд;

– ***амнияти озуқаворӣ*** – *ҳолати муҳофизатии* иқтисодиёти давлат мебошад, ки аз ҳисоби истеҳсолоти дохилӣ бехатарии озуқавории кишвар таъмин гардида, дастёбии воқеӣ, ки барои ҳаёти солиму фаъол ва рушди демографии ҳамаи аҳолӣ зарур аст, кафолат дода мешавад (**ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

– ***амнияти ҷамъиятӣ*** – ҳифзи ҳуқуқӣ-сиёсӣ, маънавӣ-ахлоқӣ ва иҷтимоии ҳаёт, саломатӣ ва некӯаҳволии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин арзишҳои ҷамъият аз хатар ва таҳдидҳои имконпазире, ки ба онҳо зарар расонида метавонанд;

– ***амнияти ҳарбӣ*** – ҳолати муҳофизатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз таҳдидҳои воқеӣ ва эҳтимолии хусусияти ҳарбидошта ба соҳибистиқлолӣ ва тамомияти арзии мамлакат;

– ***амнияти экологӣ*** – ҳолати муҳофизатии манфиатҳои ҳаётан муҳими инсон ва шаҳрванд, ҷамъият ва давлат аз таҳдидҳое, ки дар натиҷаи таъсири антропогенӣ ва дигар таъсиррасониҳо ба муҳити зист ба вуҷуд меоянд;

– ***амнияти иттилоотӣ*** – ҳолати муҳофизатии манбаъҳои давлатии иттилоотӣ, инчунин ҳуқуқи инсон ва шаҳрванд, манфиатҳои ҷамъият дар соҳаи иттилоот;

– ***амнияти берунӣ*** – ҳолати муҳофизатии манфиатҳои миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз таҳдидҳое, ки аз ҷониби давлатҳо, ташкилотҳо ва шаҳрвандони хориҷӣ бармеоянд;

– **амнияти дохилӣ** – ҳолати муҳофизатии манфиатҳои ҳаётан муҳими шахсият, ҷамъият ва давлат аз таҳдидҳои дохилӣ; **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)**

– ***мақомоти ваколатдори давлатии таъмини амният*** – мақомоти амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон.

**Моддаи 2. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи амният**

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи амният ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон иборат мебошад **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

**Моддаи 3. Принсипҳои таъмини амният**

Принсипҳои таъмини амният инҳо мебошанд:

- эҳтиром ва риояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд;

- қонуният;

- масъулияти мутақобилаи инсон ва шаҳрванд, ҷамъият ва давлат оид ба таъмини амният;

- иттилоотонии фаврии байниҳамдигарӣ ва мувофиқаи амалҳои қувваҳои таъмини амният;

- ягонагӣ, баҳамалоқамандӣ ва мувозинати ҳамаи намудҳои амният;

- бартарияти чораҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иттилоотӣ;

- назорат аз рӯи татбиқи ҳамаи маҷмӯи амалҳо оид ба ҳифзи амният;

- робита бо низомҳои амнияти байналмилалӣ.

**Моддаи 4. Субъектҳои амният**

1. Субъекти асосии таъмини амният давлат мебошад, ки вазифаҳои худро дар ин соҳа ба воситаи мақомоти ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ амалӣ менамояд.

2. Шаҳрвандон ва ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, субъектҳои таъмини амният ба шумор рафта, тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон, санадҳои меъёрии ҳуқуқии мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоятҳо, шаҳри Душанбе, шаҳрҳо ва ноҳияҳо, *инчунин мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот,* ки дар доираи салоҳияташон дар ин соҳа қабул карда шудаанд, дорои ҳуқуқу ӯҳдадориҳо оид ба иштирок намудан дар таъмини амният мебошанд. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

3. Давлат ҳимояи ҳуқуқӣ ва иҷтимоии шаҳрвандон ва ташкилотҳоро, ки мувофиқи қонун дар таъмини амният мусоидат мекунанд, таъмин менамояд.

**Моддаи 5. Манфиатҳои миллӣ**

Манфиатҳои миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон инҳо мебошанд:

- таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд;

- нигоҳдории ризоияти ҷомеа ва ***суботи*** сиёсӣ дар мамлакат **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

- рушду устувории иқтисодиёти кишвар;

- тарбияи ватандӯстӣ ва таҳкими ягонагии халқ;

- пойдорӣ ва инкишофи арзишҳои моддӣ ва маънавии ҷамъият;

- тағйирнопазирии сохти конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла истиқлолияти давлатӣ, шакли идораи ҷумҳурӣ, тамомияти арзӣ, дахлнопазирии сарҳади давлатӣ ва ҷудонашаванда будани ҳудуди он;

- фаъолияти устувори ниҳодҳои давлатдорӣ, таҳким ва самаранокии фаъолияти онҳо;

- таъмини муҷаҳҳазгардонӣ ва омодагии ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ, дигар қӯшунҳо ва воҳидҳои ҳарбии Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- иҷрои бечунучарои санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон ва нигоҳдории тартиботи ҳуқуқӣ;

- таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ дар асоси ҳамшарикӣ.

**Моддаи 6. Таҳдидҳо ба амният**

1. Таҳдидҳо ба амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон инҳо мебошанд:

– заифшавии адолати иҷтимоӣ ва судӣ, қонуният ва тартиботи ҳуқуқӣ, аз ҷумла афзоиши ҷинояткорӣ, ***ҷинояткории муташаккилона, ҷиноятҳои трансмиллӣ, савдои одамон***, коррупсия, гардиши ғайриқонунии *силоҳ ва воситаҳои нашъадор*, ки ба пастшавии сатҳи ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, арзишҳои умумибашарӣ мусоидат менамоянд; **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137; ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**

- фаъолияте, ки барои бо роҳи зӯроварӣ тағйир додани сохти конститутсионӣ равона карда шудааст, аз ҷумла амалҳое, ки ба тамомияти арзӣ, дахлнопазирӣ ва ҷудонашаванда будани ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷовуз мекунанд;

- заифшавии иқтидори мудофиавии мамлакат, таҳдид ба дахлнопазирии сарҳади давлатӣ, истифодаи қувва ва таҷовуз нисбат ба Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- фаъолияти ҷосусӣ, террористӣ, тахрибкорӣ (диверсионӣ) ва фаъолияти дигари хадамоти махсус, ташкилотҳои давлатҳои хориҷӣ ва шахсони алоҳида, ки барои расонидани зарар ба амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон равона карда шудаанд;

– номураттаб сохтани фаъолияти мақомоти давлатӣ, *мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот,*вайрон кардани муназзамии фаъолияти онҳо, паст гардидани сатҳи идоракунӣ дар кишвар; **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)**

- фаъолияте, ки ба амнияти иттилоотии кишвар таҷовуз мекунад;

- ифротгароии (экстремизми) сиёсӣ дар ҳама гуна шакли он, аз ҷумла барангехтани бадбинӣ ё хусумати иҷтимоӣ, нажодӣ, миллӣ, динӣ, мафкуравӣ, маҳалгароӣ ё гурӯҳӣ;

- мураккабшавии вазъи иҷтимоӣ-сиёсӣ, ки дар низоъҳои байни миллатҳо ва мазҳабҳо, бетартибиҳои оммавӣ, маҷлисҳо, гирдиҳамоиҳо, намоишҳо ва роҳпаймоиҳои беиҷозат ва корпартоиҳои ғайриқонунӣ ифода мегардад;

- ташкили воҳидҳои ҳарбие, ки тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ нашудаанд;

- якбора вайроншавии вазъи экологӣ, офатҳои табиӣ ва дигар ҳолатҳои фавқулоддаи хусусияти табиӣ ва техногенидошта, эпидемия (паҳншавии умумии бемориҳои сироятӣ) ва эпизоотия (фавти саросари ҳайвонот);

- расонидани зарар ба амнияти иқтисодии давлат, аз ҷумла тавассути қочоқ бадастоварда ва маблағгузории терроризм, инчунин номуътадил гардонидани вазъи молиявии кишвар (ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283);

- паст шудани сифати таҳсилот ва нерӯҳои зеҳнӣ дар мамлакат.

2. Таҳдидҳои воқеӣ ва эҳтимолӣ ба объектҳои амният, ки аз манбаъҳои дохилӣ ва хориҷӣ бармеоянд, мазмуни фаъолиятро оид ба таъмини амнияти дохилӣ ва берунӣ муайян менамоянд.

**БОБИ 2.**

**НИЗОМИ ТАЪМИНИ АМНИЯТ ВА ВАЗИФАҲОИ АСОСИИ ОН**

**Моддаи 7. Низоми таъмини амният**

Низоми таъмини амниятро дар асоси қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар доираи сиёсати ягонаи давлатӣ, қувваҳои бо ҳам ҳамкорикунандаи таъмини амният, дигар мақомоти давлатӣ***, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот*** ва ташкилотҳое, ки дар доираи салоҳияти худ масъулияти таъмини амниятро ба ӯҳда доранд, ташкил медиҳанд **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**.

**Моддаи 8. Вазифаҳои асосии низоми таъмини амният**

Вазифаҳои асосии низоми таъмини амният инҳо мебошанд:

- пешбинӣ, ошкор ва пешгирӣ кардани таҳдидҳои дохилӣ ва ***берунӣ*** ба манфиатҳои ҳаётан муҳими объектҳои амният **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

- таҳия ва амалӣ намудани маҷмӯи тадбирҳои таъҷилӣ ва дарозмуддати пешгирӣ кардан ва аз байн бурдани ин таҳдидҳо;

- ташкил намудан ва дар ҳолати омодабош нигоҳ доштани қувваю воситаҳои таъмини амният;

- идора намудани қувваю воситаҳoи таъмини амният дар шароити ҳамарӯза ва ҳолатҳои фавқулодда;

- амалӣ намудани маҷмӯи тадбирҳои барқарор кардани кори мӯътадили объектҳои амният дар минтақаҳое, ки дар натиҷаи ба миён омадани ҳолатҳои фавқулодда зарар дидаанд;

- иштирок дар таъмини амнияти умумӣ ва минтақавӣ мувофиқи санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон.

**Моддаи 9. Қувваҳои таъмини амният**

1. Ба қувваҳои таъмини амният дохил мешаванд:

– Қувваҳoи Мусаллаҳ, дигар қӯшунҳо ва воҳидҳои ҳарбии Ҷумҳурии Тоҷикистон;

– мақомоти амнияти миллӣ, корҳои дохилӣ, разведкаи ҳарбӣ, *мубориза бо коррупсия* андоз, гумрук, ҳолатҳои фавқулодда ва мудофиаи гражданӣ, мақомоти дигари таъмини амният, ки дар асоси қонун амал мекунанд. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

2. Қувваҳои таъмини амният дар доираи муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ҳам ва бо мақомоти дахлдори давлатии давлатҳои ҳамшарик оид ба амнияти дастаҷамъона ҳамкорӣ намуда, ба якдигар оид ба масъалаҳои ба *ваколатҳои* онҳо дахлдошта иттилоъ медиҳанд. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

3. Таъмини амният барои тамоми мақомоти дигари давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, инчунин ташкилотҳое, ки ин фаъолиятро дар доираи ваколатҳо, ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳои худ мустақилона ё дар асоси муроҷиати қувваҳои таъмини амният амалӣ мекунанд, ҳатмӣ мебошад. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

**БОБИ 3.**

**САЛОҲИЯТИ ПРЕЗИДЕНТИҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**ВА МАҚОМОТИ ҲОКИМИЯТИ ДАВЛАТӢ ДАР СОҲАИ ТАЪМИНИ АМНИЯТ**

**Моддаи 10. Салоҳияти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон**

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон:

- роҳбарии умумии фаъолияти мақомоти таъмини амниятро амалӣ менамояд;

- самтҳои асосии амнияти дохилӣ ва беруниро муайян мекунад;

- амалҳои мувофиқашудаи ҳамаи шохаҳои ҳокимияти давлатиро дар соҳаи ҳифзи манфиатҳои кишвар таъмин менамояд;

- кафили таъмини амнияти инсон ва шаҳрванд, ҷамъият ва давлат мебошад;

- мақомоти ваколатдори давлатии таъмини амниятро ташкил, аз нав таъсис ва барҳам медиҳад;

- афзалиятҳои ҳифзи манфиатҳои ҳаётан муҳими объектҳои амниятро муайян мекунад;

- Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъсис дода, ба он роҳбарӣ мекунад;

- *бо пешниҳоди Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон консепсия ва стратегияи амнияти миллиро тасдиқ менамояд* (ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283);

- оид ба масъалаҳои таъмини амният фармон мебарорад ва амр медиҳад;

- тартиби ташкил ва фаъолияти мақомоти давлатии таъмини амниятро муқаррар, ҳамоҳанг ва назорат менамояд;

- ба сиёсати кадрии мақомоти давлатии таъмини амният назорат мекунад;

- барномаҳои давлатии таъмини амниятро тасдиқ ва татбиқи онҳоро назорат менамояд;

- ба таъмини иҷрои қонунҳое, ки муносибатҳоро дар соҳаи амният танзим менамоянд, назорат мекунад;

- ҳангоми таҳдиди хатари воқеӣ ба амнияти давлат ҳолати ҷангро эълон менамояд;

- дар саросари Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ё дар маҳалҳои алоҳидаи он вазъияти фавқулодда эълон менамояд;

- тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон салоҳияти заруриро оид ба масъалаҳои таъмини амният амалӣ менамояд **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

**Моддаи 11. Салоҳияти Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон**

1. Ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

- фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар бораи ҷорӣ намудани ҳолати ҷанг ва вазъияти фавқулодда тасдиқ менамояд;

- ба истифодаи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон берун аз ҳудуди он барои иҷрои ӯҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон розигӣ медиҳад.

2. Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

- қонунҳои қабулнамудаи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои таъмини амният ва ворид намудани тағйиру иловаҳо ба онҳоро ҷонибдорӣ менамояд.

3. Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

- оид ба масъалаҳои таъмини амният қонунҳоро қабул карда, ба онҳо тағйиру иловаҳо ворид менамояд;

- санадҳои ҳуқуқии байналмилалиро оид ба масъалаҳои таъмини амният тасдиқ ва бекор мекунад.

**Моддаи 12. Салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон**

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон:

– ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон лоиҳаи қонунҳоро дар соҳаи амният пешниҳод карда, иҷрои қонунҳоро таъмин менамояд;

– таҳия ва татбиқи барномаҳои амнияти кишварро ташкил менамояд***, иҷрои консепсия ва стратегияро дар соҳаи таъмини амният амалӣ месозад*** **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

– дар доираи салоҳияте, ки қонунгузорӣ муайян кардааст, ба мақомоти давлатии таъмини амният роҳбарӣ менамояд;

– ба таҳия ва татбиқи тадбирҳoи таъмини амният аз тарафи вазорату кумитаҳои давлатӣ, дигар идораҳои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоятҳо, шаҳри Душанбе, шаҳрҳо ва ноҳияҳо роҳбарӣ ва назорат мекунад;

– оид ба таъмини мудофиа ва амнияти давлатӣ тадбирҳо меандешад, бо тартиби пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон бо мақсади таъмини амният чораҳои маҷбуркунии давлатӣ (муҷозот) муқаррар менамояд **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

– Қувваҳои Мусаллаҳ, дигар қӯшунҳо ва воҳидҳои ҳарбии Ҷумҳурии Тоҷикистонро бо аслиҳа ва техникаи ҳарбӣ, воситаҳои моддӣ, захираҳо ва хизматрасониҳо таъмин менамояд; **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)**

– иҷрои барномаҳои давлатӣ ва нақшаҳои такмили *силоҳу* аслиҳа, инчунин барномаҳои тайёр кардани шаҳрвандонро аз рӯи ихтисосҳои каcбии ҳарбӣ таъмин мекунад; **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)**

– барои хизматчиёни ҳарбӣ ва дигар шахсоне, ки мувофиқи қонун бо мақсади таъмини мудофиа ё амнияти давлат ҷалб карда мешаванд, кафолати иҷтимоиро таъмин менамояд;

– ҳифзи сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин менамояд;

– ба мудофиаи гражданӣ роҳбарӣ мекунад;

– тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон дигар салоҳиятро оид ба масъалаҳои таъмини амният амалӣ менамояд **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

**Моддаи 13. Салоҳияти судҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон**

Судҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон:

- адолати судиро доир ба парвандаҳо оид ба ҷиноятҳое, ки ба амнияти инсон ва шаҳрванд, ҷамъият ва давлат таҷовуз менамоянд, амалӣ мекунанд;

- ҳифзи ҳуқуқ, озодиҳо ва манфиатҳои қонунии шаҳрвандон, давлат, ташкилотҳо, иҷрои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистонро таъмин менамоянд **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

**Моддаи 14. Салоҳияти мақомоти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон**

Мақомоти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

– дар доираи салоҳияти худ амалӣ гардидани барномаҳои давлатии ҳифзи манфиатҳои ҳаётан муҳими объектҳои амниятро таъмин менамоянд;

– ба мақомоти болоии давлатӣ оид ба такмил додани низоми таъмини амният таклифҳо пешниҳод менамоянд;

– риояи қонунҳо ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқиро дар соҳаи амният таъмин менамоянд;

– дар доираи салоҳияти худ низомнома ва дастурамалҳои дохилиидоравиро оид ба таъмини амният таҳия ва тасдиқ мекунанд;

– ба фаъолияти ташкилотҳои тобеъ ҷиҳати банақшагирӣ ва гузаронидани чорабиниҳо оид ба таъмини амният роҳбарӣ менамоянд;

– шахсони мансабдор ва хизматчиёни давлатиеро, ки амал (ё беамалии) онҳо боиси вайроншавии манфиатҳо ва таҳдид ба амнияти давлат мегарданд, ба ҷавобгарӣ мекашанд;

– тибқи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон дигар ваколатҳоро оид ба масъалаҳои таъмини амният амалӣ менамоянд. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

***Моддаи 15. Ваколатҳои мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии***

                        ***шаҳрак ва деҳот, ҳуқуқ ва уҳдадориҳои ташкилотҳо, новобаста аз шакли***

                        ***ташкилию ҳуқуқиашон***

Мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, инчунин ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон дар доираи ваколатҳо, ҳуқуқ ва уҳдадориҳои худ:

– дар воҳидҳои марзию маъмурӣ ва ташкилотҳои дахлдор оид ба таъмини амният чораҳо андешида, фаъолиятро дар ин самт ташкил менамоянд;

– маҳфуздории қувваҳо ва захираҳои сафарбарии аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муқарраршударо таъмин менамоянд;

– тибқи санадҳои қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дигар ваколатҳо, ҳуқуқ ва уҳдадориҳоро оид ба масъалаҳои таъмини амният амалӣ менамоянд.

**(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)**

**БОБИ 4.**

**ТАЪМИНИ АМНИЯТ**

**Моддаи 16. Кафолатҳои ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ташкилотҳо, новобаста аз**

                       **шакли ташкилию ҳуқуқиашон, ҳангoми таъмини амният**

1. Давлат тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон амнияти ҳар як инсон ва шаҳрванд, ташкилотҳоро, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, дар *ҳудуди* Ҷумҳурии Тоҷикистон таъмин менамояд. Давлат ҳимоя ва пуштибонии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки берун аз ҳудуди он қарор доранд, кафолат медиҳад **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

2. Ҳангоми таъмини амният ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд метавонанд танҳо дар асоси қонунҳо ва то андозае, ки он барои ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, саломатии аҳолӣ, ҳифзи тартиботи ҷамъиятӣ, сохти конститутсионӣ ва тамомияти арзӣ зарур аст, маҳдуд карда шаванд. Дар ин ҳолат, шаҳрвандон ва ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонанд оид ба мaҳдуд карда шудани ҳуқуқу озодиҳои худ аз субъектҳои таъмини амният тавзеҳот гиранд.

3. Шахсони мансабдоре, ки ҳангоми таъмини амният аз ҳадди ваколатҳои худ мебароянд, тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

4. Ба шаҳрвандон ва ташкилотҳо, ки ба таъмини амният мусоидат менамоянд, дастгирии давлатӣ, аз ҷумла ҳимояи ҳуқуқии онҳо тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон кафолат дода мешавад.

**Моддаи 17. Чораҳо оид ба таъмини амният**

1. Таъмини амният амалӣ карда мешавад ба воситаи:

– тадриҷан амалӣ намудани сиёсати ягонаи давлатӣ бо назардошти тақсими дақиқонаи салоҳият ва таъмини фаъолияти мувофиқашудаи мақомоти давлатӣ, *мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот,* шахсони мансабдор, ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, инчунин шаҳрвандон, ки тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар амалӣ намудани чораҳо оид ба таъмини амният иштирок менамоянд; **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)**

– мувофиқатии чораҳои ҳифзи манфиатҳои давлат ва шаҳрвандон аз таҳдидҳои воқеӣ ва эҳтимолӣ;

– масъулияти мутақобилаи инсон ва шаҳрванд, ҷамъият, давлат ва тавозуни манфиатҳои онҳо.

2. Таъмини амният аз ноилгардӣ ва нигоҳдории сатҳи зарурии дараҷаи ҳифзи манфиатҳои миллӣ иборат буда, бо роҳҳои зерин амалӣ карда мешавад:

- муайян кардани самтҳои асосии фаъолияти давлат дар ин соҳа;

- пешбинӣ ва ошкор кардани таҳдидҳо ба амнияти миллӣ;

- амалӣ сохтани маҷмӯи чораҳои фаврӣ ва дарозмуддат оид ба пешгирӣ ва безараргардонии таҳдидҳо ба амнияти миллӣ, аз ҷумла доир ба бартарафсозии сабаб ва шароитҳои бавуҷудорандаи ин таҳдидҳо;

- сафарбарии қувваю воситаҳои таъмини амният дар ҳолатҳои пайдоиши таҳдиди бевосита ба манфиатҳои миллӣ, таҷовуз ба онҳо, аз ҷумла дар ҳолатҳои изтирорӣ (экстремалӣ) ва фавқулоддаи хусусияти дохилидавлатӣ, фаромарзӣ ва ҷаҳонидошта;

- қабули бетаъхири қарорҳо ва иҷрои амалҳо оид ба ҳифзи манфиатҳои миллӣ, пешгирии фаъолияти ғайриқонуние, ки ба амнияти миллӣ таҷовуз мекунад, амалӣ гардонидани тадбирҳои дигари ҳуқуқмаҳдудкунанда;

- пешгирӣ ва бартарафсозии оқибатҳое, ки бо таҷовузҳо ба манфиатҳои миллӣ алоқаманданд, амалӣ кардани маҷмӯи чораҳои барқарорсозӣ.

**Моддаи 18. Таъмини амнияти иқтисодӣ**

1. Амнияти иқтисодӣ бо қарор ва амалҳои мақомоти давлатӣ, ***мақомоти*** ***худидоракунии шаҳрак ва деҳот***, ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, шахсони мансабдор ва шаҳрвандон, ки барои иҷрои корҳои зерин равона карда шудаанд, таъмин мегардад **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**:

- таъмини истиқлолияти иқтисодии Тоҷикистон;

- роҳ надодан ба бунбасти иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз низоми иқтисодиёти ҷаҳонӣ;

- нигоҳдорӣ ва таҳкими асосҳои захираҳои энергетикии иқтисодиёти мамлакат;

- то дараҷаи ниҳоӣ паст кардани сатҳи осебпазирии иқтисодиёти мамлакат, ки бо таъсири омилҳои эҳтимолии манфии дар муҳити геополитикии давлат бавуҷудоянда алоқаманд аст;

- таъмини ҳамкории самаранок бо сохторҳои молиявии ватанию байналмилалӣ, бартарияти равона намудани захираҳои қарзии дохилию хориҷӣ ва имкониятҳои сармоягузорӣ барои барқарор кардан ва рушди иқтисодиёти ватанӣ;

- баланд набардоштани сатҳи имконпазири касри буҷети давлатӣ ва устувор гардонидани қисми даромади он;

- роҳ надодан ба истифодаи ғайримақсадноки маблағҳои буҷет ва захираҳои давлатӣ;
- роҳ надодан ба номувозинатии хатарноки рушди иҷтимоию иқтисодии минтақаҳои кишвар ва аз байн бурдани он;

- зиёд кардани ҳиссаи молистеҳолкунандагон дар иқтисодиёти кишвар бо шарти ҳавасмандгардонии рақобат ва маҳдудсозии фаъолияти инҳисорӣ;

- таъмини болоравии иқтисодии кишвар.

2. Давлат бо мақсади ҳимояи манфиатҳои миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла барои нигоҳ доштан ва таҳким бахшидани нерӯи саноатӣ бо риояи кафолатҳое, ки ба сармоягузорони хориҷӣ медиҳад, аз болои вазъ ва истифодаи объектҳои иқтисодиёти мамлакат, ки онҳоро ташкилотҳои хориҷӣ ва муштараки хориҷию ватанӣ идора мекунанд ё молики онҳо мебошанд, назорат мекунад.

3. Талаботҳо оид ба таъмини амнияти *иқтисодӣ* ҳатман дар мавриди имзо кардани қарордодҳо оид ба истифодаи захираҳои стратегии мамлакат, иҷрои ин қарордодҳо ва назорати иҷрои онҳо ба назар гирифта мешаванд. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

4. Ба қабули қарор ва иҷрои амалҳое, ки хилофи манфиатҳои ташаккулёбӣ ва фаъолияти мунтазами сохторҳои зерин мебошанд, роҳ дода намешавад:

- фазои бозории Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар доираи он гардиши озодонаи захираҳои меҳнатӣ, молиявӣ ва дигар захираҳо амалӣ мегардад;

- низоми ягона ва мустақили молиявии Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла муомилоти асъори миллӣ дар тамоми *ҳудуди* кишвар **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**;

- низоми ягона ва мустақили коммуникатсионӣ ва энергетикии мамлакат.

5. Бо санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон метавонанд талаботи иловагӣ ва амалу тадбирҳо оид ба таъмини амнияти иқтисодӣ пешбинӣ карда шаванд.

**Моддаи 19. Таъмини амнияти озуқаворӣ**

1. Амнияти озуқаворӣ тавассути таҳия ва татбиқи чораҳои иҷтимоию иқтисодӣ, илмию техникӣ, маъмурӣ ва дигар чораҳое, ки ба пешгирӣ ва безараргардонии таҳдиди амнияти озуқаворӣ равона шудаанд, таъмин карда мешавад.

2. Таъмини амнияти озуқаворӣ ба принсипҳои зерин асос меёбад:

– таъмин намудани дастрасии воқеӣ ва иқтисодии маҳсулоти босифати озуқаворӣ барои аҳолӣ тибқи меъёрҳои физиологии истеъмолӣ новобаста аз синну сол, вазъи молумулкӣ ва иҷтимоӣ, ҷои истиқомат ва будубош;

– мутобиқатии сифати маҳсулоти озуқавории дар Ҷумҳурии Тоҷикистон истеҳсолшаванда, фурӯхташаванда ва ба он воридшаванда ба талаботҳои муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон;

– ташаккул, таҷдид ва пурра намудани захираҳои давлатии маҳсулоти озуқаворӣ, сарфи назар аз таъсири омилҳои номусоиди дохилӣ ва берунӣ;

– ташкили муҳити баробари рақобатпазир барои ворид шудан ба бозори маҳсулоти кишоварзӣ ва озуқаворӣ;

– ҳамкориҳои мутақобилаи давлат ва субъектҳои соҳибкории хусусӣ;

– мусоидат намудан ба баланд бардоштани нақши *иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва ташкилотҳои тиҷоратӣ* дар масъалаҳои таъмини амнияти озуқаворӣ; **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)**

– дастрас ва ошкоро будани иттилоот дар бораи ҳолати бозори маҳсулоти кишоварзӣ ва озуқаворӣ.

3. Ба қабули қарорҳо ва аз ҷониби мақомоти давлатӣ, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ содир намудани амалҳое (беамалие) роҳ дода намешавад, ки:

- ҳолати амнияти озуқавориро бад мекунанд;

- беасос баланд бардоштани нархи маҳсулоти озуқаворӣ, паст шудани захираҳои дохилии озуқавориро ба вуҷуд меоранд;

- ба содироти ғайриқонунии маҳсулоти озуқаворӣ берун аз ҳудуди мамлакат мусоидат мекунанд;

- ба воридоти маҳсулоти озуқавории бесифат ва барои аҳолӣ хавфнок ба бозори дохилӣ мусоидат мекунанд.

4. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳангоми бад шудани ҳолати амнияти озуқаворӣ метавонад воридот ва содироти маҳсулоти озуқавориро муваққатан манъ ва ё маҳдуд намояд.

**Моддаи 20. Таъмини амнияти ҷамъиятӣ**

1. Амнияти ҷамъиятӣ бо қарорҳо ва амалҳои мақомоти давлатӣ, ***мақомоти*** ***худидоракунии шаҳрак ва деҳот***, ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, шахсони мансабдор ва шаҳрвандон, ки барои иҷрои корҳои зерин равона карда шудаанд, таъмин мегардад **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**:

- таҳкими кафолати таъмини амнияти шахсии шаҳрвандон, ҳуқуқу озодиҳои онҳо;

- ташаккули рӯҳияи умумимиллӣ, ки ба ватандӯстӣ ва ризоияти байни миллатҳо асос ёфтааст;

- таҳкими ягонагии халқи Тоҷикистон;

- дастгирии афзоиши табиии аҳолӣ, таъмини қабули чораҳои саривақтӣ бар зидди равандҳои бӯҳронии демографӣ ва банақшагирии оила;

- пурзӯр кардани мубориза бар зидди ҷинояткорӣ, аз ҷумла шаклҳои муташаккили он, коррупсия ва терроризм;

- боздоштани болоравии бекорӣ ва пастшавии сатҳи зиндагии аҳолӣ, ки ба суботи сиёсии кишвар таҳдид мекунанд;

- пешгирии омилҳои ичтимоие, ки ба саломатӣ ва маънавиёти аҳолӣ, ирсияти (генофонди) халқи Тоҷикистон таҳдид мекунанд;

- монеъ шудан ба пастравии нерӯҳои зеҳнии мамлакат.

2. Ба қабули қарорҳо ва содир намудани амалҳое роҳ дода намешавад, ки баръало метавонанд:

– пойдории ягонагии халқи Тоҷикистонро халалдор созанд ва муносибати байни миллатҳоро бад кунанд;

– ризоияти ҷамъиятӣ ва суботи сиёсиро дар кишвар халалдор созанд;

– боиси дахолати ташкилотҳои динӣ ба корҳои давлат гарданд. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

3. Даъватҳои зерини шаҳрвандон, аз ҷумла намояндагони ҳизбҳои сиёсӣ ва дигар *иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ* ҳамчун амалҳо оид ба ноустувор гардонидани амният эътироф шуда, боиси ҷавобгарии бо қонун пешбинишуда мегарданд:

– ба сарнагун сохтан ё бо роҳи зӯроварӣ тағйир додани сохти конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла даъватҳо ба ҷудоихоҳӣ (сепаратизм) ва амалҳои дигаре, ки ба ягонагӣ, дахлнопазирӣ ва ҷудонашаванда будани ҳудуди мамлакат таҷовуз мекунанд;

– ба ғасби ҳокимият;

– барои бо роҳи зӯроварӣ қатъ гардонидани ваколатҳо ё монеъ шудан ба фаъолияти мақомоти давлатӣ*, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот* ва шахсони мансабдори тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкилёфта ва интихобшуда (таъиншуда); **(ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137**; **аз 03.08.2018 с., № 1540**)

– ба истифода кардани тафовути мавҷудбудаи мазҳабӣ ва ақидаҳои гуногуни динӣ бо мақсадҳои сиёсӣ.

**Моддаи 21. Таъмини амнияти ҳарбӣ**

1. Ҳамаи мақомоти давлатӣ, ***мақомоти*** ***худидоракунии шаҳрак ва деҳот***, ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, шахсони мансабдор ва шаҳрвандон ӯҳдадоранд, ки мусоидат намоянд **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**:

- ба таҳкими иқтидори мудофиавии мамлакат;

- ба нигоҳ доштан ва баланд бардоштани дараҷаи иқтидори ҷангии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- ба нигоҳ доштани иқтидор ва захираҳои сафарбаркунӣ.

2. Қабули қарорҳо ва содир намудани амалҳое, ки ба иқтидори мудофиавии мамлакат, иқтидори ҷангии Қувваҳои Мусаллаҳ, дигар қӯшунҳо ва воҳидҳои ҳарбии Ҷумҳурии Тоҷикистон зарар расонида метавонанд, манъ аст.

3. Ба истиснои ҳолатҳои пешбининамудаи санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон, роҳ дода намешавад:

- ба ҷойгир кардани пойгоҳҳои (базаҳои) ҳарбии давлатҳои хориҷӣ дар ҳудуди кишвар;

- ба убур (транзит) кардани воҳидҳои ҳарбӣ, аслиҳа ва техникаи ҳарбии давлатҳои хориҷӣ аз ҳудуди мамлакат.

4. Қувваҳои Мусаллаҳ, дигар қӯшунҳо ва воҳидҳои ҳарбии Ҷумҳурии Тоҷикистон тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таъмини амнияти ҳарбӣ ҷалб карда мешаванд **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

**Моддаи 22. Таъмини амнияти экологӣ**

Ӯҳдадориҳои мақомоти дахлдори давлатӣ, ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, шахсони мансабдор ва шаҳрвандон инҳоянд:

- ҳифзи муҳити зист, оқилона истифода кардан ва ҳимоя намудани захираҳои табиӣ;

- роҳ надодан ба беназорат ворид намудани технологияҳо, моддаҳо ва маводи хавфноки экологӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- пешгирӣ намудани олудашавии радиоактивӣ, кимёвӣ ва заҳролудшавии бактериологии ҳудуди мамлакат;

- маҳдуд намудани истифодаи технологияҳои хавфнок ва номукаммали экологӣ;

- пешгирӣ ва бартараф намудани оқибатҳои манфии экологии фаъолияти хоҷагидорӣ ва дигар фаъолият.

**Моддаи 23. Таъмини амнияти иттилоотӣ**

1. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низоми миллии ҳифзи иттилоот, аз ҷумла захираҳои давлатии иттилоотӣ таъсис ва мустаҳкам карда мешаванд.

2. Қабули қарорҳо аз ҷониби мақомот ва шахсони мансабдори Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои сиёсӣ ва иқтисодии хориҷӣ бояд ба иттилооти объективӣ ва огоҳона дар бораи тамоюлҳои рушди сиёсӣ ва иқтисодии ҷаҳонӣ, вазъи сиёсӣ ва иқтисодии давлатҳои дигар, хусусан давлатҳои ҳамҷавор асос ёбад.

3. Мақомоти давлатӣ, ***мақомоти*** ***худидоракунии шаҳрак ва деҳот***, ташкилотҳо, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқиашон, шахсони мансабдор ва шаҳрвандон ӯҳдадоранд, ки тамоми чораҳои заруриро андешанд, барои роҳ надодан **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**:

- ба вобастагии иттилоотии Тоҷикистон;

- ба ғасб ва муҳосираи иттилоотӣ аз ҷониби давлатҳои дигар;

- ба бунбасти иттилоотии мақомоти ҳокимияти давлатӣ ва қувваҳои таъмини амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон.

4. Ба қабули қарорҳо ва содир намудани амалҳое, ки хилофи манфиатҳои миллии ташаккул ва фаъолияти мунтазами фазои иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон ё дохил шудани Тоҷикистон ба низоми ҷаҳонии алоқа ва иттилоот мебошанд, роҳ дода намешавад.

5. Содир намудани амалҳои зерин манъ аст:

- дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон паҳн намудани маводи интишорӣ, намоишҳои телевизионӣ ва пахши радиоии воситаҳои ахбори оммаи хориҷӣ, ки мазмуни онҳо амнияти миллиро халалдор месозад;

- ифшо кардани иттилооти хизматӣ ва дигар иттилооти ба манфиатҳои давлат алоқаманд.

**Моддаи 24. Таъмини амнияти берунӣ**

1. Бо мақсади соҳиб шудан ба кафолатҳои байналмилалии амният, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таъмини амнияти байналмилалӣ (ҷаҳонӣ, минтақавӣ) иштирок менамояд, ки қисми таркибии он амнияти кишвар мебошад.

2. Амнияти мамлакат дар соҳаи муносибатҳои сиёсии берунӣ бо амалҳои зерин таъмин карда мешавад:

- иштирок дар тадбирҳои байналмилалӣ оид ба ташаккули тартиботи ҷаҳонӣ;

- ташаккул додан ва пойдории низоми самарабахши амнияти дастаҷамъона дар муҳити геополитикии Тоҷикистон;

- иштирок дар ташкилотҳои байналмилалӣ, ки фаъолияти онҳо ҷавобгӯи манфиатҳои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад;

- иштирок дар чорабиниҳои берун аз ҳудуди мамлакат, ки барои таъмини амният равона гардидаанд, тибқи санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон;

- дар мавридҳои зарурӣ якҷоя бо кишварҳои ҳамҷавор ҳалли масъалаҳое, ки ба таъмини амният дахл доранд.

3. Ҷумҳурии Тоҷикистон:

- бо мақсади таъмини назорати боэътимоди сарҳадӣ низоми ҳифзи сарҳади давлатиро рушд ва таҳким мебахшад;

- низоми назорати фазои ҳавоиро бо пайвастани он ба низоми назорати байналмилалии ҳаммонанд ташаккул медиҳад;

- барои роҳ надодан ба муҳоҷирати ғайриқонунӣ тамоми чораҳои заруриро меандешад.

4. Ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид шудани шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд, ки муқобили давлат фаъолияти харобкорона бурда, зидди соҳибихтиёрӣ, тамомияти арзии мамлакат, ягонагии халқи он, ризоияти ҷомеа ва суботи сиёсӣ дар мамлакат ошкоро баромад мекунанд, роҳ дода намешавад. Шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳузур дошта, ба чунин баромадҳои ошкоро роҳ медиҳанд, аз ҳудуди мамлакат бароварда шуда, ба ҷавобгарии дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон кашида мешаванд.

**Моддаи 25. Таъмини амнияти ниҳодҳои давлатдорӣ**

1. Таъмини амнияти ниҳодҳои давлатдорӣ вазифаи муҳими мақомоти давлатӣ ва шахсони мансабдори Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, яке аз меъёрҳои арзёбии фаъолияти хизматии онҳо ба ҳисоб меравад.

2. Талабот оид ба таъмини амният дар мавридҳои зерин ҳатман ба назар гирифта мешавад:

- тарҳрезии стратегии самту марҳилаҳои рушди иҷтимоию иқтисодии мамлакат;

– таҳия, қабул ва иҷрои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва дигар санадҳои мақомоти давлатӣ*, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот* ва шахсони мансабдор. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

3. Ба қабули қарорҳо ва иҷрои амалҳое, ки хилофи манфиатҳои ташаккул ва фаъолияти мунтазами низоми ягонаи мақомоти давлатӣ, аз ҷумла мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, амният ва судҳо, *мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот* ҳамчунин низоми ягонаи ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд, роҳ дода намешавад. (ҚҶТ аз 27.11.14 с., № 1137)

4. Давлат барои расидан ба мақсадҳои зерин чораҳо меандешад:

- барои баланд бардоштани обрӯю нуфузи хизмати давлатӣ;

- барои ташаккули механизмҳои ташкилию ҳуқуқие, ки таъин шудани шахсони ба талаботи муқарраргардида ҷавобгӯ набударо ба хизмати давлатӣ роҳ намедиҳанд.

5. Хизматчиёни давлатӣ дар фаъолияти худ ӯҳдадоранд, ки манфиатҳои умумидавлатиро ба роҳбарӣ гиранд. Ба хизматчиёни давлатӣ қабул кардани қарор ва анҷом додани амалҳое, ки обрӯи ҳокимияти давлатиро зери шубҳа гузошта, боиси ба манфиатҳои ғайрихизматӣ истифода кардани мақоми хизматӣ мегарданд, манъ аст.

6. Расмиёти аз тарафи шахсони ваколатдори давлатӣ қабул кардани қарорҳое, ки бо амалҳои зерин алоқаманданд, бояд ба ҳадди муқаррарнамудаи қонунгузорӣ ошкоро ва хусусияти назоратӣ дошта бошанд:

- тақсими маблағҳои буҷетҳои ҷумҳуриявӣ ва маҳаллӣ, аз ҷумла барои хариди давлатӣ ва захираҳои қарзӣ ҷудокардашаванда;

- додани иҷозату иҷозатномаҳо (литсензияҳо);

- ба субъектҳои хоҷагидор додани имтиёзу бартариҳои муқаррарнамудаи қонунгузорӣ;

- хусусигардонии объектҳои моликияти давлатӣ.

**Моддаи 26. Маблағгузории фаъолият оид ба таъмини амният**

Маблағгузории фаъолият оид ба таъмини амният вобаста ба мазмун ва миқёси барномаҳо, хусусияти ҳолатҳои фавқулодда ва оқибатҳои онҳо аз ҳисоби маблағҳои Буҷети давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад.

**БОБИ 5.**

**ШӮРОИ АМНИЯТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**Моддаи 27. Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон**

1. Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми машваратии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

2. Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Қонуни мазкур таъсис ёфта, мақоми роҳбарии коллегиалӣ доир ба масъалаҳои мудофиа ва амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таҳияи қарорҳо оид ба татбиқи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ дар соҳаи таъмини амният мебошад **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

3. Тартиби ташкил ва фаъолияти Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Низомномаи Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки онро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ менамояд, муайян карда мешавад.

**Моддаи 28. Ҳайати Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва тартиби ташкили он**

1. Ба ҳайати Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон (минбаъд - Шӯрои амният) Раис, Котиб, аъзои доимӣ ва аъзои Шӯрои амният дохил мешаванд.

2. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи мансаб Раиси Шӯрои амният мебошад.

3. Ба ҳайати аъзои доимии Шӯрои амният Раиси Маҷлиси миллӣ ва Раиси Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Котиби Шӯрои амният дохил мешаванд. Котиби Шӯрои амниятро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба вазифа таъин ва аз вазифа озод менамояд. **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

4. Роҳбарони вазоратҳои рушди иқтисод ва савдо, молия, корҳои хориҷӣ, адлия, мудофиа, корҳои дохилӣ, тандурустӣ, мақомоти амнияти миллӣ***, мубориза бо коррупсия, Палатаи ҳисоб ва мақомоти*** ҳифзи муҳити зист, инчунин дигар шахсони мансабдор метавонанд аъзои Шӯрои амният бошанд. Ҳайати шахсии Шӯрои амният аз тарафи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда мешавад. Вобаста ба мазмуни масъалаи мавриди баррасӣ қарордошта, Шӯрои амният метавонад шахсони дигарро низ ҳамчун мушовирон ***ва коршиносон*** ҷалб намояд **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**.

5. Ҳангоми баррасии масъалaҳои таъмини амният дар *ҳудуди* Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоятҳо, шаҳри Душанбе, шаҳрҳо ва ноҳияҳо барои иштирок дар кори Шӯрои амният намояндагони ваколатдори онҳо ҷалб карда мешаванд **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

**Моддаи 29. Салоҳият ва вазифаҳои асосии Шӯрои амният**

1. Салоҳияти Шӯрои амният:

- таҳлили маҷмӯии ҷараёни вазъи ҷаҳон ва минтақаҳо дар робита ба манфиатҳои амнияти миллӣ, ҷамъоварӣ, омӯзиш ва таҳлили ахборот доир ба фаъолияти низоми таъмини амният ва пешниҳоди тавсияҳо оид ба такмили он;

- ҳамоҳангсозии таҳияи консепсияҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи амният, баҳодиҳии таҳдидҳои дохилӣ ва ***берунӣ*** ба манфиатҳои объектҳои ҳаётан муҳими амнияти давлат ва муайянсозии манбаъҳои он, андешидани чораҳо ҷиҳати пешгирии онҳо **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

- таҳия ва ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод намудани таклифу тавсияҳо доир ба қабули санадҳои зарурии қонунгузорӣ ва тадбирҳои ташкилӣ оид ба таъмини амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- таҳия ва ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод намудани тавсияҳо оид ба қабул намудани қарорҳо доир ба масъалаҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷии мамлакат дар соҳаи таъмини амният;

- ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти ҳокимияти давлатӣ***, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот*** оид ба масъалаҳои таъмини амният ва иҷрои амру фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин соҳа **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

- барқарор намудани робита бо ташкилотҳои байналмилалӣ ва мақомоти амниятии кишварҳои хориҷӣ аз рӯи масъалаҳои таҳти салоҳияташ қарордошта;

- назорати иҷрои қарорҳои Шӯрои амният ва амру фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои амният, андешидани тадбирҳо баҳри рафъи камбудӣ ва норасоиҳои ошкоршуда, сабабу шароитҳое, ки боиси рӯй додани онҳо гардидаанд.

2. Вазифаҳои асосии Шӯрои амният:

- муайян намудани манфиатҳои ҳаётан муҳими инсон ва шаҳрванд, ҷамъият ва давлат ва ошкор намудани таҳдидҳои дохилӣ ва берунӣ ба объектҳои амният;

- ташаккули стратегия ва тактикаи сиёсати хориҷӣ ва дохилӣ дар соҳаи таъмини амният, тамомияти арзӣ, истиқлолият, сохти конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- таҳия ва татбиқи ***консепсия ва стратегияи*** таъмини амнияти миллӣ ва баҳодии самаранокии он **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

- таҳияи қарорҳои фаврӣ оид ба пешгирии ҳолатҳои фавқулоддае, ки боиси оқибатҳои ҷиддии иҷтимоию сиёсӣ, иқтисодӣ, ***ҳарбӣ***, экологӣ ва дигар оқибатҳо шуда метавонанд, инчунин оид ба бартараф намудани чунин ҳолатҳо **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**;

- пешниҳоди таклифҳо ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон доир ба ҷорӣ намудани ҳолати ҷанг ҳангоми таҳдиди воқеӣ ба амнияти давлат, инчунин доир ба ҷорӣ, тамдид ё бекор намудани ҳолати фавқулодда;

- таҳияи пешниҳодот оид ба такмили низоми таъмини амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳи навсозии мақомоти мавҷуда ё таъсиси мақомоти наве, ки амнияти инсон ва шаҳрванд, ҷамъият ва давлатро таъмин менамоянд;

- таҳлил ва ҷамъбасти иттилоот дар бораи вазъи амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва пешниҳоди он ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- назорати иҷрои амру фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои амнияти миллӣ.

**Моддаи 30. Қарорҳои Шӯрои амният**

1. Доир ба масъалаҳое, ки дар ҷаласаҳои Шӯрои амният баррасӣ мегарданд, қарорҳои дахлдор қабул карда мешаванд. Аъзои Шӯрои амният ҳангоми қабули қарор ҳуқуқи баробар дошта, қарорҳо бо аксарияти оддии овозҳо қабул карда мешаванд.

2. Қарорҳои Шӯрои амният оид ба масъалаҳои таъмини амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо протокол ва оид ба масъалаҳое, ки ҳалли онҳо қарори Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро талаб менамоянд, бо фармон ва амрҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба расмият дароварда мешаванд.

***Моддаи 30¹. Котиботи Шӯрои амният***

**(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**

*1. Барои таъмини фаъолияти Шӯрои амният котиботи Шӯрои амният таъсис дода мешавад.*

*2. Котиботи Шӯрои амният воҳиди сохтории Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.*

3. Низомномаи котиботи Шӯрои амният бо пешниҳоди Роҳбари Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тарафи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда мешавад **(ҚҶТ аз 03.08.2018 с., № 1540)**.

**БОБИ 6.**

**МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ**

**Моддаи 31. Назорат ба фаъолияти мақомоти таъмини амният**

Назорат ба фаъолияти мақомоти таъмини амният аз ҷониби Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва прокурорҳои тобеи он таъмин карда мешавад.

**Моддаи 32. Ҷавобгарӣ барои вайрон кардани Қонуни мазкур**

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои вайрон кардани Қонуни мазкур тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

**Моддаи 33. Дар бораи аз эътибор соқит донистани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон**

                        **«Дар бораи амният»**

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 декабри соли 1993 «Дар бораи амният» (Ахбори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 1994, №3-4, мод. 64; Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 1995, №22, мод. 270; с. 1996, №3, мод. 48, фасли XXIV; с. 1997, №23-24, мод. 333, фасли XXIV) аз эътибор соқит дониста шавад **(ҚҶТ аз 15.03.2016 с., № 1283)**.

**Моддаи 34. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур**

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

**Президенти**

Ҷумҳурии Тоҷикистон                                                                                       Эмомалӣ Раҳмон

**ш. Душанбе**

**28 июни соли 2011**

**№ 721**

Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	721	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ АМНИЯТ	Маҷлиси Олии ҶТ	28.06.2011	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**ДАР БОРАИ БАРҲАМДИҲИИ ТАШКИЛОТҲОИ ҚАРЗӢ**

(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 2011, №6, мод. 432; с. 2012, №7, мод.701)

(Қонуни ҶТ аз 03.07.2012 № 851, аз 3.08.2018 № 1550, аз 15.03.2023 № 1962, аз 03.01.2024 №2041)

Қонуни мазкур асосҳои ҳуқуқӣ, ташкилӣ ва иқтисодии татбиқи раванди барҳамдиҳии ихтиёрӣ ва маҷбурӣ, аз ҷумла раванди муфлисшавии ташкилотҳои қарзиро танзим менамояд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ**

**Моддаи 1. Мафҳумҳои асосӣ**

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

-  мудир - шахсе, ки аз тарафи Бонки миллии Тоҷикистон то аз ҷониби суд таъин шудани барҳамдиҳанда ва ё мудири махсус бо мақсади таъмини ҳифзу нигоҳдории дороиҳои ташкилоти қарзие, ки иҷозатномааш бозхонд шудааст, таъин гардидааст;

-  барҳамдиҳанда - шахси дорои шаҳодатномаи Бонки миллии Тоҷикистон, ки бо қарори суд барҳамдиҳии ташкилоти қарзиро бе асосҳои муфлисшавӣ анҷом медиҳад;

- мудири махсус - шахси дорои шаҳодатномаи Бонки миллии Тоҷикистон, ки бо қарори суд барҳамдиҳии ташкилоти қарзиро аз рўи асосҳои муфлисшавӣ анҷом медиҳад;

- муфлисшавӣ - бо тартиби муқарраршуда аз ҷониби суд ғайри қобили пардохт эътироф кардани ташкилоти қарзии қарздоршуда, яъне қобилият надоштани вай барои қонеъ гардонидани талаботи қарздеҳон аз рўи уҳдадориҳои пулӣ, аз ҷумла пардохтҳои ҳатмӣ ба буҷет (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

-  барҳамдиҳии ихтиёрӣ (худбарҳамдиҳӣ) - барҳамдиҳии ташкилоти қарзӣ дар асоси қарори мақомоти ваколатдори ташкилоти қарзӣ;

-  қарздор - ташкилоти қарзӣ, ки бо тартиби муқарраршудаи Қонуни мазкур муфлис эътироф шудааст;

-  қарздеҳ - шахси воқеӣ ва ҳуқуқӣ, аз ҷумла пасандозгузор, ки хуқуқи аз ташкилотҳои қарзӣ талаб кардани иҷрои уҳдадориҳои пулиро дорад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

-  пасандоз - маблағи пулие, ки бо шарти пардохти фоизи муайян ҳуқуқи истифодаи муваққатиашон ба ташкилотҳои қарзӣ дода шудааст;

-  барҳамдиҳии маҷбурӣ - барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ бидуни асоси муфлисшавӣ, ки иҷозатномаи вай тибқи қонунугузории бонкӣ бозхонд шудааст ва барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ, ки иҷозатномаи вай бо сабаби муфлис шудан бозхонд шудааст;

- мурофиаи муфлисшавӣ - мурофиае, ки бо қарори суд нисбат ба ташкилотҳои қарзии муфлис эътирофшуда оғоз мегардад ва аз тарафи мудири махсус анҷом дода мешавад;

-  суд - судҳои иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон;

-  кумитаи қарздеҳон - мақоми ваколатдори маҷлиси қарздеҳони қарздор, ки фаъолияти худро мутобиқи талаботи Қонуни мазкур анҷом медиҳад;

-  свопи асъорӣ - амалиёти хариди асъори хориҷӣ бо пардохти фаврии муодили он бо пули миллӣ ва бо шарти бозхариди минбаъдаи он аз рўи қурби шартномавӣ;

-  репо - амалиёти хариди (фурўши) коғазҳои қиматнок бо уҳдадории бозфурўши (бозхариди) онҳо дар муҳлат ва бо нархи қаблан муайянгардида (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 2. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи барҳамдиҳии ташкилотҳои қарзӣ**

1. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи барҳамдиҳии ташкилотҳои қарзӣ ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, иборат мебошад (Қонуни ҶТ аз 3.08.2018 № 1550).

2. Дар ҳолати мухолифат байни муқаррароти Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон вобаста ба барҳамдиҳии ташкилотҳои қарзӣ, муқаррароти ҳамин Қонун татбиқ карда мешаванд (Қонуни ҶТ аз 3.08.2018 № 1550).

**Моддаи 3. Хабардор кардани Бонки миллии Тоҷикистон дар хусуси мушкилоти ташкилоти қарзӣ**

Роҳбарон ва саҳмиядорони (иштирокдорони) ташкилоти қарзӣ ўҳдадоранд ба Бонки миллии Тоҷикистон фавран хабар диҳанд, агар ба онҳо яке аз ин ҳолатҳо маълум бошад:

- аз ҷониби ташкилоти қарзӣ иҷро нагардидани уҳдадории пулӣ дар назди хар гуна қарздеҳ (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- сатҳи нокифояи сармоя ё пардохтпазирӣ нисбати талаботе, ки санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон пешбинӣ намудаанд;

- риоя накардани меъёрҳои мақбул, санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва талаботи қонунии Бонки миллии Тоҷикистон;

- қабули ҳар гуна қарори мақомоти ваколатдори ташкилоти қарзӣ дар бораи барҳамдиҳии он;

- пардохтнопазирии ташкилоти қарзӣ ё мавҷудияти таҳдиди он;

- амалҳои бевиҷдонона, сўиистифода аз мансаб, ришвахўрӣ, қаллобӣ ва дигар амалҳои ғайриқонунии роҳбарон, аъзои Шўрои нозирон ё саҳмиядорони ташкилоти қарзӣ, инчунин баҳодиҳанда, ки метавонанд боиси пайдо шудани мушкилоти молиявии ташкилоти қарзӣ гарданд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

БОБИ 2. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ ДАР БОРАИ БАРҲАМДИҲӢ

**Моддаи 4. Асоси барҳамдиҳии ташкилоти қарзӣ**

Барои анҷом додани ҳар гуна раванди барҳамдиҳии ташкилоти қарзӣ тариқи судӣ ё ғайрисудӣ, қарори Бонки миллии Тоҷикистон дар бораи бозхонди иҷозатнома барои анҷом додани фаъолияти бонкӣ асоси ягона ба ҳисоб меравад.

**Моддаи 5. Расмиёти барҳамдиҳӣ**

1. Расмиёти барҳамдиҳии ташкилоти қарзӣ дар шакли барҳамдиҳии ихтиёрӣ ва барҳамдиҳии маҷбурӣ гузаронида мешавад.

2. Барҳамдиҳии ихтиёрӣ бо тариқи ғайрисудӣ ва барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ бо тариқи судӣ гузаронида мешаванд.

3. Барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ дар асоси аризаи Бонки миллии Тоҷикистон бо қарори суд амалӣ мегардад.

4. Баъди бозхонди иҷозатномаи ташкилоти қарзӣ, талаботи Бонки миллии Тоҷикистон оид ба талаб кардани ҳисоботи молиявӣ ва дигар ҳисобот қатъ мегардад.

5. Бонки миллии Тоҷикистон мониторинги ташкилоти қарзии барҳамхўрандаро то пурра тамом шудани ҳамаи расмиёт ва ворид намудани сабт ба феҳрист оид ба қатъи фаъолияти ташкилотҳои қарзӣ ба сифати шахси ҳуқуқӣ, дар доираи ваколатҳои пешбининамудаи қонун анҷом медиҳад.

**БОБИ 3. БАРҲАМДИҲИИ ИХТИЁРӢ**

**Моддаи 6. Тартиби барҳамдиҳии ихтиёрӣ**

1. Барҳамдиҳии ихтиёрии ташкилоти қарзӣ бо тариқи ғайрисудӣ тибқи асосҳои пешбиникардаи Кодекси гражданин Ҷумҳурии Тоҷикистон ва бо розигии Бонки миллии Тоҷикистон сурат мегирад.

2. Қарор дар бораи барҳамдиҳии ихтиёрии ташкилоти қарзӣ аз ҷониби мақомоти ваколатдори он дар ҳолати қобили пардохт будани ташкилоти қарзӣ қабул карда мешавад.

3. Ташкилоти қарзӣ ба Бонки миллии Тоҷикистон оид ба бозхонди иҷозатнома бо дархост муроҷиат мекунад, ки ба он бояд нақшаи муфассали чорабиниҳо дар бораи муҳлати омодагии ташкилоти қарзӣ оид ба қатъи фаъолияти худ, тартиб ва муҳлати қонеъ гардонидани талаботи қарздеҳон замима га (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041)рданд.

4. Бонки миллии Тоҷикистон дар муддати на дертар аз як моҳ дархости ташкилоти қарзиро баррасӣ карда, қарори дахлдор қабул менамояд.

5. Ҳангоми аз ҷониби Бонки миллии Тоҷикистон қонеъ гардонидани дархости ташкилоти қарзӣ дар бораи барҳамдиҳии ихтиёрӣ мақомоти ваколатдори ташкилоти қарзӣ комиссияи барҳамдиҳӣ таъсис медиҳад, ки он барои анҷом додани расмиёти барҳамдиҳии ихтиёрӣ ва ҳисоббаробаркунӣ бо қарздеҳони ташкилоти қарзӣ масъул мебошад.

6. Комиссияи барҳамдиҳии ташкилоти қарзӣ ўҳдадор аст дастрасии Бонки миллии Тоҷикистонро ба биноҳои ташкилоти қарзӣ, ҳисобот, ҳуҷҷатҳои муҳосибӣ ва дигар ҳуҷҷатҳои ба фаъолияти ташкилоти қарзӣ дахлдор таъмин намояд.

7. Қонеъ гардонидани дархости ташкилоти қарзӣ имкон дорад аз ҷониби Бонки миллии Тоҷикистон рад гардад, агар муайян карда шавад, ки дороиҳои мавҷудаи ташкилоти қарзӣ барои пурра қонеъ гардонидани талаботи қарздеҳон кофӣ намебошанд ва ё барои бозхонди иҷозатнома дигар асосҳои муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мавҷуд бошанд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

8. Комиссияи барҳамдиҳӣ ба Бонки миллии Тоҷикистон бо тартиби муқаррарнамудаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон ҳисоботи тавозунӣ ва дигар маълумоти заруриро пешниҳод менамояд. Шахсоне, ки барои қасдан пешниҳод кардани маълумоти нодуруст гунаҳгоранд, дар рафти ба миён гузоштани масъалаи барҳамдиҳии ихтиёрӣ бо тартиби муқарраркардаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

9. Агар Бонки миллии Тоҷикистон муайян кунад, ки комиссияи барҳамдиҳии ташкилоти қарзӣ тартиби барҳамдиҳии ихтиёриро муваффақона таъмин накарда, талаботи Бонки миллии Тоҷикистонро иҷро намекунад ё ҳуқуқу манфиатҳои қонунии қарздеҳон риоя намегарданд, Бонки миллии Тоҷикистон ҳуқуқ дорад бо мақсади таъмини ҳифзу нигоҳдории дороиҳои ташкилоти қарзӣ мудир таъин карда, ба суд бо ариза дар бораи барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ муроҷиат намояд.

**БОБИ 4. БАРҲАМДИҲИИ МАҶБУРӢ**

**Моддаи 7. Барҳамдиҳии маҷбурӣ**

1. Барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ тибқи қарори суд бе асосҳои муфлисшавӣ ё бо асосҳои муфлисшавӣ амалӣ мегардад.

2. Пешниҳоди ариза дар бораи барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ ба суд ҳуқуқи истисноии Бонки миллии Тоҷикистон мебошад.

3. Мақомоти дигари ваколатдор ва қарздеҳон метавонанд ҷиҳати барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ ба Бонки миллии Тоҷикистон муроҷиат намоянд. Бонки миллии Тоҷикистон ўҳдадор аст дар муҳлати на дертар аз як моҳ муроҷиати мазкурро баррасӣ намуда, қарори дахлдор қабул намояд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 8. Барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ бе асосҳои муфлисшавӣ**

Бонки миллии Тоҷикистон ҳангоми мавҷудияти асоси қонунӣ аз ташкилоти қарзӣ иҷозатномаро барои анҷом додани амалиёти бонкӣ бозхонд намуда, дар он мудир таъин менамояд ва дар бораи барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ бе асосҳои муфлисшавӣ бо ариза ба суд муроҷиат мекунад.

**Моддаи 9. Оғози барҳамдиҳии маҷбурин ташкилоти қарзӣ бе асосҳои муфлисшавӣ**

1. Аз рўзи қабули санади судӣ дар бораи барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ расмиёти барҳамдиҳии маҷбурӣ оғозшуда ҳисоб мешавад ва суд барҳамдиҳандаеро, ки шаҳодатномаи Бонки миллии Тоҷикистонро дорад, таъин мекунад. Бонки миллии Тоҷикистон бо санадҳои меъёрии ҳуқуқии худ талаботи тахассусии барҳамдиҳанда ва тартиби гирифтани шаҳодатномаи Бонки миллии Тоҷикистонро муқаррар менамояд.

2. Мудир ба воситаи тартиб додани санади қабулу супурди молу мулк ва ҳуҷҷатҳо идоракунӣ ва назорати ташкилоти қарзиро ба ихтиёри барҳамдиҳанда месупорад. Барҳамдиҳанда расмиёти барҳамдиҳии маҷбуриро мутобиқи Қонуни мазкур анҷом медиҳад.

3. Агар дар рафти барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ ғайри қобили пардохт будани он маълум шавад, он гоҳ суд тибқи пешниҳоди барҳамдиҳанда расмиёти барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзиро бо асосҳои муфлисшавӣ оғоз мекунад.

4. Барҳамдиҳанда на дертар аз ду рўзи баъди таъин шудан дар бораи оғози расмиёти барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ дар воситаҳои ахбори омма хабарнома нашр мекунад.

5. Аз лаҳзаи оғози барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ:

- амалҳое, ки ташкилоти қарзӣ анҷом медиҳад ё аз номи ташкилоти қарзӣ анҷом дода шудаанд, беэътибор дониста мешаванд, ба истиснои амалҳое, ки барҳамдиҳанда ё шахси ваколатдори ў анҷом медиҳад;

- ҳамаи парвандаҳои судӣ нисбат ба ташкилоти қарзӣ ва ҳабси дороиҳои он қатъ мегарданд;

- ба дороиҳои ташкилоти қарзӣ тартиби истеҳсолоти иҷро татбиқ намегардад, ба истиснои дороиҳои таҳти гарав қарордошта ба андозаи маблағи қарзи бо гарав таъминшуда;

- нисбат ба ташкилоти қарзӣ дигар расмиётҳо оғоз карда намешаванд, агар Қонуни мазкур тартиби дигареро пешбинӣ накарда бошад.

6. Барҳамдиҳанда ҳуқуқ ва уҳдадориҳои мудири махсусро доро мебошад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 10. Барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзӣ бо асосҳои муфлисшавӣ**

1. Ташкилоти қарзӣ ҳангоми ғайри қобили пардохт буданаш муфлис эътироф мешавад, агар он ҳангоми фаро расидани муҳлати пардохт талаботи қонунии қарздеҳонро оид ба пардохти қарз ва иҷрои дигар уҳдадориҳо қонеъ карда натавонад ё рад намояд, сармояаш камтар аз 25 фоизи талаботи меъёрии муқарраркардаи Бонки миллии Тоҷикистон бошад ё ки уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ аз дороиҳои он зиёд бошад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Ҳангоми оғоз намудани мурофиаи муфлисшавӣ нисбат ба ташкилоти қарзӣ инҳо ба эътибор гирифта намешаванд:

- дар оянда имконият доштани ташкилоти қарзӣ барои пардохти уҳдадориҳои пулӣ (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- мавҷудияти маблағҳое, ки ба дороиҳои ташкилоти қарзӣ шомил набуда, дар ихтиёри саҳмиядорон ё сармоягузорони эҳтимолии ташкилоти қарзӣ қарор доранд, даромаднокии ташкилоти қарзӣ дар гузашта, обрўю нуфузи он ва ғайра;

- далел ва ҳуҷҷатҳои иловагии ташкилоти қарзӣ, ки қаблан ё зимни қабули қарор оид ба бозхонди иҷозатнома дар Бонки миллии Тоҷикистон дар бораи онҳо маълумот мавҷуд набуд.

3. Ҳангоми муфлисшавии ташкилоти қарзӣ амалҳое, ки ташкилоти қарзӣ анҷом додааст ё аз номи он анҷом дода шудаанд, беэътибор дониста мешаванд, ба истиснои амалҳое, ки мудири махсус ё шахси ваколатдори ў анҷом медиҳанд.

4. Ҳангоми мавҷуд будани асосҳои пешбининамудаи Қонуни мазкур барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзии ғайри қобили пардохт имкон дорад фавран, бе истифодаи чораҳои огоҳсозии муфлисшавии ташкилоти қарзӣ, инчунин чораҳои огоҳкунанда ва муҷозоти пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз карда шавад.

**Моддаи 11. Ариза дар бораи оғоз намудани мурофиаи муфлисшавӣ**

1. Ариза дар бораи муфлис эълон кардани ташкилоти қарзӣ аз ҷониби Бонки миллии Тоҷикистон дар рўзи қабули қарор дар бораи бозхонди иҷозатномаи ташкилоти қарзӣ бо зикри асосҳо ба суд пешниҳод карда мешавад. Аз лаҳзаи бозхонди иҷозатнома фаъолияти ташкилоти қарзӣ қатъ мегардад.

2. Бонки миллии Тоҷикистон якҷоя бо ариза ба суд ҳамчунин тавозуни ташкилоти қарзӣ ва рўйхати номзадҳоро ба вазифаи мудири махсус пешниҳод менамояд.

3. Аз лаҳзаи аз ҷониби суд ба истеҳсолот қабул шудани ариза дар бораи оғози мурофиаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ ягон қарздеҳ барои бозпас гирифтани маблағи пулӣ ё талаби иҷрои дигар уҳдадориҳо ҳуқуқ надорад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 12. Таъини мудир**

1. Бонки миллии Тоҷикистон бо қабули қарори дахлдор дар бораи бозхонди иҷозатнома аз ташкилоти қарзӣ дар он мудир таъин менамояд.

2. Мудир барои идора кардани ташкилоти қарзӣ то лаҳзаи аз ҷониби суд мутобиқи моддаи 17 Қонуни мазкур таъин кардани мудири махсус масъул мебошад.

3. Хароҷот вобаста ба амалҳои мудир аз ҳисоби ташкилоти қарзӣ пардохт карда мешаванд. Андозаи хароҷоти мудирро Бонки миллии Тоҷикистон муқаррар мекунад. Хароҷоти муқарраршудаи мудир пеш аз талаботи дигар нисбат ба ташкилоти қарзӣ пардохт карда мешаванд (Қонуни ҶТ аз 3.08.2018 № 1550).

**Моддаи 13. Оқибатҳои оғоз кардани мурофиаи муфлисшавӣ ва таъини мудири махсус**

1. Аз лаҳзаи оғози мурофиаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ:

- муҳлати пардохти ҳамаи уҳдадориҳои қарзии ташкилоти қарзӣ фарорасида ҳисоб мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- ҳисоб кардани ҳамаи андозҳо (ба истиснои андоз аз даромад), дигар пардохтҳои ҳатмӣ ба буҷет, ноустуворона ва фоизи уҳдадориҳои қарзии ташкилоти қарзӣ қатъ мегарданд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- андозҳо, дигар пардохтҳои ҳатмӣ ба буҷет, ноустуворона ва фоизҳои то оғози расмиёти барҳамдиҳӣ ҳисобкардашуда мутобиқи Қонуни мазкур пардохт карда мешаванд;

- маълумот дар бораи вазъи молиявии ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла маълумот дар бораи қарздорон, ба истиснои маълумот дар бораи амонат ва пасандозҳои шахсони воқеӣ минбаъд маълумоти дорои сирри тиҷоратӣ ва бонкӣ ҳисобида намешаванд;

- маълумот дар бораи амонатгузорону пасандоздорон, ба истиснои маълумот оид ба маблағи умумии талаботи онҳо, шахсони вобастаи ташкилоти қарзӣ ё шахсони тибқи Қонуни мазкур ба фаъолияти ғайриқонунӣ гумонбаршуда махфӣ боқӣ мемонад;

- анҷом додани аҳдҳои бегона кардани молу мулки ташкилоти қарзӣ ва ба шахси сеюм додани истифодаи молу мулки ташкилоти қарзӣ ё иҷрои уҳдадориҳо танҳо мутобиқи Қонуни мазкур иҷозат дода мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- иҷрои санадҳои судӣ ҷиҳати пардохти қарзҳои ташкилоти қарзӣ ва ҳабси дороиҳои он, инчунин амалҳое, ки ба иҷрои маҷбурии уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ равона шудаанд, қатъ карда мешаванд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- ҳамаи талабот ба молу мулки ташкилоти қарзӣ танҳо дар доираи мурофиаи муфлисшавӣ пешниҳод карда мешаванд;

- талаботи пешниҳодшудаи қарздеҳ - гаравгир мутобиқи Қонуни мазкур қонеъ гардонида мешаванд.

2. Аз лаҳзаи таъин шудани мудири махсус, ваколатҳои мудир қатъ шуда, ваколатҳои мақомоти идораи ташкилоти қарзӣ (маҷлиси умумии саҳмиядорон, шўрои нозирон, раёсат, раис) ва мудир ба мудири махсус мегузаранд ва ў ягона намояндаи қонунии ташкилоти қарзӣ ба ҳисоб меравад.

3. Мақомоти идораи ташкилоти қарзӣ ўҳдадоранд аз лаҳзаи таъин шудани мудири махсус ба ихтиёри ў вогузор намудани ҳуҷҷатҳои муҳосибӣ ва дигар ҳуҷҷатҳои ташкилоти қарзӣ, муҳру тамға, дороиҳоро таъмин намоянд. Дар ҳолати саркашӣ аз иҷрои чунин ўҳдадорӣ мақомоти идораи ташкилоти қарзӣ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

4. Мудири махсус вазифадор аст дар бораи таъин шудани худ дар воситаҳои ахбори омма на дертар аз панҷ рўзи баъди қабули қарори дахлдори суд хабар ба чоп расонад. Ин хабар на камтар аз се маротиба бо фосилаи ҳафт рўз чоп карда мешавад.

5. Дар хабар бояд инҳо нишон дода шаванд:

- маълумот дар бораи суде, ки оид ба таъини мудири махсус қарор қабул кардааст ва таърихи оғози раванди муфлисшавӣ;

- номи расмӣ ва дигар мушаххасоти ташкилоти қарзӣ;

- тартиби пешниҳоди талабот аз ҷониби қарздеҳон;

- муҳлати пешниҳоди талабот, ки бояд на камтар аз се моҳ бошад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- маълумот дар бораи мудири махсус;

- дигар маълумоти зарурӣ.

6. Ҳисоббаробаркунӣ бо қарздеҳон аз ҷониби мудири махсус мутобиқи Қонуни мазкур сурат мегирад.

Моддаи 14. Хабардор кардани мақоми давлатии бақайдгирии шахсони ҳуқуқӣ ва соҳибкорони инфиродӣ, Бонки миллии Тоҷикистон

1. Мудири махсус уҳдадор аст дар бораи оғоз ва анҷоми мурофиаи муфлисшавӣ дар муҳлати се рўз ба мақоми давлатии бақайдгирии шахсони ҳуқуқӣ ва соҳибкорони инфиродӣ, Бонки миллии Тоҷикистон хабар диҳад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Дар ҳолати ба анҷом расидани мурофиаи муфлисшавӣ, қайд дар бораи мавҷудияти ташкилоти қарзӣ дар феҳристи давлатии бақайдгирии шахсони ҳуқуқӣ ва соҳибкорони инфиродӣ, феҳристи ташкилотҳои қарзӣ бекор карда шуда, фаъолияти он қатъшуда ҳисоб карда мешавад.

**Моддаи 15. Муҳлати гузаронидани мурофиаи муфлисшавӣ** (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041)

1. Муҳлати гузаронидани мурофиаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ наметавонад аз ду соли тақвимӣ зиёд бошад. Ҳангоми зарурат муҳлати мазкур мумкин аст тибқи таъиноти суд дар асоси дархости мудири махсус боз то ду соли дигар тамдид карда шавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Муҳлати гузаронидани мурофиаи муфлисшавӣ бидуни қабул ва баррасии ҳисоботи мудири махсус тамдид карда намешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

3. Бо ба итмом расидани мурофиаи муфлисшавӣ ҳамаи ҳуҷҷатҳои муҳосибӣ ва дигар ҳуҷҷатҳо барои нигоҳдорӣ ба мақомоти бойгонии Ҷумҳурии Тоҷикистон фиристода мешаванд.

**Моддаи 16. Аз нав оғоз кардани мурофиаи муфлисшавӣ**

Қарздеҳони ташкилоти қарзӣ, ба ғайр аз шахсони вобастаи ташкилоти қарзӣ дар давоми 12 моҳ баъди анҷом ёфтани мурофиаи муфлисшавӣ, дар ҳолати ошкор кардани ҳар гуна дороиҳои қарздор, ҳуқуқ доранд бо ариза дар бораи аз нав оғоз кардани мурофиаи муфлисшавӣ ба суд муроҷиат кунанд.

**Моддаи 17. Мудири махсус**

1. Мудири махсус аз лаҳзаи таъин шуданаш ҳуқуқу уҳдадориҳои пешбиникардаи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба зимма дорад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Мудири махсус танҳо аз рўйхати номзадҳое, ки Бонки миллии Тоҷикистон шаҳодатнома додааст ва ба суд пешниҳод кардааст, таъин шуда метавонад. Бонки миллии Тоҷикистон бо санадҳои меъёрии ҳуқуқии худ талаботи тахассусии мудири махсус ва тартиби гирифтани шаҳодатномаи Бонки миллии Тоҷикистонро муқаррар менамояд.

3. Мудири махсус ягона намояндаи қонунии ташкилоти қарзие мебошад, ки нисбат ба он мурофиаи муфлисшавӣ татбиқ мегардад. Вай ҳуқуқ дорад мурофиаи муфлисшавиро бо ҷалб намудани собиқ роҳбарон ва кормандони ташкилоти қарзӣ ё шахсони дигар анҷом диҳад.

4. Вазифаи асосии мудири махсус ба манфиати қарздеҳон ситонидан ва бегона кардани (фурўхтани) дороиҳои ташкилоти қарзӣ ва тақсими маблағҳо бо тартиби муқарраркардаи Қонуни мазкур мебошад.

5. Мудири махсус дар Бонки миллии Тоҷикистон ё бо розигии он дар ягон ташкилоти қарзии дигар суратҳисобҳо мекушояд, ки ҳамаи маблағҳои пулӣ бояд ба ин суратҳисобҳо ворид ё аз онҳо пардохт карда шаванд.

6. Мудири махсус инчунин:

- ба ташкилоти қарзӣ роҳбарӣ карда, онро бе ваколатнома намояндагӣ мекунад;

- баҳисобгирӣ ва баҳодиҳии дороиҳои ташкилоти қарзиро анҷом дода, бо ин мақсад ҳуқуқ дорад баҳодиҳанда ва дигар мутахассисонро даъват карда, аз ҳисоби дороиҳои ташкилоти қарзӣ ба онҳо ҳаққи хизмат диҳад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- рўйхати қарздеҳон ва қарздорони ташкилоти қарзиро тартиб дода, вазъи молиявии ташкилоти қарзиро бо мақсади ситонидани қарзҳо, арзёбии тавозун, фурўши молу мулк ва пардохти қарзҳои қарздеҳон баррасӣ менамояд;

- мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон кормандони ташкилоти қарзиро дар хусуси минбаъд аз кор озод кардани онҳо огоҳ мекунад;

- бо тартиби муқарраршуда доир ба талаботи ба ташкилоти қарзӣ пешниҳодкардаи қарздеҳон изҳори назар мекунад;

- барои ба ҷавобгарӣ кашидани шахсоне, ки дар рафти муфлисшавӣ амалҳои ғайриқонунӣ, муфлисшавии сохта ва бадқасдона содир кардаанд, мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Точикистон чораҳои зарурӣ меандешад;

- дигар чораҳои заруриеро меандешад, ки мухолифи Қонуни мазкур нестанд.

7. Аз рўи уҳдадориҳое, ки аз аҳдҳои ташкилоти қарзӣ бармеоянд ва мудири махсус мутобиқи ваколатҳои додаи Қонуни мазкур бастааст, худи ташкилоти қарзӣ масъул мебошад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

8. Мудири махсус ҳангоми бастани аҳдҳо масъулият бар дўш дорад, агар вай аз номи худ, бе нишон додани он, ки мудири махсуси ташкилоти қарзӣ мебошад, амал кунад.

9. Дар сурати ба миён омадани масъалаҳои баҳсталаб ва мушкилот дар амалӣ намудани ваколатҳои мудири махсус, суд бо мақсади таъмини мурофиаи дахлдори муфлисшавӣ тибқи аризаи мудири махсус ҳуқуқ дорад вайро ваколатдор намояд, ки нисбат ба ташкилоти қарзӣ ё дороиҳои он амалҳои мушаххас андешад ё аз андешидани онҳо худдорӣ намояд.

10. Суд мудири махсусро дар ҳолатҳои зерин иваз мекунад:

- бо хоҳиши мудири махсус;

- иҷро накардан ё иҷрои номатлуби вазифаҳои ба зиммааш гузошташуда;

- агар мудири махсус барои иҷрои минбаъдаи уҳдадориҳо ҳуқуқ надошта бошад ё аз ўҳдаи минбаъд иҷро кардани вазифаи худ набарояд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- дар дигар ҳолатҳои пешбиникардаи қонун.

11. Дар ҳамаи ҳолатҳои иваз намудани мудири махсус, шахси ивазкунанда ваколатҳои мудири махсусро бо тартиби муқарраршуда аз рўи санади қабулу супурдани тасдиқкардаи суд қабул менамояд.

**Моддаи 18. Ҳуқуқи мудири махсус**

Мудири махсус дар мурофиаи муфлисшавӣ ҳуқуқ дорад ба манфиати қарздеҳон:

1) ҳар гуна амалҳои қонуниро бо дороиҳои ташкилоти қарзӣ бо мақсади қонеъ гардонидани талаботи қарздеҳон анҷом дода, барои рўёнидани қарзҳо дар назди ташкилотҳои қарзӣ чораҷўӣ намояд, инчунин барои ҷустуҷў, ошкор ва баргардонидани молу мулки ташкилоти қарзӣ тадбирҳо андешад;

2) ҳар гуна уҳдадории ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла аҳдҳои иҷрошавандаро, ки фоида намеоранд ё боиси ба вуҷуд омадани уҳдадориҳо мегарданд, рад кунад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

3) асоснокии талаботи қарздеҳонро тафтиш карда, дар ҳолати беасос буданашон онҳоро пурра ё қисман рад кунад;

4) дороиҳои ташкилоти қарзиро пурра ё қисман бо ҳар тарзе, ки қонунгузорӣ пешбинӣ кардааст, фурўшад ё бо таври дигар бегона кунад. Ҳангоми фурўхтани молу мулки ташкилоти қарзӣ, вай аз ҳамаи намуди андозҳо ва боҷу хироҷ озод карда мешавад;

5) аз ҳар гуна шахс, аз ҷумла, аз саҳмиядори (иштирокдори) ташкилоти қарзӣ ё шахсони вобастаи он дар давоми ду сол то оғози раванди муфлисшавӣ маълумоти зеринро талаб намояд:

а) оид ба муносибатҳои меҳнатӣ ва дигар муносибатҳо бо шахсони вобастаи ташкилоти қарзӣ дар давоми як сол пеш аз қабули қарор дар бораи оғози раванди муфлисшавӣ;

6) оид ба суратҳисобҳо ва ҳуҷҷатҳои муҳосибии ба ташкилоти қарзӣ дахлдошта;

б) барои фаъолияташ подошпулиеро, ки суд бо тартиби муайянкардаи моддаи 21 Қонуни мазкур муқаррар кардааст, гирад;

7) ба қарздеҳон бо тартиби муқарраркардаи Қонуни мазкур қисман маблағ пардохт кунад;

8) дар ҳолати ба миён омадани масъалаҳои баҳсталаб дар мурофиаи муфлисшавӣ ба суд муроҷиат намояд;

9) зимни фурўши дороиҳо тариқи музояда нархи ибтидоиро муқаррар кунад ва дороиҳоро ба он иштирокдорони музояда фурўшад, ки нархи аз ҳама баландтаринро пешниҳод кардаанд;

10) дигар ваколатҳои қонуниеро, ки барои таъмини самарабахши мурофиаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ заруранд, анҷом диҳад.

**Моддаи 19. Ҳуқуқи мудири махсус вобаста ба иштироки ташкилоти қарзӣ дар шахси ҳуқуқии дигар**

1. Дар ҳолатҳое, ки бевосита қонунгузорӣ ё ҳуҷҷатҳои таъсисии ташкилоти қарзӣ пешбинӣ кардаанд, мудири махсус ҳуқуқ дорад пардохтро аз фурўши саҳмияҳо аз ҷамъияти саҳомӣ ё фурўши саҳмро аз шахсони дигари ҳуқуқӣ, ки ташкилоти қарзӣ муассиси (саҳмиядори иштирокдори) он мебошад, талаб кунад.

2. Мудири махсус ҳуқуқ дорад ҳисса ё саҳмияҳои дар қисми 1 моддаи мазкур нишондодаи ташкилоти қарзиро мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шахсони сеюм фурўшад (бегона намояд).

**Моддаи 20. Ҳуқуқи мудири махсус вобаста ба дороиҳои ташкилоти қарзӣ, ки дар ихтиёри шахсони сеюм қарор доранд**

1. Мудири махсус метавонад иҷрои ҳар гуна уҳдадории ташкилоти қарзиро, ки то оғози мурофиаи муфлисшавӣ ба миён омадааст, рад кунад, аммо ҳуқуқ надорад баргардонидани молу мулки ташкилоти қарзиро, ки қонунан дар ихтиёри шахсони сеюм мутобиқи шартнома қарор дорад, то охири муҳлати дар шартнома зикршуда талаб кунад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Агар шартнома бо шахси сеюм баргардонидани молу мулкро (масалан, дар ҳолати риоя накардани шартҳои шартнома ё барҳамдиҳии ташкилоти қарзӣ) иҷозат диҳад, он гоҳ мудири махсус ҳуқуқ дорад баргардонидани молу мулкро талаб кунад.

3. Агар мудири махсус ҳуқуқи талаби баргардонидани молу мулки дар ихтиёри шахсони сеюм қарордоштаро надошта бошад, ў ҳуқуқҳои тарафи сеюмро поймол накарда, ҳуқуқ дорад то анҷомёбии муҳлати дар шартнома зикршуда молу мулки мазкурро ба тарафи дигаре, ки ба зимма гирифтани уҳдадориҳои ташкилоти қарзиро тибқи шартнома хоҳиш кардааст, бо қаблан огоҳ кардани тарафи сеюме, ки молу мулки зикршуда дар ихтиёри вай аст, фурўшад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 21. Подошпулии мудири махсус**

1. Андозаи подошпулии мудири махсусро суд бо пешниҳоди Бонки миллии Тоҷикистон муқаррар мекунад. Подошпулӣ ба мудири махсус аз ҳисоби дороиҳои ташкилоти қарзӣ пардохт гардида, ба ҳисоби хароҷоти мурофиаи муфлисшавӣ дохил мешавад.

2. Подошпулӣ ба мудири махсус ва кормандони тобеи ў аз пардохтҳои ҷорӣ (музди меҳнат) ва иловагӣ (мукофот ва бонусҳо) иборат буда, дар давраи иҷрои вазифаашон дода мешавад.

3. Маблағи иловапулӣ ба мудири махсус ва кормандони тобеи ў бояд аз панҷ фоизи маблағҳои барои қонеъгардонии талаботи қарздеҳон сарфшаванда, ба истиснои маблағҳое, ки аз фурўши дороиҳои багаравмонда гирифта шудаанд, зиёд набошад.

**Моддаи 22.** **Уҳдадориҳои мудири махсус** (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041)

Мудири махсус ўҳдадор аст:

- вазифаҳои ба зиммаи вай вогузоршударо бо назардошти ҳуқуқу манфиатҳои қонунии ҳамаи қарздеҳон софдилона иҷро намояд;

- аз лаҳзаи таъин шудан идора ва назорати фаъолияти ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла қарзҳо ва дигар уҳдадориҳое, ки дигар тарафҳо дар назди ташкилоти қарзӣ доранд, инчунин назорати дороиҳо ва уҳдадориҳое, ки ташкилоти қарзӣ баъди оғоз шудани раванди муфлисшавӣ ба даст овардааст ё ба даст меорад, анҷом диҳад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- ҳифзу нигоҳдории ҳамаи дороиҳои ташкилоти қарзиро таъмин карда, вазъи молиявии онро бо мақсади муайян кардани кифоягии дороиҳо барои пўшонидани хароҷоти мурофиаи муфлисшавӣ таҳлил намояд;

- мутобиқи Қонуни мазкур дар муҳлати кўтоҳтарин ҳамаи дороиҳои ғайрипулии ташкилоти қарзиро фурўшад ва маблағи бадастомадаро байни қарздеҳон тақсим намояд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- ба суд ва Бонки миллии Тоҷикистон бо тартиби муқарраркардаи Қонуни мазкур ҳисобот диҳад;

- барои дар ҳамаи ҳуҷҷатҳои содираи ташкилоти қарзӣ (мактубҳо, ҳисобномаҳо, ҳуҷҷатҳои молиявӣ ва ғайра) дарҷ гардидани маълумот оид ба дар мурофиаи муфлисшавӣ қарор доштани ташкилоти қарзӣ назорат барад;

- агар биноҳо, таҷҳизот ё молу мулки дигари ташкилоти қарзӣ барои аҳолӣ ва бехатарии ҷомеа хатари эҳтимолӣ дошта бошад, барои пешгирӣ кардани хатар тадбирҳои зарурӣ андешад ва дар сурати нокифоя будани имкониятҳои ташкилоти қарзӣ ба мақоми давлатии ҳолатҳои фавқулодда муроҷиат намояд;

- барои рўёнидани зарари ба қарздеҳони ташкилоти қарзӣ расонида ва ба ҷавобгарии пешбиникардаи қонун кашидани шахсоне, ки ҳангоми муфлисшавӣ амалҳои ғайриқонунӣ содир карда, ба мудири махсус дар иҷрои бемамониати вазифаҳояш халал расонидаанд, ҳамаи чораҳои имконпазирро андешад;

- бо мақсади ошкор кардани фурўш ва ҳолатҳои дигари бегонасозии ғайриқонунии молу мулки ташкилоти қарзӣ шартномаҳои бо тарафҳои сеюм бо вайрон кардани муқаррароти Қонуни мазкур басташударо таҳлил намояд;

- ба суд бо риояи муҳлати умумии даъво муроҷиат карда, беэтибор донистани аҳдҳои дар давоми се соли то рўзи аз тарафи суд муфлис эътироф шудани ташкилоти қарзӣ анҷомдодаи ташкилоти қарзиро, ки хилофи қонун мебошанд, талаб намояд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- дар бораи рафти баргузорӣ ва анҷомёбии мурофиаи муфлисшавӣ мутобиқи талаботи Қонуни мазкур бо фосилаи на бештар аз як моҳ дар воситаҳои ахбори омма маълумот нашр намояд;

- ба суд муроҷиат карда, ба ҷавобгарии субсидиарӣ кашидани муассисон (саҳмиядорон, иштирокдорон), аъзои Шўрои нозирон, роҳбарони ташкилоти қарзиро аз рўи уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ мутобиқи Қонуни мазкур талаб кунад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- ҳар моҳ ҳисоботи муҳосибавӣ ва омории ташкилоти қарзии муфлисшударо ба Бонки миллии Тоҷикистои пешниҳод кунад;

- ҳангоми ошкор гардидани аҳдҳое, ки ташкилоти қарзӣ баъд аз бозхонди иҷозатнома барои анҷом додани амалиёти бонкӣ (ба истиснои қарордодҳое, ки ба пардохтпулиҳои ҷории коммуналӣ ва истифодадиҳии ташкилоти қарзӣ, инчунин пардохти ёрдампулӣ ва музди меҳнати шахсони дар асоси шартномаи (қарордоди) меҳнатӣ коркунанда вобастаанд) иҷро кардааст, ба суд муроҷиат карда, бекор кардани онҳоро талаб намояд;

- баъди тартиб додани рўйхати талаботи қарздеҳон дар муҳлати на дертар аз шаш моҳ аз рўзи оғози мурофиаи муфлисшавӣ тавозуни фосилавии барҳамдиҳиро омода менамояд, ки дар он маълумот оид ба таркиби дороиҳои ташкилоти қарзии муфлисшуда, номгўи талаботи қарздеҳон, натиҷаи баррасии ин талабот нишон дода мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 23. Фурўши дороиҳо**

1. Ҳангоми фурўхтани ҳар гуна дороӣ, ба ғайр аз қарзи ба дигар ташкилоти қарзӣ додашуда, мудири махсус пеш аз ҳама дар бораи фурўши дороиҳо дар воситаҳои ахбори омма маълумот нашр намуда, қарздеҳон ва харидорони эҳтимолиро дар ин хусус огоҳ месозад.

2. Мудири махсус ҳуқуқ дорад ҳар вақт ба ташкилоти дигари қарзӣ ё шахси сеюм қарздории ташкилоти қарзиро арзонтар фурўшад, агар ба ақидаи ў мустақилона ба даст овардани маблағи зиёдтари ин қарздорӣ ғайриимкон бошад.

3. Агар мудири махсус чунин шуморад, ки пардохти қарздории ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла қарзи дар оянда пардохтшаванда имконпазир аст, он гоҳ вай ўҳдадор нест, ки ин қарзҳоро фурўшад ва барои аз қарздор талаб кардани маблағи дахлдор кўшиш намояд.

4. Мудири махсус дар назди ягон қарздеҳ ҳангоми фурўши ҳар гуна қарз бо нархи мувофиқи бозорӣ масъулият ба зимма надорад.

5. Нархи бозории қарздории ташкилоти қарзӣ на бо маблағи қарзи дар ҳуҷҷатҳои муҳосибии ташкилоти қарзӣ зикршуда, балки ба маблағе, ки бидуни кўшишҳои зиёд барои рўёнидани он ва бо назардошти вазъи молиявии ташкилоти қарзии қарздор муайян карда мешавад.

6. Ҳангоми аз тарафи мудири махсус фурўхтани қарздории ташкилоти қарзӣ ба тарафи сеюм, нархи бозории ин қарзро танҳо ба воситаи музокирот ва баррасии пешниҳодҳои воридшуда муайян кардан мумкин аст.

7. Нархи ҳар гуна дороии дигар танҳо аз рўи арзиши бозорӣ муайян карда мешавад.

8. Дар ҳолати аз тарафи мудири махсус фурўхта шудани молу мулки гарав, ки арзиши он дар шартномаи гарав муайян шудааст, мудири махсус метавонад онро мутобиқи қисми 6 ин модда бо нархи нисбатан пасттар фурўшад.

9. Нархе, ки мудири махсус дар асоси қисмҳои 6 ва 7 моддаи мазкур муайян кардааст, бояд мавриди баҳс набошад, агар қарздеҳ дар давоми 10 рўзи корӣ мавҷудияти шахси сеюмро, ки омода аст маблағи нисбатан зиёдтарро барои дороӣ ё молу мулки гарав пардохт кунад, исбот карда натавонад.

**Моддаи 24. Анҷомёбии ҳисоббаробаркуниҳо дар низомҳои пардохт ва коғазҳои қиматм**ок

1. Супоришномаҳои бебозхонди интиқоли маблағҳо ва коғазҳои қиматнок, ки ташкилоти қарзӣ ба низомҳои пардохт ё ҳисоббаробаркуниҳои коғазҳои қиматнок дохил кардааст, барои ҷониби сеюм ҳатто дар ҳолате, ки қарори суд дар бораи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ қабул гардидааст, ҳатмӣ мебошанд, агар ин супоришномаҳо барои интиқол пеш аз эътибор пайдо кардани қарор дар бораи муфлисшавӣ бебозхонд эътироф шуда бошанд.

2. Ягон қонун ва санади дигари меъёрии ҳуқуқӣ ё усули бекор кардани қарордоду аҳдҳо, ки то эътибор пайдо кардани қарори суд дар бораи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ қабул шудаанд, боиси бекор кардани натиҷаи ҳисоббаробаркунии тарафайн (клиринг) тариқи низомҳои пардохт ё коғазҳои қиматнок намегарданд.

3. Барои мақсадҳои моддаи мазкур супоришномаҳои интиқолие, ки ба низомҳои пардохт ё коғазҳои қиматнок дохил гардидаанд, лаҳзаи бебозхонд шудани онҳо мувофиқи тартиби ҳамин низом муайян карда мешавад. Ҳисоббаробаркунии тарафайн (клиринг) ин табдил додани талабот ва ё уҳдадориҳо, ки аз супоришномаҳои интиқолии як ё якчанд иштирокдорони низоми ҳисоббаробаркуниҳо бармеоянд ва дар натиҷаи он танҳо як талабот ё уҳдадории холис боқӣ мемонад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 25. Интиқоли саҳмияҳо, дороиҳо ва уҳдадор**иҳо (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041)

1. Бо мақсади нигоҳдории устувории низоми молиявӣ ва баланд бардоштани арзиши ташкилоти қарзӣ дар назди қарздеҳон, барҳамдиҳанда дар мувофиқа бо Бонки миллии Тоҷикистон метавонад барои иҷозати амалҳои зерин ба суд муроҷиат намояд:

- пурра ё қисман додани саҳмияҳои ташкилоти қарзӣ;

- пурра ё қисман додани дороиҳо ё уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ ё ҳар ду (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Барои иҷрои амалҳои мазкур розигии қарздеҳон ва ё қарздорони ташкилоти қарзӣ талаб карда намешавад.

3. Суд дар бораи маъқул донистан ё рад кардани муроҷиати барҳамдиҳанда дар давоми панҷ рўзи корӣ аз рўзи гирифтани ариза қарор мебарорад.

4. Интиқоли уҳдадориҳо мутобиқи сархати дуюми қисми 1 моддаи мазкур барои ҳамаи тарафҳои манфиатдор баъди аз тарафи барҳамдиҳанда дар воситаҳои ахбори омма нашр гардидани хабарномаи дахлдор анҷом дода мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 26. Таъсиси ташкилоти нави қ**арзӣ

1. Бо мақсади ҳифзи дороиҳо ва қонеъ гардонидани талаботи қарздеҳон ва нигоҳдории идораи ташкилоти қарзӣ, мудири махсус метавонад бе розигии қарздеҳон дороию уҳдадориҳои онро ба ташкилоти қарзии ба ин мақсад таъсисшуда, ки иҷозатномаи Бонки миллии Тоҷикистонро мегирад, супорад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Мудири махсус муассиси ташкилоти қарзии навтаъсис мебошад, ки ҳуқуқи гирифтани суди саҳмия ва дигар даромадҳоро, ба истиснои пардохтпулиҳо, мутобиқи Қонуни мазкур надорад.

3. Шахси ҳуқуқии навтаъсис вориси ҳуқуқии ташкилоти қарзии муфлисшуда намебошад ва барои ҳар гуна уҳдадории он масъулият надорад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

4. Мақомоти давлатӣ ҳуқуқ надоранд ба фаъолияти ташкилоти қарзии навтаъсис мудохила намоянд.

5. Мудири махсус саҳмияҳои ташкилоти қарзии навтаъсисро фурўхта, талаботи қарздеҳонро ҷуброн мекунад.

6. Ҳама гуна хароҷоти мудири махсус вобаста ба таъсис ва бақайдгирии ташкилоти қарзии навтаъсис хароҷоти маъмурӣ ба ҳисоб меравад.

7. Дар давоми 12 моҳ нисбат ба ташкилоти қарзии навтаъсис талаботи Бонки миллии Тоҷикистон оид ба фароҳам овардани сармояи оинномавӣ татбиқ намегардад.

**Моддаи 27. Фурўши дороиҳо ба ташкилоти дигари қарзӣ**

1. Бо мақсади таъмини самараноки уҳдадориҳо дар назди амонатгузорону пасандозгузороне, ки шахсони вобастаи ташкилоти қарзӣ нестанд, мудири махсус ҳуқуқ дорад дар бораи интиқоли ин амонатҳо ва пасандозҳо бо дигар ташкилоти қарзӣ созишнома бандад. Амонатгузор ва пасандозгузор ҳуқуқ доранд интиқол додани маблағҳояшонро ба ташкилоти дигари қарзӣ рад кунанд. Мудири махсус ҳамчунин метавонад дороиҳои ташкилоти қарзии муфлисшударо бо мақсади ҷуброн бо нархи мувофиқашуда ба ташкилоти дигари қарзӣ фурўшад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Агар дороиҳое, ки ба ташкилоти дигари қарзӣ дода мешаванд, барои пўшонидани арзиши амонатҳо ва пасандозҳои интиқолшаванда кофӣ набошанд, мудири махсус метавонад ба ташкилоти дигари қарзӣ танҳо як қисми амонатҳои ҳар як амонатгузорро супорад.

3. Амонатҳо ва пасандозҳои шахсони вобастаи ташкилоти қарзӣ то пурра қонеъ гардонидани талаботи амонатгузорону пасандозгузорони дигар ба ташкилоти қарзии дигар интиқол дода намешаванд.

4. Агар дороиҳо ба ташкилоти дигари қарзӣ мутобиқи моддаи мазкур дода шуда бошанд, он гоҳ бо навбат қонеъ гардонидани талаботи қарздеҳон мутобиқи моддаи 35 Қонуни мазкур бояд риоя гардад ва ба ҳеҷ гуна интиқоли дороиҳо иҷозат дода намешавад, агар ин қарздеҳро аз ҳар гуна талаботе, ки ҳуқуқи пешниҳод кардан дорад, маҳрум созад, яъне агар ин бо навбат пардохт шудани маблағҳоро тағйир диҳад.

**Моддаи 28. Ҳисобот дар бораи ҳолати молу мулк**

1. Дар давоми се ҳафта аз рўзи таъин шуданаш мудири махсус дар бораи ҳолати молу мулки ташкилоти қарзӣ ҳисобот омода мекунад, ки маълумоти зеринро дар бар мегирад:

- дороиҳои ташкилоти қарзӣ, созишномаҳои қарзию кафолатӣ ва хариду фурўш, инчунин арзишҳои дороиҳои соф ва дороиҳои дигар дар вақти барҳамдиҳӣ;

- қарордодҳо, ки мутобиқи онҳо молу мулки ташкилоти қарзӣ ба дигар тарафҳо тааллуқ дорад, аз ҷумла шартномаҳои иҷора ва гарави молу мулк;

- қарордодҳо, ки мутобиқи онҳо ба ташкилоти қарзӣ хизмат расонида мешавад;

- аҳдҳои муҳиме, ки ташкилоти қарзӣ дар давоми 60 рўз то қабули қарор дар бораи муфлисшавӣ бастааст;

- уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Ҳисобот ҳар семоҳа тартиб дода мешавад ва барои он қарздеҳоне, ки талаботи онҳо ба номгўи талаботи тасдиқшуда мутобиқи моддаи 30 Қонуни мазкур дохил мешаванд, дар идораи мудири махсус барои маълумот дастрас мебошад.

**Моддаи 29. Бақайдгирии талабу даъвоҳо**

1. Ба истиснои муқаррароти қисмҳои 1 ва 2 моддаи 30 Қонуни мазкур талабу даъвоҳо ба ташкилоти қарзии муфлисшуда дар давоми се моҳ аз рўзи дар воситаҳои ахбори омма нашр шудани қарори суд оид ба оғози мурофиаи судӣ дар бораи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ аз тарафи мудири махсус ба қайд гирифта мешаванд. Бо дархости мудири махсус суд метавонад ин муҳлатро боз то як моҳи дигар тамдид намояд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Талабу даъвоҳо бо тасдиқи ҳуҷҷатии онҳо ва маълумоти зерин пешниҳод карда мешаванд:

- ном ва нишонии қарздиҳанда;

- маблағи асосии талабу даъвоҳо, фоизҳо ва дигар хароҷот, ҷаримапулӣ ва андозҳои марбут ба онҳо;

- маълумоти муфассал дар бораи ҳар гуна гарави молу мулки ғайриманқул, ҳуқуқи нигоҳ доштани молу мулки ба ивази қарз ё кафолатҳое, ки талаботро таъмин мекунанд, аз ҷумла ном ва нишонии ҳар гуна кафил.

3. Ҳангоми пешниҳоди талабу даъвоҳо мудири махсус ба қарздеҳон расиди қайдро (квитанция) медиҳад, ки гирифтани он шаҳодати ниҳоии бақайдгирии талабот ба ҳисоб меравад.

**Моддаи 30. Эътирофи талабот**

1. Аз тарафи мудири махсус талаботе, ки ба қайд гирифта шудааст ва талаботи дигаре, ки дар китобҳои муҳосибӣ ё ҳуҷҷатҳои ташкилоти қарзӣ сабт шудааст, аз ҷумла пасандозҳо бе талаби бақайдгирии онҳо қабул карда мешаванд.

2. Талаботи бақайдгирифтаи дар китобҳои муҳосибӣ ё ҳуҷҷатҳои ташкилоти қарзӣ сабтшуда аз тарафи мудири махсус дар ҳамон шакли сабтшудаашон бидуни тасдиқи минбаъда қабул карда мешаванд.

3. Агар талабот нисбат ба маблағи дар китобҳои ҳисоботӣ ё ҳуҷҷатҳои ташкилоти қарзӣ сабтшуда ба маблағи калон ба қайд гирифта шуда бошад, он гоҳ ин талабот ба андозаи маблағи сабтшуда қабул карда мешавад.

4. Талаботи арзишаш номуайян аз рўи арзиши мудири махсус муайянкарда қабул карда мешавад.

5. Баъди баҳодиҳии талаботи пешниҳодшуда мудири махсус талаботи қабулкардаашро дар феҳристи талаботи қабулшуда, талаботи баҳсталабро дар феҳристи талаботи баҳсталаб бо зикри сабабҳои баҳс қайд мекунад. Талаботи қисман баҳсталаб дар ҳар ду феҳрист ба қайд гирифта шуда, дар муқобили ҳар даъвогар ном ва нишонӣ, маблағи талабот, таъмини талабот бо гарав нишон дода мешавад. Талаботи якхела бошад бо тартиби навбатӣ будани пардохтҳо ба феҳрист ҳамроҳ карда мешавад.

6. Ҳар ду феҳрист дар давоми 30 рўз аз рўзи охирини қабули талабот пур карда шуда, барои тасдиқ ба суд пешниҳод карда мешаванд. Минбаъд мудири махсус ҳар се моҳ феҳристи азнавшударо барои тасдиқ ба суд пешниҳод мекунад.

7. Суд феҳристи талаботи қабулшударо баррасӣ ва тасдиқ менамояд. Мудири махсус талаботеро, ки суд тасдиқ намудааст, аз феҳристи талаботи қабулшуда хориҷ карда, ба феҳристи талаботи тасдиқшуда ворид менамояд ва дар шакли хаттӣ дар ин бора ба қарздеҳони дахлдор хабар медиҳад.

8. Суд рўзи баргузории ҳар як мурофиаро ба қарздеҳони талаботашон баҳсталаб хабар дода, дар муддати на дертар аз 30 рўзи ворид гардидани талаботи баҳсталаб дар бораи тасдиқ ё рад кардани он қарор қабул мекунад.

9. Баррасии талаботи қарздеҳе, ки дар мурофиаи судӣ ҳозир нашудааст, агар қарздеҳ ба тарзи дахлдор хабардор карда шуда бошад, имкон дорад то мурофиаи дуюм, ки на дертар аз 10 рўз баъди мурофиаи якум баргузор мегардад, мавқуф гузошта шавад.

10. Агар қарздеҳ ба мурофиаи дуюм низ наояд, он гоҳ суд метавонад талаботро дар набудани вай баррасӣ намояд. Талаботе, ки суд тасдиқ кардааст, аз феҳристи талаботи баҳсталаб хориҷ гардида, ба феҳристи талаботи тасдиқшуда ворид карда мешавад. Қарздеҳонеро, ки талаботи онҳо рад шудааст, мудири махсус дар шакли хаттӣ огоҳ месозад.

11. Мудири махсус талаботи аз тарафи суд радшударо пардохт намекунад. Қарздеҳе, ки талаботи ўро суд рад кардааст, метавонад оид ба қарори суд ба мақомоти дахлдори шикоятӣ дар давоми 2 ҳафта аз рўзи гирифтани хабарнома дар бораи қарор, шикоят намояд.

**Моддаи 31. Баҳисобгирии талаботи тарафайн**

1. Баҳисобгирии талаботи тарафайн аз рўи уҳдадориҳои байни ташкилоти қарзии муфлисшуда ва шарикони он мумкин мебошад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Дар муайян кардани ҳуқуқу уҳдадориҳои байни ташкилоти қарзии муфлисшуда ва шарикони он муқаррарот дар бораи қатъ намудани қарордодҳои ҷоизи молиявии байни онҳо татбиқ мегарданд. Арзиши холиси барҳамдиҳӣ, ки мутобиқи қарордоди ҷоизи молиявии байни онҳо муайян шудааст, талаботи ташкилоти қарзӣ ба шарики вай мебошад ё баъди бақайдгирии он ҳамчун талаботи шарик ба ташкилоти қарзӣ қабул карда мешавад. Қарордоди ҷоизи молиявӣ яке аз инҳоро мефаҳмонад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041):

- созишнома дар бораи свопи асъорӣ, амалиёт ё меъёрҳои фоизии своп;

- созишномаи асосӣ дар бораи своп;

- қарордодҳо бо пули наҷд (спот), созишномаи фючерс, форвард ва ғайра;

- шартномае, ки сатҳи ҳадди ниҳоии муқарраршуда ва аҳди меъёрӣ (опсион)-ро пешбинӣ менамояд;

- шартнома дар бораи свопи мол;

- созишномаи форвард аз рўи меъёрҳои фоизӣ;

- шартномаи репо ё баръакси репо;

- спот, фючерс, форвард ё дигар созишномаи мол;

- созишномаи харид, фурўш, ба қарз гирифтан ё додани коғазҳои қиматнок барои расмӣ кардан ё ҳисоббаробарии аҳдҳо бо коғазҳои қиматнок ё амалҳои марбут ба нигоҳдории коғазҳои қиматнок;

- ҳар гуна ҳосила, комбинатсия, опсион ё созишномаи ҳаммонанди созишномаи дар зербандҳои боло зикршуда;

- ҳар гуна созишномаи асосӣ дар робита ба созишномае, ки дар сархати даҳуми қисми мазкур зикр шудааст;

- кафолати уҳдадориҳо дар доираи созишномаҳое, ки дар сархати ёздаҳуми қисми мазкур зикр шудаанд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- ҳар гуна созишномае, ки санадҳои меъёрии ҳуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон пешбинӣ кардааст.

3. Арзиши холиси барҳамдиҳӣ ин маблағи холисест, ки баъди баҳисобгирии уҳдадориҳои тарафайн дар қарордоди ҷоизи молиявӣ мутобиқи шартҳои он гирифта шудааст(Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

4. Агар дар моддаи 24 Қонуни мазкур тартиби дигаре пешбинӣ нашуда бошад, баҳисобгирии талаботи тарафайн вобаста ба талаботи бадастовардашуда ва қарзҳои қабулшуда нисбат ба ташкилоти қарзӣ баъди эътибор пайдо кардани қарори суд дар бораи оғози мурофиаи судӣ аз рўи парвандаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ ё нисбат ба талаботи бадастовардашуда ва қарзҳои қабулшуда бо қасдан вайрон кардани уҳдадориҳо то эътибор пайдо кардани ин қарор иҷозат дода намешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 32. Қать намудани қарордодҳои амалкунанд**а

1. Ҳамаи қарордодҳои амалкунанда ё як қисми қарордодҳои ташкилоти қарзии муфлисшуда оид ба таҳвили молу хизматрасонӣ, аз ҷумла қарордодҳо оид ба фурўш, иҷора ва лизинг, қарордодҳои харид бо пардохти давра ба давраи он ва қарордодҳои кироя метавонанд ба таври якҷониба аз тарафи мудири махсус дар муҳлати мувофиқ, ки аз 60 рўз зиёд нест, баъди қабули қарор оид ба оғоз намудани мурофиаи судӣ дар бораи муфлисшавӣ, қатъ карда шаванд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Ҳар тараф ё манфиатдори ин гуна қарордод метавонад барои вайрон кардани шартҳои қарордод талабномаи ҷуброни онро пешниҳод кунад, ки он бо пардохт кардани зиёни расида то рўзи қатъ карда шудани чунин қарордод аз тарафи мудири махсус бо фоизаш то рўзи пардохт маҳдуд мегардад, вале он ягон ҷазои ҷаримавӣ, ҷубронпулӣ барои зарари маънавӣ ё ҷубронпулӣ барои фоида ё имкониятҳои аздастдодаро дар бар намегирад.

**Моддаи 33. Танзим бо роҳи музокирот**

1. Мудири махсус метавонад талаботашро тариқи музокирот бо ҳар як қарздеҳ ва қарзгири ташкилоти қарзӣ танзим намояд. Мувофиқаи бадастомада бояд аз ҷониби суд дар доираи мурофиаи муфлисшавӣ тасдиқ гардида, мавриди шикоят қарор намегирад.

2. Нисбат ба ташкилоти қарзии муфлисшуда мусолиҳа ё дигар мувофиқа бо гурўҳи қарздеҳон қобили қабул нест.

**Моддаи 34. Талаботи бо гарав таъминшуда**

1. Ҳамаи дороиҳое, ки таъмини талаботи тасдиқшудаи қарздеҳони ташкилоти қарзӣ ё таъмини талаботи худи он мебошанд, бояд аз тарафи мудири махсус дар музояда фурўхта шаванд, ба истиснои:

- коғазҳои қиматнок, асъори хориҷӣ ва дигар дороиҳо, ки зудфурўш мебошанд, метавонанд дар бозорҳои дахлдор фурўхта шаванд;

- коғазҳои қиматнок бо асъори хориҷӣ ва дигар дороиҳое, ки таъмини қарзҳои ташкилоти қарзӣ буда, дар бозор зуд фурўхта мешаванд ва имкон дорад аз тарафи қарздеҳоне, ки ин дороиҳоро дар ихтиёр доранд, фурўхта шаванд;

- агар мудири махсус муайян кунад, ки фурўши дороиҳо дар музояда бо нархи мувофиқ ғайриимкон аст, он гоҳ суд метавонад ба худи ў фурўхтани дороиҳоро бо нархи тасдиқкардаи суд иҷозат диҳад.

2. Дороиҳои ташкилоти қарзии муфлисшуда, ки дар сархати дуюми қисми 1 моддаи мазкур зикр нашудаанд, баъди талаби мудири махсус бояд фавран ба ихтиёри вай вогузор карда шаванд.

3. Талаботи бо гарав таъминшудаи қарздеҳон бе навбат қонеъ гардонида мешавад. Агар маблағи аз фурўши молу мулки гарав бадастомада барои пурра пўшонидани маблағи талабот нокифоя бошад, қисми боқимондаи он ҳамчун талаботи таъминнашуда дониста мешавад.

**Моддаи 35. Тартиби қонеъ гардонидани талаботи қарздеҳон**

1. Дороиҳои ташкилоти қарзӣ, ки мавриди барҳамдиҳии маҷбурӣ қарор дорад, бо тартиби зерин тақсим карда мешаванд:

- маблағҳое, ки барои раванди барҳамдиҳии маҷбурӣ ва таъини барҳамдиҳанда ё мудири махсус харҷ шудаанд;

- музди меҳнат ба кормандони ташкилоти қарзӣ, ба истиснои пардохтпулӣ ба аъзои Шўрои нозирон, ки дар рўзи қабули қарор дар бораи оғози мурофиаи судӣ аз рўи парвандаи барҳамдиҳии маҷбурӣ ҳисоб карда шудааст;

- қарзҳое, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ё Бонки миллии Тоҷикистон ба ташкилоти қарзӣ пешниҳод кардаанд;

- ҳар гуна талаботи пардохтнашудаи амонатгузорону пасандоздорон, ба истиснои шахсони вобастаи (алоқаманди) ташкилоти қарзии тибқи қонун муайяншуда, ки мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи суғуртаи амонату пасандозҳо" суғурта шудаанд ва талаботи Хазинаи суғуртаи амонату пасандозҳои Тоҷикистон мутобиқи суброгатсия аз рўи маблағи ҷуброни суғуртавии пардохтшуда ё маблағи аз ҷониби Хазинаи суғуртаи амонату пасандозҳои Тоҷикистон тибқи моддаи 31(1) Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи суғуртаи амонату пасандозҳо" пардохтшуда (Қонуни ҶТ аз 15.03.2023 № 1962);

- ҳар гуна талаботи пардохтнашудаи амонатгузорону пасандоздорон, ки тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи суғуртаи амонату пасандозҳо" объекти ҳатмии суғурта намебошад, ба истиснои шахсони вобастаи (алоқаманди) ташкилоти қарзии тибқи қонун муайяншуда (Қонуни ҶТ аз 15.03.2023 № 1962);

- ҳар гуна талаботи дигари таъминнашудаи қарздиҳандагон, ба истиснои шахсони вобастаи (алоқаманди) ташкилоти қарзии тибқи қонун муайяншуда;

- андозҳое, ки муҳлати пардохти онҳо дар давраи на бештар аз як соли пеш аз рўзи қабули қарор дар бораи барҳамдиҳии маҷбурӣ фаро расидааст;

- ҳар гуна талаботи шахсони вобастаи (алоқаманди) ташкилоти қарзӣ, ки тибқи қонун муайян шудааст;

- ҳар гуна талабот нисбат ба қарзи субординарӣ (Қонуни ҶТ аз 3.08.2018 № 1550).

2. Дороиҳои боқимонда ба моликони ташкилоти қарзӣ баробар ба ҳиссаи онҳо дода мешаванд.

3. Талаботи қарздеҳон дар ҳолатҳои зерин пардохтшуда ҳисоб мешавад:

- агар талабот бо сабаби нокифоя будани дороиҳои ташкилоти қарзӣ, ба истиснои ҳолатҳои пешбиникардаи Қонуни мазкур, қонеъ нашуда бошад;

- агар мудири махсус талаботи қарздеҳонро қабул накарда бошад ва онҳо бо ариза ба суд муроҷиат накарда бошанд;

- агар талаботи қарздеҳонро суд рад карда бошад ё талабот баъд аз анҷомёбии раванди барҳамдиҳӣ пешниҳод шуда бошад.

4. Талаботе, ки мутобиқи қисми 3 моддаи мазкур пардохтшуда ҳисоб мешавад, бо даъвои қарздеҳон имкони аз ҷониби суд аз нав барқарор шуданро дорад, агар баъд аз анҷомёбии барҳамдиҳӣ дороиҳои иловагӣ дарёфт шаванд. Даъвоҳо бо итмоми 12 моҳ баъд аз анҷомёбии барҳамдиҳӣ қабул карда намешаванд.

**Моддаи 36. Нақшаи барҳамдиҳӣ**

1. Дар давоми 60 рўзи корӣ аз рўзи қабули қарори суд дар бораи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ, мудири махсус нақшаи муфассали барҳамдиҳии ташкилоти қарзиро омода намуда, барои тасдиқ ба суд пешниҳод мекунад, ки инҳоро дар бар мегирад:

- тавозуни ибтидоии дороиҳо ва уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ аз рўи нархи дар оғози барҳамдиҳӣ муайяншуда ва чунин тавозуни фосилавӣ ҳар семоҳа, бо зикри ҳама гуна талаботи қарздеҳон (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- ҳисоботи даромаду хароҷот барои семоҳаи гузашта ва лоиҳаи даромаду хароҷот барои семоҳаи оянда;

- ҳисобот дар бораи фурўш ва нақшаи фурўши дороиҳои асосӣ ё гурўҳи дороиҳои ташкилоти қарзӣ;

- ҳисобот дар бораи талаботи судӣ ё ғайрисудии ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла даъвои судӣ дар бораи бекор кардани созишномаҳо, интиқолҳои қаллобона ва ҳуқуқҳои муқарраркардаи онҳо;

- ҳисобот дар бораи амалҳои ғайриқонунии роҳбарони ташкилоти қарзӣ ва тадбирҳо ҷиҳати ҷуброн аз рўи чунин амалҳо;

- ҳисобот дар бораи идома додан ё қатъ кардани қарордодҳои ҷории ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла дар бораи суғурта, кироя, хизматрасонӣ ва таҳлили муфассали шароити молиявии кормандони ташкилоти қарзӣ;

- ҳисобот оид ба уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ ва ҷадвали пардохтҳо ба қарздеҳон дар давоми семоҳаи оянда (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- ҳисобот дар бораи хароҷоти барҳамдиҳӣ дар рўзи таҳияи нақшаи барҳамдиҳӣ ва муайян кардани хароҷоти оянда.

2. Нақшаи барҳамдиҳӣ ҳар се моҳ таҷдиди назар карда мешавад. Баъди тасдиқ шудани нақшаи барҳамдиҳӣ, талаботи қарздеҳон ба феҳристи талаботи қабулшуда дохил карда шуда, мутобиқи моддаи 30 Қонуни мазкур баррасӣ мегардад.

**Моддаи 37. Маҷлиси умумӣ ва кумитаи қарздеҳон**

1. Бо розигии мудири махсус маҷлисҳои умумии қарздеҳон доир ба масъалаи барҳамдиҳии ташкилоти қарзии муфлисшуда гузаронида шуда, бо мақсади намояндагӣ ва ҳифзи манфиатҳои асосии қарздеҳон кумитаи қарздеҳон дар ҳайати аз 5 то 9 нафар таъсис дода мешавад.

2. Мудири махсус бо қарорҳои худ доираи фаъолияти маҷлиси умумии қарздеҳон ва кумитаи қарздеҳонро муайян карда, ҷиҳати иҷрои вазифаҳо ба онҳо ваколат медиҳад.

**Моддаи 38. Тақсими пардохтпулиҳо**

1. Талаботи тасдиқшудаи қарздеҳон вобаста аз навбати онҳо гурўҳбандӣ ва якҷоя карда шуда, ба ҷадвали тақсимот дохил карда мешавад. Маблағҳое, ки аз рўи талаби ҳамон як гурўҳ ҳисоб шудаанд, мутаносибан ба маблағҳои воқеӣ тақсим карда мешаванд.

2. Мудири махсус ҷадвали тақсими пардохтпулиҳои ҳисобшударо ба суд барои тасдиқ пешниҳод намуда, баъди тасдиқи он аз ҷониби суд, пардохтпулиҳоро фавран амалӣ менамояд.

3. Маблағҳое, ки ба ҷадвали тақсимот дохил шудаанд ва бинобар маълум набудани қарздеҳон ва набудани робита бо онҳо пардохт нагардидаанд, дар сурати баъд аз нашри хабарномаи мудири махсус дар воситаҳои ахбори омма аз худ дарак надодани қарздеҳон, ба суратҳисоби махсус дар Бонки миллии Тоҷикистон гузаронида мешаванд.

4. Маблағҳои суратҳисоби махсус барои пардохт ба қарздеҳон ё ворисони онҳо то замони амали муҳлати даъво нигоҳ дошта мешаванд. Баъд аз гузаштани муҳлати мазкур маблағҳои пардохтнашуда ба Хазинадории марказии Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дода мешаванд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 39. Муфлисшавии фаромарзӣ**

Барои таъмини дастрасии баробари талаботи қарздеҳони маҳаллӣ ва хориҷӣ ба ташкилоти қарзии муфлисшуда, ки фаъолияти фаромарзӣ дорад:

- Бонки миллии Тоҷикистон бо мақомоти ваколатдори кишвари хориҷие, ки дар он ташкилоти қарзии муфлисшуда филиал дорад, ҳамаҷониба ҳамкорӣ менамояд;

- қисми боқимондаи талаботи қарздеҳи хориҷии ташкилоти қарзии маҳаллӣ имкон дорад якҷоя бо талаботе, ки аз ҷониби мудири махсус қабул гардидааст, қонеъ карда шавад;

- масоили аз ҷониби ташкилоти қарзии маҳаллӣ эътироф гардидани муфлисшавии ташкилоти қарзии хориҷӣ ва андешидани чораҳои муваққатии идоракунию солимгардонии он, аз ҷониби суд ҳал карда мешаванд;

- суд метавонад ба мудири махсус дар асоси дархости ў барои ба дохили кишвар интиқол додани дороиҳои ташкилоти қарзии хориҷии муфлисшудае, ки саридораи он дар ин кишвар воқеъ аст ё фаъолияти асосии он дар он ҷой амалӣ мегардад, ба манфиати қарздеҳони чунин ташкилоти қарзӣ иҷозат диҳад.

**Моддаи 40. Хароҷоти маъмурӣ**

1. Хароҷоти маъмурӣ хароҷоти нашри хабарнома дар бораи раванди муфлисшавии ташкилоти қарзӣ, хароҷоти судӣ, подошпулии мудири махсус, арзиши молу хизматрасонӣ (таъмини нерўи барқ, об, телефон ва ғайраҳо), инчунин дигар хароҷоти асосноки мудири махсусро дар бар мегирад.

2. Хароҷоти мудири махсус метавонад маблағи пардохти музди меҳнати кормандони кироя ё маблағҳои иловагии вобаста ба иҷрои уҳдадориҳои онҳо пардохтшударо дар бар гирад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 41. Ҳисоботи мудири махсус**

1. Баъди ба анҷом расонидани ҳисоббаробарнамоиҳо бо қарздеҳон ва ичрои дигар уҳдадориҳо, ки Қонуни мазкур пешбинӣ кардааст, мудири махсус ба суд ва Бонки миллии Тоҷикистон аз натиҷаи фаъолияти худ ҳисобот пешниҳод мекунад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Ба ҳисобот инҳо замима мегарданд:

- тавозуни барҳамдиҳӣ;

- феҳристи талаботи қарздеҳон ва натиҷаи баррасии онҳо бо зикри маблағи талаботи қонеъкардашуда;

- пешниҳод дар бораи истифодаи дороиҳои боқимондаи ташкилоти қарзии муфлисшуда;

- маълумоти асоснокшуда дар бораи дороиҳои ситониданашон ғайриимкон ва дороиҳои арзишашон ғайривоқеии аз ҳисоб хориҷкардашуда;

- маълумот дар бораи подошпулиҳои мудири махсус;

- маълумот дар бораи асоснокӣ ва ба мақсад мувофиқ будани хароҷоти маъмурӣ;

- маълумот дар бораи амалҳои ғайриқонунии роҳбарон ва иштирокдорони ташкилоти қарзӣ, агар чунин маълумот мавҷуд бошад;

- дигар маълумоти зарурӣ.

**Моддаи 42. Қать кардани мурофиаи судӣ аз рўи парвандаи муфлисшавӣ**

1. Ваколатҳои мудири махсус баъди аз ҷониби ў ба суд ва Бонки миллии Тоҷикистон пешниҳод кардани ҳисобот дар бораи барҳамдиҳӣ бо қарори суд қатъ карда мешаванд. Қарори суд ба мақоми ваколатдори бақайдгирии давлатӣ фиристода мешавад.

2. Мурофиаи судӣ оид ба парвандаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ бо қарори суд вақте қатъ мегардад, ки агар ҳамаи дороиҳои ташкилоти қарзии барҳамдодашуда фурўхта шуда, маблағҳои бадастомада ба қарздеҳони ташкилоти қарзӣ пардохт шаванд ё ба Бонки миллии Тоҷикистон барои пардохт ба қарздеҳони ташкилоти қарзӣ мутобиқи қисми 3 моддаи 38 Қонуни мазкур интиқол гарданд.

3. Қарори судро дар бораи қатъи мурофиаи судӣ аз рўи парвандаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ мудири махсус дар воситаҳои ахбори омма интишор мекунад.

**БОБИ 5. БАРРАСИИ ПАРВАНДАҲО ОИД БА БАРҲАМДИҲИИ МАҶБУРИИ ТАШКИЛОТҲОИ ҚАРЗӢ ДАР СУД**

**Моддаи 43. Баррасии парвандаҳо дар суд**

1. Суд парвандаҳоро оид ба барҳамдиҳии маҷбурии ташкилотхои қарзӣ (минбаъд - парвандаҳо) аз рўи қоидаҳои пешбиникардаи боби мазкур баррасӣ менамояд, агар Қонуни мазкур тартиби дигареро пешбинӣ накарда бошад.

2. Амалҳои мурофиавие, ки тартиби иҷрои онҳо дар боби мазкур муайян нашудааст, тибқи Кодекси Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи мурофиаи судии иқтисодӣ анҷом дода мешаванд.

3. Мурофиа аз рўи ин парвандаҳо наметавонад боздошта шавад ва ё парвандаҳо наметавонанд ба баррасии суди ҳакамӣ супурда шаванд.

**Моддаи 44. Парвандаҳои қобили муҳокимаи судӣ**

1. Парвандаҳоро суди иқтисодии маҳалли ҷойгиршавии ташкилоти қарзӣ баррасӣ менамояд.

2. Аризаҳо нисбат ба ташкилоти қарзии маҳалли ҷойгиршавиаш номаълум метавонанд ба суди маҳалли чойгиршавии молу мулки он ё маҳалли охирини ҷойгиршавии вай дар Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод карда шаванд.

Моддаи 45. Ҳуқуқи муроҷиат ба суд

Ҳуқуқи муроҷиат ба суд бо ариза дар бораи оғоз кардани мурофиаи барҳамдиҳии маҷбурии ташкилоти қарзиро танҳо Бонки миллии Тоҷикистон дорад.

**Моддаи 46. Шахсони иштирокдори парванда**

1. Шахсоне, ки дар парванда иштирок мекунанд, инҳоянд:

- Бонки миллии Тоҷикистон;

- бархамдиҳанда ва мудири махсуси ташкилоти қарзӣ.

2. Иштирокдорони парванда дорои ҳуқуқ ва ухдадориҳои пешбиникардаи Қонуни мазкур ва Кодекси Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи мурофиаи судии иқтисодӣ мебошанд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

3. Қоидаҳо дар бораи шахсони сеюм ё иваз намудани тарафи номатлуб, ки Кодекси Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи мурофиаи судии иқтисодӣ пешбинӣ кардааст, татбиқ намегарданд.

**Моддаи 47. Қабули ариз**а

1. Суд ўҳдадор аст аризаро дар бораи муфлис эълон кардани ташкилоти қарзӣ, ки бо риояи талаботи Қонуни мазкур пешниҳод шудааст, қабул намояд.

2. Судя дар бораи қабул кардани ариза на дертар аз рўзе, ки баъд аз лаҳзаи пешниҳоди ариза меояд, таъинот мебарорад ва он фавран ба тарафҳои парванда фиристода мешавад. Ҷаласаи суд бояд на дертар аз панҷ рўз аз лаҳзаи баровардани таъинот дар бораи қабули ариза ба суд оғоз карда шавад.

3. Дар таъиноти қабули ариза судя ҳамчунин корҳои омода намудани парванда ба баррасии судӣ, таъини муҳокимаи парванда дар ҷаласаи суд, замон ва макони баргузории онро нишон медиҳад.

4. Аз лаҳзаи қабул гардидани ариза, иҷрои ҳама гуна амалҳои судӣ ва дигар амалҳои ба пардохти қарзҳо ва ҳабси дороиҳои ташкилоти қарзӣ дахлдошта дар давоми муҳлати баррасии парванда боздошта мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

5. Маҳдудиятҳои ташкилоти қарзӣ барои ихтиёрдории молу мулки ба вай тааллуқдошта танҳо дар доираи мурофиаи судӣ амалӣ карда мешаванд.

6. Аз болои таъиноти судя дар бораи қабули ариза шикоят кардан мумкин нест.

7. Ҳангоми аз ҷониби суд қабул кардани ариза талаботи мутақобил ва ё мустақили ҳар гуна шахс дар бораи бознигарии қарорҳои Бонки миллии Тоҷикистон мутобиқи Қонуни мазкур баррасӣ карда намешавад.

**Моддаи 48. Муҳлати баррасии парванда** (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041)

Мурофиаи судӣ бо иштироки намояндаи Бонки миллии Тоҷикистон ва мудири махсус дар давоми панҷ рўзи корӣ ошкоро гузаронида мешавад. Дар ҳолатҳои истисноӣ, суд метавонад дар бораи гузаронидани мурофиаи пўшида қарор қабул намояд.

**Моддаи 49. Қарори су**д

1. Суд аз рўи парванда дар ҳолатҳои зерин қарор мебарорад:

- оғоз намудани расмиёти барҳамдиҳии маҷбурӣ бо асосҳои муфлисшавӣ ва бе асосҳои муфлисшавӣ;

- рад кардани оғози барҳамдиҳии маҷбурӣ бе асосҳои муфлисшавӣ ва оғоз намудани мурофиа бо асосҳои муфлисшавӣ.

2. Қарори суд аз лаҳзаи қабули он эътибор пайдо мекунад.

**Моддаи 50. Қарори суд дар бораи муфлис эълон кардани ташкилоти қарзӣ**

1. Ҳангоми қонеъ гардонидани аризаи Бонки миллии Тоҷикистон дар бораи муфлис эълон кардани ташкилоти қарзӣ, суд бо қарори худ:

- ташкилоти қарзиро муфлис эълон карда, нисбат ба он мурофиаи муфлисшавиро оғоз менамояд;

- фаъолияти мудирро қатъ карда, мутобиқи моддаи 17 Қонуни мазкур дар он мудири махсусро таъин менамояд.

2. Дар бораи қарори суд оид ба муфлис эълон кардани ташкилоти қарзӣ аз ҷониби мудири махсус дар нашрияҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муддати як ҳафта иттилоъ ба табъ расонида мешавад.

3. Қарори суд дар бораи муфлис эълон кардани ташкилоти қарзӣ тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи суғуртаи амонату пасандозҳо" ҳолати суғуртавӣ ҳисобида мешавад (Қонуни ҶТ аз 03.07.2012 № 851, аз 15.03.2023 № 1962).

4. Фавран баъди қабули қарори суд дар бораи рад кардани ариза ё оғози мурофиаи судӣ нисбат ба ташкилоти қарзӣ, суд ба Бонки миллии Тоҷикистон ва ташкилоти қарзӣ хабар медиҳад. Мудир, барҳамдиҳанда ва мудири махсус қарори судро дар воситаҳои ахбори омма ба нашр мерасонанд.

**Моддаи 51. Асос барои радкунии муфлис эълон кардани ташкилоти қарзӣ**

Аризаи Бонки миллии Тоҷикистон дар бораи муфлис эълон кардани ташкилоти қарзӣ аз тарафи суд рад карда мешавад, агар ҳуҷҷатҳо ё дигар далели пешниҳодшуда ба талаботи Қонуни мазкур ҷавобгў набошанд.

**Моддаи 52. Таъиноти суд дар бораи анҷоми мурофиаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ**

1. Таъиноти суд дар бораи анҷоми мурофиаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ дар ҳолатҳои зерин қабул карда мешавад:

- дар ҳолати ба анҷом расидани мурофиаи муфлисшавӣ, ки суд бо тартиби муайяннамудаи Қонуни мазкур оғоз кардааст;

- дар ҳолати муайян кардани далели муфлисшавии сохта.

2. Таъиноти суд дар бораи анҷоми мурофиаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ барои аз феҳристи бақайдгирии давлатӣ хориҷ кардани ташкилоти қарзӣ асос мебошад, агар мурофиаи муфлисшавӣ бо барҳамдиҳии он ба анҷом расад.

**Моддаи 53. Мавқуф гузоштани баррасии парванда**

1. Агар парванда дар ҷаласаи судӣ бо сабабҳои узрнок, аз ҷумла ҳозир нашудани яке аз иштирокдорони парванда ё зарурати пешниҳоди далелҳои иловагӣ баррасӣ нагардад, он гоҳ суд ҳуқуқ дорад баррасии парвандаро ба муҳлати панҷ рўз мавқуф гузорад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Таъиноти суд ба иштирокдорони парванда тариқи огоҳиномаи дастсупурд ирсол мегардад ё бо забонхат ба намояндагони онҳо супурда мешавад.

3. Аз рўи таъинот дар бораи мавқуф гузоштани баррасии парванда шикоят кардан мумкин нест.

**Моддаи 54. Асосҳои қатъ намудани мурофиа аз рўи парванда**

1. Суд парвандаро дар ҳолати ошкор шудани далели муфлисшавии сохта ё бадқасдона қатъ менамояд.

2. Дар бораи қатъ кардани мурофиа аз рўи парванда суд таъинот мебарорад, ки онро мавриди шикоят қарор додан мумкин аст.

3. Қатъ намудани мурофиа аз рўи парванда барои дубора ба суд муроҷиат кардани тарафҳо бо ҳамон асосҳо монеъ намегардад.

**Моддаи 55. Тақсими хароҷоти судӣ ва хароҷот барои подошпулии барҳамдиҳанда ва мудири махсус**

1. Ҳамаи хароҷоти судӣ, аз ҷумла боҷи давлатӣ, инчунин хароҷот барои подошпулии барҳамдиҳанда ва мудири махсус аз ҳисоби ташкилоти қарзӣ мутобиқи Қонуни мазкур ҷуброн карда мешавад.

2. Агар суд бо сабаби набудани аломатҳои муфлисшавии ташкилоти қарзӣ дар бораи рад кардани муфлисшавии ташкилоти қарзӣ дар лаҳзаи оғоз намудани парванда дар бораи муфлисшавӣ қарор барорад, он гоҳ хароҷоти пешбиникардаи қисми 1 моддаи мазкур аз ҳисоби аризадиҳанда пардохт карда мешавад.

3. Тартиби тақсими хароҷоти судӣ ва хароҷот барои пардохти подошпулии барҳамдиҳанда ва мудири махсус дар қарор ё таъиноти суд, ки аз рўи натиҷаҳои баррасии парванда дар бораи муфлисшавӣ қабул шудааст, муқаррар карда мешавад.

**Моддаи 56. Баррасии аризаю шикоятҳо**

1. Аризаю шикоятҳои барҳамдиҳанда ва мудири махсус, аз ҷумла аризаю шикоят дар бораи ихтилофоти байни онҳо ва қарздеҳон, инчунин аризаю шикоятҳои ташкилоти қарзӣ, қарздеҳон, Бонки миллии Тоҷикистон ва дигар шахсон дар бораи вайрон карда шудани ҳуқуқу манфиатҳои онҳо, аз ҷумла ариза оид ба беэътибор донистани қарорҳои барҳамдиҳанда, мудири махсус, ташкилоти қарзӣ, саҳмиядор (иштирокдори ташкилоти қарзӣ), Бонки миллии Тоҷикистон, ки мутобиқи Қонуни мазкур пешниҳод шудаанд, дар рафти амалӣ намудани раванди барҳамдиҳии маҷбурӣ (мурофиаи муфлисшавӣ) аз тарафи суд на дертар аз даҳ рўз аз рўзи гирифтани аризаю шикоятҳои зикршуда баррасӣ карда мешаванд.

2. Аз рўи натиҷаи баррасии аризаю шикоятҳои зикршуда суд таъинот мебарорад, ки онро дар давоми 10 рўз мавриди шикоят қарор додан мумкин аст.

**БОБИ 6. АҲДҲО, АМАЛҲОИ ҒАЙРИҚОНУНӢ ВА МАСЪУЛИЯТ**

**Моддаи 57. Беэътибор донистани аҳдҳо**

1. Аҳдҳое, ки хилофи муқаррароти Қонуни мазкур мебошанд, инчунин аз тарафи ташкилоти қарзӣ қабл аз оғози раванди муфлисшавӣ ё барҳамдиҳӣ иҷро шудаанд, метавонанд аз тарафи суд бо дархости мудири махсус беэътибор дониста шаванд.

2. Агар аҳд хилофи боби мазкур ё қонунгузорӣ бошад, беэътибор дониста мешавад.

3. Аҳди ташкилоти қарзӣ бо шахси вобастаи он дар ҳолатҳое, ки иҷро кардани ин аҳд сабаби мушкилоти молиявии ташкилоти қарзӣ мебошад, имкон дорад бо дархости мудири махсус аз тарафи суд беэътибор дониста шавад.

4. Ҳар гуна аҳди ташкилоти қарзӣ бо ин ё он қарздеҳ ё ҳар гуна шахси дигар имкон дорад дар асоси аризаи мудири махсус аз тарафи суд беэътибор дониста шавад, агар ин гуна қарордод дар давраи мушкилоти молиявӣ доштани ташкилоти қарзӣ баста шуда, боиси дар муқоиса бо қарздеҳони дигар асоси қонеъ гардондани талаботи пулии яке аз қарздеҳон гардад.

**Моддаи 58. Манъ кардани амалҳои ғайриқонунӣ дар мурофиаи муфлисшавӣ**

1. Қабл аз оғоз ё баъди оғози барҳамдиҳии ташкилоти қарзӣ ба ҳар саҳмиядор, иштирокдор, роҳбар, мудири махсус, корманди ташкилоти қарзӣ ё ҳар гуна шахси дигар, аз ҷумла мақомоти давлатӣ, кормандони мақомоти давлатӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, ки аз мушкилоти молиявии ташкилоти қарзӣ бохабаранд, анҷом додани амалҳои зерин манъ мебошад:

- ба таври ғайриқонунӣ пинҳон, ҳабс, забт, тасарруф, гирифтан, интиқол додани молу мулк ё пинҳон кардани қарзҳои ташкилоти қарзӣ;

- пинҳон кардан, нобуд сохтан, сохтакории қайдҳо ё ворид кардани қайдҳои қалбакӣ ба ҳуҷҷатҳои муҳосибӣ ва дигар ҳуҷҷатҳое, ки ба ташкилоти қарзӣ дахл доранд;

- додани ҳар гуна қарзҳо ба шахсони вобастаи ташкилоти қарзӣ;

- аз ҳисоб хориҷ кардани ҳар гуна қарз ё уҳдадории шахси вобастаи ташкилоти қарзӣ (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- тамдиди муҳлати баргардонии қарзҳои муҳлатрасидаи (маблағи асосӣ ва фоизҳои) шахсони вобастаи ташкилоти қарзӣ (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- наситонидани маблағҳо аз рўи уҳдадориҳои шартии дар назди ташкилоти қарзӣ (кафолатҳо ё дигар уҳдадории шабеҳ) доштаи шахсони вобастаи он, ё шахси сеюм нисбат ба ин шахси қарздори вобаста, ки маблағҳояш метавонанд манбаи пардохти қарзҳо бошанд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- фурўхтан ё ба гарав додани ҳар гуна дороиҳои ташкилоти қарзӣ бо нархе, ки аз нархи бозор пасттар аст;

- додан, пешниҳод кардан, гирифтан ё кўшиши гирифтани маблағҳои пулӣ, дороиҳо, подошпулӣ, ҷубронпулӣ, мукофотҳо, фоида ё додани ваъда барои анҷом додан ё надодани ин ё он амал дар раванди барҳамдиҳӣ (ба ғайр аз мудири махсус);

- рад кардани ҳамкорӣ бо мудири махсус барои дарёфти дороиҳо ва дигар маълумот дар бораи ташкилотҳои қарзӣ ё баргардонидани дороиҳои он ё пешниҳоди маълумоти бардурўғ ба мудири махсус;

- аз тарафи мудири махсус бевосита ё бавосита барои худ харида гирифтани дороиҳои ташкилоти қарзӣ;

- ғайриқонунӣ бо мақсадҳои тиҷоратӣ истифода бурдани номи ташкилоти қарзие, ки барҳам дода мешавад;

- ғайриқонунӣ монеъ шудан ба иҷрои уҳдадориҳои мудири махсус, иҷро накардани талаботи қонунии вай (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- аз суд, Бонки миллии Тоҷикистон, мудири махсус пинҳон кардани маълумот дар бораи ба кӣ, кай ва дар кадом шакл дода шудани дороиҳои ташкилоти қарзӣ ва хусусиятҳои ин дороиҳо;

- аз мудири махсус пинҳон кардани аҳдҳое, ки Қонуни мазкур пешбинӣ кардааст;

- амалҳое, ки зери мафҳуми муфлисшавии сохта ё барқасдона фаҳмида мешаванд;

- амалҳое, ки бе риоя кардани навбати муқарраркардаи Қонуни мазкур ба афзалият додани як қарздеҳ боис мегарданд;

- розигии қарздеҳе, ки аз ғайриқонунӣ ба вай додани афзалият, қонеъ гардонидани талаботаш воқиф буда, бо ин амал ба дигар қарздеҳон зарар расонидааст;

- таъсиррасонӣ ба мудири махсус бо мақсади аз тарафи вай қабул гардидани қарор ба фоидаи қарздеҳони алоҳида.

2. Моддаи мазкур ба шахсони дар қисми 8 моддаи 59 Қонуни мазкур зикршуда, ки ҳуқуқи худро аз бо виҷдонона амалӣ менамоянд ё дастурҳои қонунии гирифташударо иҷро мекунанд, татбиқ намегардад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 59. Ғайриқонунӣ ихтиёрдорӣ кардани дороиҳо ё зиёд кардани уҳдадориҳо** (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041)

1. Аз лаҳзае, ки ташкилоти қарзӣ ба мушкилоти молиявӣ дучор мегардад, саҳмиядори (иштирокдори) ташкилоти қарзӣ барои талаби маблағи ба сармояи оинномавии ташкилоти қарзӣ гузоштааш, гирифтани қарз аз ташкилоти қарзӣ ё бо ягон тарзи дигар гирифтани ин маблағ (ҳисса), аз ҷумла суди саҳмияҳо ҳуқуқ надорад.

2. Ташкилоти қарзӣ ўҳдадор аст ба ин гуна саҳмиядорон (иштирокдорон) гирифтани маблағи зикршуда ва додани қарзро рад кунад. Маблағи бо вайрон кардани муқаррароти қисми мазкур гирифташуда бояд баргардонида шуда, гунаҳгорон мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида шаванд.

3. Бо мақсади таъмин намудани ҳифзи дороиҳои ташкилоти қарзие, ки ба мушкилоти молиявӣ дучор гардидааст, ба қарздеҳони вай, инчунин амонатгузорон ин амалҳо манъ мебошанд:

- ба ҳар гуна шахс ё мақоми давлатӣ, ба истиснои ҳолатҳои пешбиникардаи қонунгузорӣ, аз ҷумла қарздеҳон ё кормандони мақомоти давлатӣ забт, ҳабс, мусодира ё ғасб кардани дороиҳои он, аз ҷумла ба даст овардани ҳуқуқи назорати суратҳисобҳои бонкӣ;

- ба саҳмиядорон (иштирокдорон) ё роҳбарони ташкилоти қарзӣ ихтиёрдорӣ кардани дороиҳои ташкилоти қарзӣ ё ихтиёран иҷро кардани уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ ё додани қарзҳои нав ба ҳар гуна шахс ё қабул кардани уҳдадориҳои нав (аз ҷумла, додани кафолат барои уҳдадориҳои дигар тарафҳо, инчунин додани аккредитив ва дигар уҳдадориҳо) (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

4. Манъ кардани ихтиёрдории дороиҳо маънои манъ кардани тамдиди муҳлати пардохти ҳар гуна қарзи гирифтаи шахси вобастаи ташкилоти қарзӣ ё розигии ин шахсон барои қабули пардохтҳои ҷузъӣ ё пардохти ҳар гуна кафолат ё уҳдадории ин гуна шахсонро дар назди ташкилоти қарзӣ дорад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

5. Муқаррароти қисми 3 моддаи мазкур дар ҳолатҳои зерин татбиқ намегарданд:

- агар ихтиёрдории дороиҳо ё пардохти уҳдадориҳо аз тарафи мудири махсус ё Бонки миллии Тоҷикистон ё бо розигии онҳо (бо пурра ифшо кардани маълумоти зарурӣ аз тарафи онҳо) сурат гирад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041);

- агар ўҳдадорӣ то таъини мудири махсус ба шахси вобастаи ташкилоти қарзӣ тааллуқ надошта бошад.

6. Агар Бонки миллии Тоҷикистон ё мудири махсус манъ накарда бошад, ташкилоти қарзӣ ҳуқуқ дорад бе иҷозати дар қисми 5 моддаи мазкур зикршуда, ҳатто дар сурати дучори мушкилоти молиявӣ гардиданаш пардохтҳои зеринро анҷом диҳад:

- музди меҳнати кормандон (ба истиснои кормандоне, ки саҳмиядор ё иштирокдори ташкилоти қарзӣ мебошанд);

- хароҷоти ҷории марбут ба истифодабарӣ аз хизматрасонии коммуналӣ, алоқаи телефонӣ ва нерўи барқ, ки барои таъмини мурофиаи муфлисшавии ташкилоти қарзӣ зарур аст.

7. Қоидаҳое, ки барои иҷрои қисми 6 моддаи мазкур заруранд, имкон дорад бо дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон муқаррар карда шаванд.

8. Муқаррароти ин модда татбиқ намегарданд:

- агар ҳуқуқи қарздеҳи бо гарав таъминшуда барои рўёндаии гарави эътибори ҳуқуқидошта то фаро расидани яке аз лаҳзаҳои дар қисми 1 моддаи мазкур зикршуда, бо назардошти талаботи Кодекси гражданин Ҷумҳурии Тоҷикистон ба расмият дароварда шуда бошад;

- ба ҳуқуқи соҳиби молу мулк доир ба баргардондани он аз рўи созишномаи бо ташкилоти қарзӣ басташуда ё ба ҳамин гуна ҳуқуқи дигар шахсоне, ки соҳиби молу мулк ба онҳо ҳукуқ додааст, молу мулки мазкурро ба ташкилоти қарзӣ дар асоси созишномаи интиқол барои соҳибӣ кардан ё истифода диҳанд;

- ҳангоми фаро расидани ҳолатҳое, ки созишнома пешбинӣ кардааст, саҳмиядор (иштирокдор) ё шахси дигаре, ки б а ин молу мулк ҳукуқ дорад аз ташкилоти қарзӣ баргардондани молу мулки мазкурро талаб кунад.

**Моддаи 60. Интиқоли ғайриқонунии дороиҳо**

1. Агар мақомоти идории ташкилоти қарзӣ ва аъзои он, ки аз дучори мушкилоти молиявӣ шудани ташкилоти қарзӣ воқифанд, дар бораи ба шахсони сеюм додани дороиҳои ташкилоти қарзӣ қарор қабул кунанд ё барои қабул шудани ин қарор овоз дода, маблағи дороиҳои интиқолдодаро дар шакли пулӣ ё аслӣ пурра бозпас нагиранд ва қарздеҳони ташкилоти қарзи дар натиҷа аз ин дороиҳо маҳрум шаванд, он гоҳ онҳо барои зараре, ки ба ташкилоти қарзӣ дар натиҷаи ин амал расонидаанд, пурра ҷавобгар мебошанд.

2. Меъёрҳои Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба интиқоли ғайриқонунии молу мулк метавонанд ба интиқоли ғайриқонунии молу мулки ташкилоти қарзӣ низ татбиқ гарданд.

**Моддаи 61. Ҷавобгарӣ барои амалҳои ғайриқонунӣ**

Дар ҳолати иҷрои амали ғайриқонунӣ ё бефаъолиятии ҳар гуна шахс дар доираи Қонуни мазкур, аз ҷумла ҳолатҳое, ки роҳбар ё саҳмиядор (иштирокдор) дар бораи амалу ҳодисаҳои дар моддаи 3 Қонуни мазкур номбаршуда Бонки миллии Тоҷикистонро хабардор накунад, муқаррароти зерин истифода мешавад:

- роҳбарон ва аъзои мақомоти идораи ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла саҳмиядорони (иштирокдорони) он, ки аз мушкилоти молиявии ташкилоти қарзӣ ё ба мушкилоти молиявӣ рў ба рў будани он воқифанд ва бо амалҳои ғайриқонунӣ розӣ шуда, амалҳои ғайриқонунӣ содир мекунанд, аз рўи қарзҳои ташкилоти қарзӣ ба маблағи пурраи моликияти шахсии худ масъулият ба зимма доранд (масъулияти субсидиарӣ) ва масъулияти онҳоро бояд суд бо пешниҳоди Бонки миллии Тоҷикистон ё мудири махсус (ё дар ҳолатҳои пешбиникардаи Қонуни мазкур бо пешниҳоди қарздеҳ) муқаррар кунад. Чунин роҳбарон ё аъзои мақоми идораи ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла саҳмиядорони (иштирокдорони) вай ҳуқуқи иштирок ё ишғол кардани вазифаи роҳбарикунандаро дар ташкилотҳои қарзии Ҷумҳурии Тоҷикистон надоранд ва бо тартиби судӣ аз ҳуқуқи анҷом додани фаъолияти соҳибкорӣ барои идоракунии шахсони ҳуқуқӣ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳрум карда мешаванд;

- шахсоне, ки амалҳои ғайриқонунии пешбиникардаи ин моддаро содир мекунанд, ҳамчунин мутобиқи қонунгузории ҷиноятӣ, маъмурӣ ва граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷавобгар мебошанд;

- ҳар гуна дороии ташкилоти қарзиро, ки ташкилоти қарзӣ бар хилофи моддаи мазкур ихтиёрдорӣ кардааст, бояд мудири махсус аз шахсон ё мақомот, аз ҷумла мақомоти давлатӣ, ки ин дороиҳоро (хоҳ бо роҳи харид, ҳабс, мусодира, ихтиёрдорӣ ё тарзи дигар бошад) харида, арзиши бозории онҳоро пурра пардохт накардаанд, ситонад;

- агар ин шахсон маблағи дороиҳоро пардохт карда бошанду, вале нархи пардохткарда аз нархи бозории дороиҳо паст бошад, онҳо метавонанд дар рафти барҳамдиҳӣ ба сифати қарздеҳони таъминнашуда талабот пешниҳод кунанд ё дар мувофиқа бо мудири махсус ин дороиҳоро ҳифз карда, ба мудири махсус маблағи ҳисобшудаи фарқияти байни нархи пардохтшуда ва арзиши бозории дороиҳоро пардохт кунанд;

- Бонки миллии Тоҷикистон ва мудири махсус ҳуқуқ доранд ба қарздеҳон ҳангоми муайян кардани қонуншиканӣ ва андозаи зиён кўмак намуда, инчунин даъвои судии онҳоро ҷонибдорӣ кунанд;

- маблағи ба шахс мутобиқи ин модда пардохтшаванда ба мудири махсус баргардонида шуда, ба манфиати қарздеҳон мутобиқи Қонуни мазкур истифода мешавад.

**БОБИ 7. ДИГАР АСОСҲОИ ҶАВОБГАРӢ БАРОИ ҚАРЗҲОИ ТАШКИЛОТИ ҚАРЗӢ**

**Моддаи 62. Масъулияти маҳдуди саҳмиядорони (иштирокдорони) ташкилоти қарзӣ**

1. Саҳмиядорони (иштирокдорони) ташкилоти қарзӣ аз рўи уҳдадориҳои ташкилоти қарзии муфлисшуда ҷавобгар набуда, хавфи зиёни марбут ба фаъолияти чунин ташкилотро танҳо дар ҳаҷми арзиши саҳмияҳои (ҳиссаҳои) худ ба зимма доранд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Саҳмиядорони (иштирокдорони) ташкилоти қарзӣ, ки арзиши саҳмияҳоро (ҳиссаҳоро) пурра пардохт накардаанд, аз рўи уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ дар ҳаҷми арзиши қисми пардохтнашудаи саҳмияҳои (ҳиссаҳои) ҳар яке аз саҳмиядорон (иштирокдорон) масъулияти муштарак ба зимма доранд (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

3. Ташкилоти қарзие, ки дар мурофиаи муфлисшавӣ қарор дорад, аз рўи қарзу уҳдадориҳои худ бо ҳамаи дороиҳояш ҷавобгў мебошад ва наметавонад масъулияти маҳдуд дошта бошад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**Моддаи 63. Масъулияти саҳмиядорони (иштирокдорони) ташкилоти қарзӣ**

1. Агар саҳмиядорони (иштирокдорони) ташкилоти қарзӣ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ўҳдадор бошанд ё ихтиёран ба зиммаи худ уҳдадории иловагӣ, аз ҷумла қарз, кафолат ва дигар уҳдадориҳои ба онҳо монандро гиранд, он гоҳ барои уҳдадориҳои ташкилоти қарзии муфлисшуда, мутаносибан ба уҳдадориҳои ба зимма гирифтаашон масъулияти пурра бар дўш доранд. Дар ҳолати пурра напардохтани қарз, мудири махсус ўҳдадор аст аз чунин саҳмиядорони (иштирокдорони) ташкилоти қарзӣ маблағи боқимондаи онро ситонад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

2. Агар саҳмиядоре (иштирокдоре), ки масъулияти пурра ба зимма дорад ихтиёран ҳамаи қарз ё як қисми онро ба ҷойи саҳмиядорони (иштирокдорони) ташкилоти қарзии муфлисшуда, ки масъулияти пурра ба зимма доранд ва бо розигии онҳо пардохт карда бошанд, он гоҳ вай ҳуқуқ дорад ҷуброни онро аз чунин саҳмиядорон (иштирокдорон) талаб кунад.

3. Агар саҳмиядори (иштирокдори) ташкилоти қарзие, ки масъулияти пурра ба зимма дорад, давлат ё мақомоти давлатӣ бошанд, он гоҳ мутобиқи Қонуни мазкур имкон дорад молу мулки ба давлат ё мақомоти давлатӣ тааллуқдошта ба андозаи муқарраркардаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба манфиати қарздеҳон ситонида шавад.

**Моддаи 64. Масъулияти кафил**

Шахсе, ки барои қарз ё уҳдадориҳои ташкилоти қарзӣ ба шахси сеюм кафолат додааст (аз ҷумла, вексели интиқолии имзошуда, аккредитив ё ҳамин гуна ҳуҷҷате, ки зери он чунин шахс ба сифати кафил ё қарздор имзо кардааст), ўҳдадор аст аз рўи чунин кафолат масъулият ба зимма гирад (Қонуни ҶТ аз 03.01.2024 №2041).

**БОБИ 8. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ**

**Моддаи 65. Ҷавобгарӣ барои риоя накардани Қонуни мазкур**

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани муқаррароти Қонуни мазкур мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

**Моддаи 66. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур**

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

Президенти

Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон

ш.Душанбе

28 июни соли 2011 № 719

Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	719	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ БАРҲАМДИҲИИ ТАШКИЛОТҲОИ ҚАРЗӢ	Маҷлиси Олии ҶТ	28.06.2011	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ**

Ҷ**УМҲУРИИ ТО**Ҷ**ИКИСТОН**

**ДАР БОРАИ ТАРТИБ ВА ШАРОИТИ ДАР ҲАБС НИГОҲ ДОШТАНИ ГУМОНБАРШУДА, АЙБДОРШАВАНДА ВА СУДШАВАНДА**

(Ахбори маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 2011, №6, мод. 433; с. 2013, №12, мод. 883;

Қонуни ҶТ аз 15.03.2016 с., №1282; аз 14.05.2016, №1312; аз 02.01.2020 с., №1665; аз 29.01.2021с., №1758)

Қонуни мазкур тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаро танзим намуда, кафолати ҳуқуқу манфиатҳои қонунии онҳоро муайян менамояд.

**БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМ**Ӣ

**Моддаи 1. Мафҳумҳои асос**ӣ

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

- **гумонбаршуда** - шахсе, ки нисбат ба ӯ бо асос ва тартиби муқаррарнамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон бинобар гумонбар шуданаш дар содир намудани ҷиноят парвандаи ҷиноятӣ

оғоз гардида, дар ин бора ба ӯ муфаттиш ё таҳқиқбаранда хабар додааст ё ӯ дастгир карда шудааст ва ё дар ҳаққи ӯ то эълон кардани айб чораи пешгирӣ татбиқ карда шудааст;

- **айбдоршаванда** - шахсе, ки нисбат ба ӯ қарор дар бораи ба сифати айбдоршаванда ҷалб кардан бароварда шудааст;

- **судшаванда** - шахсе, ки нисбат ба ӯ парвандаи ҷиноятӣ ба пешбурди суд қабул карда шудааст;

- **изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишот**ӣ - изолятори (тавқифгоҳи) тафтишотии системаи иҷрои ҷазои ҷиноятии мақомоти адлия ва изолятори (тавқифгоҳи) тафтишотии мақомоти амнияти миллӣ;

- **изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққат**ӣ - изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи мақомоти корҳои дохилӣ, амнияти миллӣ, ҳифзи сарҳади давлатӣ, назорати маводи нашъаовар ва назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия.

**Моддаи 2. Қонунгузории** Ҷ**умҳурии То**ҷ**икистон дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда**

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, иборат мебошад. (**ҚҶТ аз 02.01.20 с., №1665**)

**Моддаи 3. Мақсадҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда**

1. Дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда (минбаъд - дар ҳабс нигоҳ доштан) бо мақсадҳои пешбининамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон татбиқ карда мешавад.

2. Дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда набояд ба мақсадҳои расонидани азобу шиканҷа ва ё зарари ҷисмониву маънавӣ истифода карда шавад.

**Моддаи 4. Принсипҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

Дар ҳабс нигоҳ доштан мутобиқи принсипҳои қонуният, дахлнопазирии шахсият, эҳтимолияти бегуноҳӣ, баробарӣ дар назди қонун ва суд, башардӯстӣ ва эҳтироми шаъну шарафи шахс амалӣ карда мешавад.

**Моддаи 5. Асоси дар ҳабс нигоҳ доштан**

1. Асоси дар ҳабс нигоҳ доштани шахсе, ки дар содир кардани ҷиноят гумонбар дониста шуда, ӯро дастгир кардаанд, протоколи дастгиркунӣ мебошад, ки бо тартиби муқаррарнамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон тартиб дода шудааст.

2. Асоси дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки нисбаташон чораи пешгирии нигоҳ доштан дар ҳабс татбиқ карда шудааст, қарори судя ё таъиноти суд мебошад, ки бо тартиби муқаррарнамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон бароварда шудааст.

**Моддаи 6. Вазъи ҳуқуқии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда**

1. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дорои ҳуқуқу озодиҳо ва ӯҳдадориҳое мебошанд, ки барои шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар гардидаанд, ба истиснои маҳдудиятҳое, ки   Қонуни мазкур ва дигар қонунҳо пешбинӣ намудаанд.

2. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки шаҳрванди хориҷӣ ё шахси бешаҳрванд буда, дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳабс нигоҳ дошта мешаванд, дорои ҳуқуқу озодиҳо ва ӯҳдадориҳое мебошанд, ки барои шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар гардидаанд, ба истиснои ҳолатҳое, ки дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни мазкур ва дигар қонунҳо, инчунин дар санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, пешбинӣ карда шудаанд.   (**ҚҶТ аз 02.01.20 с., №1665**)

3. Ҳуқуқи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаро аз рӯи нишонаҳои миллат, нажод, ҷинс, забон, эътиқоди динӣ, мавқеи сиёсӣ, вазъи иҷтимоӣ, таҳсил ва молу мулк ва ё аз рӯи дигар ҳолатҳо маҳдуд кардан мумкин нест.

**Моддаи 7.** Ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

1. Ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан инҳо ба ҳисоб мераванд:

- изолятори (тавқифгоҳи) тафтишотии системаи иҷрои ҷазои ҷиноятии мақомоти адлия;

- изолятори (тавқифгоҳи) тафтишотии мақомоти амнияти миллӣ;

- изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти амнияти миллӣ;

- изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти корҳои дохилӣ;

- изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти ҳифзи сарҳади давлатӣ;

- изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти назорати маводи нашъаовар;

- изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия.

2. Дар ҳолатҳои пешбининамудаи Қонуни мазкур ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан метавонанд гауптвахтаҳо ва муассисаҳои системаи иҷрои ҷазои ҷиноятӣ низ бошанд.

**Моддаи 8. Изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишот**ӣ

1. Изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ барои нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае пешбинӣ шудаанд, ки нисбаташон чораи пешгирии дар ҳабс нигоҳ доштан татбиқ шудааст.

2. Изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ дорои мақоми шахси ҳуқуқӣ мебошанд.

3. Изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотии системаи иҷрои ҷазои ҷиноятии мақомоти адлия ва амнияти миллӣ бо пешниҳоди роҳбарони ҳамин мақомот аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис, аз нав ташкил ва барҳам дода мешаванд.

4. Изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ карда мешаванд.

**Моддаи 9. Изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққат**ӣ

1. Изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққатӣ барои дар ҳабс нигоҳ доштани шахсе, ки дар содир кардани ҷиноят гумонбар дониста шуда, ӯро дастгир кардаанд, пешбинӣ гардидаанд.

2. Дар изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққатӣ гумонбаршудагон, айбдоршавандагон ва судшавандагоне, ки нисбати онҳо чораи пешгирии дар ҳабс нигоҳ доштан татбиқ карда шудааст, набояд зиёда аз се шабонарўз нигоҳ дошта шаванд, ба истиснои ҳолатҳое, ки дар қисми 1 моддаи 13 Қонуни мазкур пешбинӣ шудаанд (ҚҶ**Т аз 14.05.2016, №1312).**

3. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти амнияти миллӣ воҳиди мақомоти амнияти миллӣ буда, аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ карда мешавад. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти амнияти миллӣ бо пешниҳоди роҳбари мақомоти амнияти миллӣ аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис, аз нав ташкил ва барҳам дода мешавад.

4. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти корҳои дохилӣ воҳиди мақомоти корҳои дохилӣ буда, аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ карда мешавад. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти корҳои дохилӣ бо пешниҳоди роҳбари мақомоти корҳои дохилӣ аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис, аз нав ташкил ва барҳам дода мешавад.

5. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти ҳифзи сарҳади давлатӣ дар қисмҳои сарҳадие, ки сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро бевосита ҳифз менамоянд, таъсис дода шуда, аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ карда мешавад. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти ҳифзи сарҳади давлатӣ бо пешниҳоди роҳбари мақомоти амнияти миллӣ аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис, аз нав ташкил ва барҳам дода мешавад.

6. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти назорати маводи нашъаовар воҳиди мақомоти назорати маводи нашъаовар буда, аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ карда мешавад. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти назорати маводи нашъаовар бо пешниҳоди роҳбари мақомоти назорати маводи нашъаовар аз тарафи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис, аз нав ташкил ва барҳам дода мешавад.

7. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия воҳиди мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия буда, аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ карда мешавад. Изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатии мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия бо пешниҳоди роҳбари мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия аз тарафи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис, аз нав ташкил ва барҳам дода мешавад.

**Моддаи 9¹. Бақайдгирии ҷойгиркунӣ дар изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққатӣ**

1. Ҳангоми дар изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатӣ ҷойгир кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ё судшавандае, ки дастгир карда шудааст, шахси масъули изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатӣ дар Китоби бақайдгирии шахсони дар изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатӣ нигоҳдошташаванда бояд маълумотҳои зеринро қайд намояд:

**– насаб,** **ном, номи падар ва маълумотҳои дигар оид ба шахсияти дастгиршуда;**

**– сана ва вақти ҷойгир кардани дастгиршуда дар изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатӣ;**

– насаб, ном, номи падар, вазифа ва рутбаи кормандон ва шахсони мансабдори мақомоти таъқиби ҷиноятӣ, ки дар анҷом додани амалиёти дастгиркунӣ иштирок кардаанд;

– асос барои ҷойгир кардан дар изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатӣ (рақам ва санаи протоколи дастгиркунӣ, қарори (таъноти, ҳукми) мақоми пешбурди мурофиаи ҷиноятӣ бо нишон додани насаб, ном ва номи падар, вазифа ва рутбаи шахсе, ки ин ҳуҷҷатҳоро тартиб **додааст ё қабул намудааст);**

– ҷинояте, ки шахс барои содир кардани он гумонбар дониста ё айбдор карда шудааст ё айбдор карда шудааст ё ин ки маҳкум гардидааст;

**– натиҷаи муоинаи тиббӣ;**

– сана ва вақти аз дастгиркунӣ ва ҷои нигоҳдории дастгиршуда хабардор намудани аъзои болиғи оила ё хешованди наздики ў;

**– арзу дархостҳои шифоҳии дастгиршуда ва натиҷаи баррасии онҳо;**

– насаб, ном ва номи падар, вазифа, рутба ва имзои шахси масъуле, ки дастгиршударо барои ҷойгир кардан дар изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатӣ қабул намуда, маълумотҳои дар моддаи мазкур пешбинишударо ба расмият даровардааст;

– сана ва вақти ба изолятори (тавқифгоҳи) тафтишотӣ гузаронидан ё озод кардани дастгиршуда бо нишон додани асос барои озод кардан.

2. Шахси дастгиршуда ва ҳимоятгари ў ҳуқуқ доранд бо маълумотҳои сабтгардида дар хусуси бақайдгирии ҷойгиркунӣ шинос шаванд, оид ба ворид намудани тағйирот ё илова ба он дархост намоянд (ҚҶ**Т аз 14.05.2016, №1312).**

**Моддаи 10. Истифодаи гауптвахтаҳо барои дар ҳабс нигоҳ доштан**

Хизматчиёни ҳарбии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо тартиби муқаррарнамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқие, ки ташкил ва тартиби адои хизмати гарнизонӣ ва қаровулии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба танзим медароранд, дар гауптвахтаҳо нигоҳ дошта мешаванд.

**Моддаи 11. Истифодаи муассисаҳои и**ҷ**рои** ҷ**азои** ҷ**иноят**ӣ **барои дар ҳабс нигоҳ доштан**

1. Маҳкумшудаи дар колонияҳои ислоҳӣ ё тарбиявӣ ва маҳбасҳо адои ҷазо кардаистода, ки дар содир намудани ҷинояти дигар гумонбар дониста шудааст, метавонад дар ҳамин муассиса алоҳида аз маҳкумшудагони дигар нигоҳ дошта шавад.

2. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки нисбати онҳо чораи пешгирии дар ҳабс нигоҳ доштан татбиқ шудааст, метавонанд дар маҳбасҳо ё дар ҳудуди муассисаҳои иҷрои ҷазои ҷиноятӣ дар биноҳои махсус барои ин мақсад таҷҳизонидашуда, ки аз рӯи низоми изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ амал мекунанд, нигоҳ дошта шаванд. Номгӯи маҳбасҳо ва муассисаҳои ислоҳӣ, ки дар ҳудуди онҳо метавонанд гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда нигоҳ дошта шаванд, аз ҷониби вазири адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мувофиқа бо Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда мешавад.

3. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки нисбати онҳо чораи пешгирии дар ҳабс нигоҳ доштан татбиқ шудааст, ҳангоми таъин кардани экспертизаи судӣ-тиббӣ тибқи асосҳои пешбининамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҳамчунин дар ҳолати ба онҳо расонидани ёрии тиббӣ бо тартиби пешбининамудаи қисми 2 моддаи 24 Қонуни мазкур дар муассисаҳои табобатӣ ҷойгир карда мешаванд.

**Моддаи 12. Кормандони** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

1. Ҳайати роҳбарикунанда ва қатории мақомоти адлия, корҳои дохилӣ, назорати маводи нашъаовар, назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия, хизматчиёни ҳарбии мақомоти амнияти миллӣ, ҳифзи сарҳади давлатӣ ва Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки таъмини низоми дар ҳабс нигоҳ доштанро ба ӯҳда доранд, кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ба шумор мераванд.

2. Сардорони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан инҳо мебошанд:

- сардорони изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ;

- сардорони изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққатӣ;

- сардорони муассисаҳои системаи иҷрои ҷазои ҷиноятӣ;

- командирони қисмҳои ҳифзи сарҳади давлатӣ, ки изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққатӣ дар тобеи онҳо мебошанд;

- командирони қисмҳои ҳарбӣ, ки гауптвахтаҳо дар тобеи онҳо мебошанд;

- сардорони гауптвахтаҳои гарнизони ҳарбӣ.

Моддаи 13. Асос барои гузаронидани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ **ба изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққат**ӣ

1. Дар ҳолатҳои пайдо гардидани зарурат барои гузаронидани амалҳои тафтишотӣ ва ё мурофиаи судӣ берун аз тавқифгоҳи тафтишотӣ, ки ҳамарӯза овардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаеро, ки дар изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ нигоҳ дошта мешаванд, душвор мегардонад, гузаронидани шахсони номбаршуда ба изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққатӣ ба мӯҳлати на зиёда аз даҳ рӯз дар як моҳ иҷозат дода мешавад.

2. Барои гузаронидани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ ба изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) нигоҳдории муваққатӣ қарори прокурор, муфаттиш ва ё шахси таҳқиқбаранда, қарори судя, инчунин таъиноти суд асос мебошанд.

**Моддаи 14. М**ӯ**ҳлати дар ҳабс нигоҳ доштан**

Мӯҳлати дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда мутобиқи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.

**Моддаи 15. Низоми** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

1. Дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан низоме муқаррар карда мешавад, ки риоя шудани ҳуқуқҳои гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, ӯҳдадориҳои худро иҷро карда тавонистани онҳо, аз ҳам ҷудо нигоҳ доштани онҳо, инчунин иҷрои вазифаҳои пешбининамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин карда тавонад.

2. Таъмини низоми ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ба зиммаи маъмурият ва кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан гузошта мешавад, ки онҳо барои иҷро накардан ё ба таври муқарраргардида иҷро накардани ӯҳдадориҳои хизматӣ мутобиқи қонунгузорӣ ҷавобгар мебошанд.

**Моддаи 16. Тартиботи дохилии** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

1. Бо мақсади таъмин намудани низоми ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан мақомоти адлия, амнияти миллӣ, корҳои дохилӣ, ҳифзи сарҳади давлатӣ, мудофиа, назорати маводи нашъаовар ва назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия дар мувофиқа бо Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон Қоидаҳои тартиботи дохилии ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда (минбаъд - Қоидаҳои тартиботи дохилӣ) - ро тасдиқ мекунанд.

2. Мутобиқи Қоидаҳои тартиботи дохилӣ тартиботи зерин муқаррар карда мешаванд:

- азназаргузаронии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз ҷониби корманди тиб ҳангоми ворид шудан ба ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан;

- қабул ва дар камераҳо ҷойгир кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- гузаронидани кофтукови шахсӣ, дактилоскопия, аксбардорӣ, инчунин аз назар гузаронидани ашёи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- аз гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ситонидани чизу чора, мавод ва озуқаворие, ки нигоҳ доштан ва истифода намудани онҳо манъ карда шудааст;

- аз ҷиҳати моддию маишӣ таъмин намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- аз тарафи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда харидорӣ намудани озуқаворӣ, инчунин маводи мавриди ниёз ва дигар молҳои саноатӣ;

- қабул ва супурдани фиристаҳо ва дастовезҳо ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- қабул ва фиристодани барқия, мактуб ва маблағи пулӣ аз тарафи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- фиристонидани таклиф, ариза ва шикоят аз тарафи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- иҷрои маросимҳои динӣ аз тарафи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- ҷалби гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба меҳнат;

- иштироки гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар муносибатҳои ҳуқуқии оилавӣ ва аҳдҳои ҳуқуқии гражданӣ;

- обуна шудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба рӯзномаю маҷаллаҳо;

- таъминоти тиббию санитарӣ ва гигиении гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- сайругашти ҳаррӯзаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- гузаронидани мулоқоти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо шахсони дар моддаи 18 Қонуни мазкур пешбинигардида;

- таъмини иштироки гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар амалҳои тафтишотӣ ва мурофиаи судӣ;

- аз тарафи сардорони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ва шахсони ваколатдорнамудаи онҳо шахсан қабул намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- додани ҷасади гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан фавтидаанд.

3. Бо Қоидаҳои тартиботи дохилӣ, инчунин қоидаҳои рафтори гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, номгӯй ва миқдори озуқаворӣ, маводи мавриди ниёз, пойафзол, сару либос ва дигар молҳои саноатие, ки гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда онҳоро бо худ дошта, бо фириста ва дастовез гирифта метавонанд, инчунин номгӯй ва тартиби расонидани хизматрасониҳое, ки ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба тариқи музднок (пулакӣ) расонида мешаванд, муқаррар карда мешаванд.

**БОБИ 2. ҲУҚУҚУ** Ӯ**ҲДАДОРИҲОИ ГУМОНБАРШУДА, АЙБДОРШАВАНДА, СУДШАВАНДА ВА ЧОРАҲОИ ТАЪМИНОТИ ОНҲО**

**Моддаи 17. Ҳуқуқҳои гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда**

1. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҳуқуқҳои зеринро доранд:

- дар бораи ҳуқуқу ӯҳдадориҳои худ, низоми дар ҳабс нигоҳ доштан, талаботи интизомӣ, тартиби додани таклиф, ариза ва шикоят маълумот гиранд;

- ба амнияти шахсӣ дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан;

- ба сардорони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ва ба шахсони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштанро назораткунанда ҳангоми дар ҳудуди он будани ин шахсон доир ба ҳузури худ қабул карданашон муроҷиат намоянд;

- бо ҳимоятгар, хешовандон ва дигар шахсони дар моддаи 18 Қонуни мазкур пешбинишуда мулоқот намоянд;

- бо худ ҳуҷҷату навиштаҳо доир ба парвандаи ҷиноятӣ ё ба масъалаҳои амалӣ намудани ҳуқуқу манфиатҳои қонуниашон вобастабударо дошта бошанд, ба истиснои ҳуҷҷату навиштаҳое, ки онҳоро бо мақсадҳои ғайриқонунӣ истифода бурдан мумкин аст ё онҳо дорои маълумоти сирри давлатӣ ё дигар маълумоти бо қонун ҳифзшаванда бошанд;

- аз рӯи масъалаи қонунӣ ва асоснок будани дар ҳабс нигоҳ доштан ва риоя нагардидани ҳуқуқу манфиатҳои қонуниашон бо таклифҳо, аризаҳо ва шикоятҳо, аз он ҷумла ба суд муроҷиат намоянд;
- мукотиба намоянд ва аз коғазу қалам истифода баранд;

- таъминоти моддию маишӣ ва тиббию санитариро, аз ҷумла дар давраи иштирок кардан дар амалҳои тафтишотӣ ва мурофиаи судӣ ройгон гиранд;

- шабона тибқи реҷаи муқарраршуда ҳашт соат хоб раванд, ки дар ин муддат онҳоро ба амалиёти мурофиавӣ ва дигар амалиётҳо, ба истиснои ҳолатҳои пешбининамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷалб кардан манъ аст;

- аз гаштугузори ҳаррӯза, ки набояд аз як соат кам бошад, истифода баранд;

- аз лавозимоти хоби (бистари) шахсӣ, инчунин аз ашё ва чизу чораи дигар истифода баранд, ки номгӯй ва миқдори онҳо бо Қоидаҳои тартиботи дохилӣ муайян карда мешавад;

- аз китобҳо ва рӯзномаю маҷаллаҳое, ки дар китобхонаи ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан мавҷуданд ё ба воситаи маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан аз шабакаҳои савдо харидорӣ карда шудаанд, инчунин аз бозиҳои рӯимизӣ истифода намоянд;

- дар бинои ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, бо шарти риоя намудани Қоидаҳои тартиботи дохилӣ ва ҳуқуқҳои дигар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда маросимҳои диниро иҷро намоянд, бо худ адабиёти динӣ ва дигар лавозимоти зарурии динӣ дошта бошанд;

- бо худомӯзӣ машғул шаванд ва ба ин мақсадҳо аз адабиёти иҷозатдодашуда истифода намоянд;

- фиристаҳо ва дастовезҳо гиранд;

- аз тарафи кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан муомилаи хуб бинанд;

- дар аҳдҳои ҳуқуқии гражданӣ иштирок намоянд.

2. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки нисбати онҳо чораи пешгирии нигоҳ доштан дар ҳабс татбиқ карда шудааст ва онҳо дар изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ ва муассисаҳои ислоҳӣ нигоҳ дошта мешаванд, ҳамчунин ҳуқуқ доранд:

- маблағҳои пулӣ қабул кунанд ва фиристонанд;

- ақди никоҳ банданд ва онро бекор кунанд, дар муносибатҳои дигари ҳуқуқии оилавӣ ба шарте, ки онҳо хилофи Қонуни мазкур набошанд, иштирок намоянд;

- ба рӯзномаю маҷаллаҳо обуна шаванд ва онҳоро гиранд;

- ҳангоми зарурат аз маъмурият сарулибоси муносиби фасли сол гиранд, ки дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ба пӯшида гаштани онҳо иҷозат дода шудааст.

3. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки дар ҳабс нигоҳ дошта мешаванд, дар сурати мавҷуд будани шароит имконияти меҳнат кардан пешниҳод карда мешавад.

**Моддаи 18. Мулоқот бо ҳимоятгар, хешовандон ва дигар шахсон**

1. Аз лаҳзаи дастгир шудан ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо ҳимоятгар мулоқоти як ба як бе маҳдуд кардани шумора ва давомнокии он пешниҳод карда мешавад.

2. Мулоқот пешниҳод карда мешавад:

- бо адвокате, ки дар парванда ба сифати ҳимоятгар иштирок менамояд, дар асоси пешниҳоди ордер **ва шаҳодатномаи адвокатӣ**; **(ҚҶТ аз 29.01.2021с., №1758)**

- бо намояндагони муассиса ва ташкилоте, ки гумонбаршуда, айбдоршаванда ва удшаванда таҳти парастории онҳо қарор дорад, дар асоси пешниҳоди протоколи дахлдор;

- бо дигар шахсе, ки дар парванда ба сифати ҳимоятгар иштирок менамояд, дар асоси пешниҳоди мақомоти таҳқиқ ва тафтиши пешакӣ, қарори судя ё таъиноти суд, инчунин ҳуҷҷати тасдиқкунандаи шахсияти вай.

3. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо ҳимоятгари худ дар шароите мулоқот карда метавонанд, ки корманди мақомоти ҳифзи ҳуқуқ онҳоро дида метавонад, вале сӯҳбати онҳоро шунида наметавонад.

4. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда мумкин аст дар асоси **розигии** хаттии шахси мансабдор ё мақоме, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад, имконият дода шавад, ки дар як моҳ на зиёда аз ду маротиба, ки давомнокии ҳар як маротибаи он то се соат ебошад, бо хешовандон ва дигар шахсон мулоқот намоянд.

5. Мулоқоти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо хешовандон ва дигар шахсон таҳти назорати кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан сурат мегирад. Дар ҳолати ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда додани чизу чора, мавод, озуқаворӣ ё маълумоти манъшудае, ки онҳо барои муқаррар намудани ҳақиқат аз рӯи парвандаи ҷиноятӣ монеагӣ мекунанд ё барои содир кардани ҷиноят мусоидат менамоянд, мулоқот пеш аз мӯҳлат қатъ карда мешавад.

**Моддаи 19. Ҳуқуқ ба амнияти шахс**ӣ

Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҳуқуқ ба амнияти шахсӣ доранд. Ҳангоми ба миён омадани хатар ба ҳаёт ва саломатӣ ё таҳдиди содир шудани дигар ҷиноят ба муқобили шахсияти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз ҷониби дигар гумонбаршудагон, айбдоршавандагон ва судшавандагон, кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ӯҳдадоранд бетаъхир оид ба таъмини амнияти шахсии ин гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда чораҳо андешанд.

**Моддаи 20. Мукотиба**

1. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда иҷозат дода мешавад, ки бо хешовандон ва дигар шахсон мукотиба кунанд, ки дар ин ҳолат шумораи барқияву мактубҳои гирифташаванда ва фиристодашаванда маҳдуд карда намешавад.

2. Мукотибаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда танҳо тавассути маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан сурат мегирад ва таҳти сензура қарор дода мешавад. Сензураро маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ва дар мавриди зарурӣ шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад, амалӣ менамоянд.

3. Мактубҳои дорои маълумоте, ки барои муқаррар намудани ҳақиқат аз рӯи парвандаи ҷиноятӣ монеагӣ мекунанд ё барои содир кардани ҷиноят мусоидат менамоянд, инчунин мактубҳои рамзӣ ва дигар мактубҳое, ки дорои маълумоти сирри давлатӣ ё дигар маълумоти бо қонун ҳифзшаванда мебошанд, ба суроғаи дар мактуб сабтгардида фиристода намешаванд, ба дасти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда супорида намешаванд ва ба шахси мансабдор ё мақомоте супорида мешаванд, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад.

4. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо шахсоне, ки дар муассисаҳои иҷрои ҷазои ҷиноятӣ нигоҳ дошта мешаванд, бо **розигии** шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад, мукотиба мекунанд

5. Мактубе, ки ба номи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда омада мерасад, ҳамчунин мактубҳои фиристодашавандаи онҳо аз ҷониби маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан на дертар аз се рӯзи корӣ аз рӯзи ворид гардидани мактуб ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда супорида мешавад. Ҳангоми зарурати тарҷумаи мактуб ба забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳлати супурдани мактуб ба мӯҳлате, ки барои тарҷумаи он лозим мебошад, тамдид карда мешавад.

6. Хабари марг ё бемории вазнини хешовандони наздики гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба онҳо баробари расиданаш, бетаъхир расонида мешавад.

7. Мактубе, ки ба номи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда баъд аз рафтани онҳо аз ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан омада мерасад, дар мӯҳлати на дертар аз се рӯзи корӣ (ба истиснои рӯзҳои ид ва истироҳат) баъд аз омада расидани мактуб ба   гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда фиристода мешавад.

**Моддаи 21. Фиристодани таклиф ва арзу шикоят**

1. Таклиф ва арзу шикояти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба мақомоти ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ ба воситаи маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан фиристода мешаванд.

2. Таклиф ва арзу шикояти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба суд, прокуратура, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, **Ваколатдор оид ба ҳуқуқи кӯдак** **дар** Ҷ**умҳурии То**ҷ**икистон** ё дигар мақомоте, ки барои назорати ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҳуқуқ доранд, сензура карда намешаванд ва на дертар аз рӯзи дигари корӣ аз лаҳзаи супурдани таклиф ва арзу шикоят ба мақомоти дахлдор дар лифофаи сарбаста фиристода мешаванд (ЌЉ**Т аз 15.03.2016 с., №1282)**.

3. Таклиф ва арзу шикояте, ки ба дигар мақомоти ҳокимияти давлатӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ, инчунин ҳимоятгар ирсол гардидаанд аз тарафи маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан баррасӣ шуда, вобаста ба мансубият на дертар аз се рӯзи корӣ (ба истиснои рӯзҳои ид ва истироҳат) аз лаҳзаи супоридани онҳо фиристода мешаванд.

4. Нисбат ба таклиф ва арзу шикояте, ки барои муқаррар намудани ҳақиқат аз рӯи парвандаи ҷиноятӣ монеагӣ мекунанд ё барои содир намудани ҷиноят мусоидат менамоянд ва бо рамз навишта шудаанду дорои маълумоти сирри давлатӣ ё дигар маълумоти бо қонун ҳифзшаванда мебошанд, тартиби муқаррарнамудаи қисми 3 моддаи 20 Қонуни мазкур татбиқ карда мешавад.

5. Шикоят аз болои амалҳо ва қарорҳои суд, прокурор, муфаттиш ё таҳқиқбаранда, бо тартиби муқаррарнамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон на дертар аз се рӯз баъд аз супоридани он фиристода мешавад.

6. Ҷавобҳои таклиф ва арзу шикоят ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо гирифтани забонхат эълон карда шуда, ба парвандаи шахсиашон замима карда мешаванд. Бо хоҳиши гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан нусхаи ҷавобҳои ба арзу шикояташон омадаро тайёр намуда, ба онҳо медиҳад.

7. Ба ҳар шакл таъқиб намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки бо сабаби риоя нагардидани ҳуқуқу манфиатҳои қонуниашон бо таклиф ва арзу шикоят муроҷиат намудаанд, роҳ дода намешавад. Шахсони мансабдори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, ки ба чунин таъқиб роҳ додаанд, мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

**Моддаи 22. Таъминот бо х**ӯ**роки ройгон**

Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз рӯи меъёрҳои муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо хӯроки ройгон, ки барои нигоҳ доштани саломатӣ ва тавоноӣ кифоят мекунад, таъмин карда мешаванд.

**Моддаи 23. Таъминоти моддию маиш**ӣ

1. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда шароити маишие муҳайё карда мешавад, ки ба талаботи беҳдоштӣ, санитарӣ ва бехатарӣ аз сӯхтор ҷавобгӯй бошад.

2. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҷои алоҳидаи хоб, лавозимоти хоб (бистар) ва лавозимоти хӯрокхӯрии ройгон таъмин карда мешаванд. Ба онҳо имконият дода мешавад, ки вобаста ба мавсим бо дарназардошти синну сол, ҷинс ва шароити иқлим бо сару либос, либоси таг ва пойафзол таъмин бошанд.

3. Ҳамаи камераҳо бо радио ва аз рӯи имконият бо телевизор, яхдон ва бодкаш (вентилятор) таҷҳизонида мешаванд. Дар камераҳо китобҳо ва рӯзномаю маҷаллаҳое, ки дар китобхонаи ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан мавҷуданд ё ба воситаи маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан аз шабакаҳои савдо харидорӣ карда шудаанд, инчунин бозиҳои рӯимизӣ дода мешаванд.

4. Меъёри масоҳати санитарӣ дар камераҳо барои як нафар ба андозаи чор метри мураббаъ муқаррар карда мешавад.

**Моддаи 24. Таъминоти тиббию санитар**ӣ

1. Корҳои муолиҷавию пешгирӣ ва санитарию эпидемиологӣ дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан мутобиқи қонунгузории ҳифзи саломатии аҳолӣ гузаронида мешаванд. Маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ӯҳдадоранд, ки талаботи санитарию беҳдоштиро, ки ҳифзи саломатии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаро таъмин менамоянд, иҷро намоянд.

2. Тартиби ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда расонидани ёрии тиббӣ, аз ҷумла ёрии равонпизишкӣ, инчунин тартиби дар муассисаҳои тиббӣ ҷой намудани онҳо ва ба хизматрасонии онҳо ҷалб кардани кормандони ин муассисаҳо аз тарафи мақомоти тандурустӣ, адлия ва амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.

3. Дар сурати бад шудани саломатӣ ё ҷароҳатҳои ҷисмонӣ бардоштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, онҳоро кормандони тиббии ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бетаъхир ташхису муоина мекунанд. Натиҷаи ташхису муоинаи тиббӣ бо тартиби муқарраргардида қайд карда шуда, ба маълумоти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда расонида мешавад. Бо хоҳиши гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ё ҳимоятгари онҳо нусхаи хулосаи ташхису муоинаи тиббӣ ба онҳо дода мешавад. Ташхису муоинаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо қарори сардорони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё бо қарори шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад ё бо дархости худи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ё ин ки бо талаби ҳимоятгари онҳо аз ҷониби кормандони муассисаҳои тиббии дигар гузаронида мешавад. Дар ҳолати рад кардани гузаронидани чунин ташхису муоина ба прокурори назораткунанда шикоят кардан мумкин аст.

4. Агар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бемори вазнин шаванд ё фавтанд, он гоҳ маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бетаъхир дар ин хусус ба прокурор ва хешовандони онҳо хабар медиҳад. Ҷасади гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда баъд аз таҳқиқи паталого - анатомӣ ва иҷрои амалҳои пешбининамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хешовандони наздики ҷасадро талабкарда супорида мешавад. Ҷасади гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки онро ҳеҷ кас талаб накардааст, аз ҳисоби давлат дар ҷойҳои муқарраргардида дафн карда мешавад.

**Моддаи 25. Гирифтани фиристаю дастовез ва маблағҳои пул**ӣ

1. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда иҷозат дода мешавад, ки ба миқдори бемаҳдуд фиристаю дастовез қабул кунанд, ки дар ин ҳол вазни онҳо набояд аз меъёри пешбининамудаи қоидаҳои почта зиёд бошад.

2. Маблағҳои пулие, ки ба унвони гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан омада мерасанд, ба суратҳисоби онҳо гузаронида мешаванд. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда метавонанд бо розигии маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан аз ҳисобашон ба хешовандон ва дигар шахсон маблағҳои пулӣ интиқол намоянд.

3. Дар ҳолатҳое, ки имконияти бо доруворӣ таъмин намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда мавҷуд нест, маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан аз рӯи хулосаи духтур барои онҳо доруворӣ қабул мекунад.

4. Чизу чора, мавод ва озуқавориеро, ки барои ҳаёт ва саломатии одамон хатарноканд ё онҳоро ҳамчун олоти ҷиноят ё барои монеъ шудани мақсади дар ҳабс нигоҳ доштан истифода бурдан мумкин аст, ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда додан манъ аст.

5. Зимни азназаргузаронӣ пинҳон доштани чизу чора, мавод ва озуқаворие, ки нигоҳ доштан ва истифода намуданашон манъ карда шудааст ё ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда додани онҳо, инчунин ба онҳо бархилофи қоидаҳои муқарраргардида додани ҳар гуна чизу чора, мавод ва озуқаворӣ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон боиси ҷавобгарӣ мегардад.

**Моддаи 26. Хизматрасониҳои иловагии пулак**ӣ

Маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан дар сурати муҳайё будани шароити муносиб ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда хизматрасониҳои иловагии пулакии маишӣ ва тиббию санитариро таъмин менамояд, ки номгӯй ва тартиби расонидани онҳо бо Қоидаҳои тартиботи дохилӣ муқаррар карда мешаванд.

**Моддаи 27.** Ҷ**алб кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба меҳнат**

1. Дар сурати мавҷуд будани шароити муносиб, бо хоҳиши гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда онҳо дар ҳудуди изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ ва маҳбасҳо ба меҳнат ҷалб карда мешаванд. Шароити меҳнати гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бояд ба талаботи бехатарӣ, санитарӣ ва гигиенӣ ҷавобгӯй бошад.

2. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҳуқуқ доранд, ки барои меҳнати худ музди сазовор гиранд. Музди меҳнати гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда пас аз нигоҳ доштани маблағи муқаррарнамудаи қонунгузорӣ ба суратҳисобашон гузаронида мешавад.

3. Бо мақсади ба меҳнат ҷалб намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ метавонанд фаъолияти истеҳсолии худро бо тартиби пешбининамудаи қонунгузорӣ ба роҳ монанд. Даромад аз фаъолияти истеҳсолии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ баъд аз супоридани пардохтҳои ҳатмӣ ба буҷетҳои дахлдор барои беҳтар кардани шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, инчунин ба инкишофи соҳаи иҷтимоии изоляторҳои (тавқифгоҳҳои) тафтишотӣ истифода бурда мешавад.

**Моддаи 28. Таъмини иштироки гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар амалҳои тафтиш**ӣ **ва мурофиаи суд**ӣ

1. Маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бо супориши суд, прокурор, муфаттиш ё таҳқиқбаранда, иҷрои корҳои зеринро таъмин менамояд:

- қабули гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ва супоридани онҳо ба посбонон барои фиристодан ба ҷои таъиншуда;

- пешниҳод кардани биноҳои таҷҳизонидашуда дар ҳудуди ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан барои гузаронидани амалҳои тафтишӣ ва ташхиси судиву равонпизишкӣ ва дигар ташхисҳо.

2. Озод намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз иштирок дар амалҳои тафтишӣ ва мурофиаи судӣ бо асосҳои пешбининамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад.

**Моддаи 29. Иштироки гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар аҳдҳои ҳуқуқии граждан**ӣ

Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҳуқуқ доранд, ки бо розигии шахси мансабдор ё мақоме, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад ва бо тартиби муқаррарнамудаи Қоидаҳои тартиботи дохилӣ, ба истиснои ҳолатҳои пешбининамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар аҳдҳои ҳуқуқии гражданӣ бевосита ё тавассути намояндаи худ иштирок намоянд.

**Моддаи 30.** Ӯ**ҳдадориҳои асосии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда**

1. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ӯҳдадор мебошанд:

- тартиботи дар ҳабс нигоҳ доштанро, ки бо Қонуни мазкур ва Қоидаҳои тартиботи дохилӣ муқаррар карда шудаанд, риоя намоянд;

- талаботи беҳдоштӣ ва санитарӣ, қоидаҳои бехатарӣ аз сӯхторро риоя кунанд;

- ба молу мулки ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан эҳтиёткорона муносибат кунанд;

- камераҳо, биноҳо ва дигар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштанро бо тартиби навбат тоза кунанд;

- амалҳои пасткунандаи шаъну шарафи кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, инчунин дигар шахсонро содир накунанд;

- ба кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, инчунин ба дигар шахсон, ки тартиботи дохилии дар ҳабс нигоҳ доштанро таъмин мекунанд, дар иҷрои ӯҳдадориҳои хизматиашон монеъ нашаванд;

- кирдорҳои барқасдонаро, ки ба ҳаёт ва саломатии худ, инчунин ба ҳаёт ва саломатии дигарон таҳдид менамоянд, содир накунанд.

2. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо худ доштан ва истифода кардани чизу чора, мавод ва озуқаворие, ки нигоҳдорӣ ва истифодаи онҳо мутобиқи қисми 4 моддаи 25 Қонуни мазкур иҷозат дода нашудааст, манъ аст.

**БОБИ 3. ХУСУСИЯТҲОИ ДАР ҲАБС НИГОҲ ДОШТАНИ ЗАНОН ВА НОБОЛИҒОН**

**Моддаи 31. Хусусиятҳои дар ҳабс нигоҳ доштани занон**

1. Занҳои гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бо худ фарзандони то сесоларо нигоҳ дошта метавонанд.

2. Дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан барои занони ҳомила ва заноне, ки бо худ фарзандонашонро нигоҳ медоранд, шароити беҳтари моддию маишӣ, хизматрасонии махсуси тиббӣ ва меъёри барзиёди озуқаворӣ ва таъминоти ашёӣ ташкил карда мешавад, ки аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.

3. Ба давомнокии гаштугузори ҳаррӯзаи занони ҳомила ва заноне, ки бо худ фарзандонашонро нигоҳ медоранд, маҳдудият гузошта намешавад.

4. Нисбати занони ҳомила ва заноне, ки бо худ фарзандонашонро нигоҳ медоранд, мумкин нест, ки ҷойгиркунӣ дар карсер ҳамчун чораи ҷазо истифода карда шавад.

5. Дар ҳолатҳои зарурӣ маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонун метавонад дар бораи муваққатан ба хешовандони наздик ё ин ки, ба муассисаҳои бачагона додани кӯдак ба мақомоти дахлдор дархост пешниҳод намояд.

**Моддаи 32. Хусусиятҳои дар ҳабс нигоҳ доштани ноболиғон**

1. Дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан барои гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи ноболиғ шароити беҳтари моддию маишӣ муҳайё карда шуда, хизматрасонии махсуси тиббӣ ва меъёри барзиёди озуқаворӣ ва таъминоти ашёӣ, ки аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда шудааст, ташкил карда мешавад.

2. Давомнокии гаштугузори ҳаррӯзаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи ноболиғ на камтар аз ду соат муқаррар мегардад. Ҳангоми гаштугузори ҳаррӯза ба ноболиғон имконият дода мешавад, ки ба варзиш ва машқҳои ҷисмонӣ машғул шаванд.

3. Дар сурати мавҷудияти шароит, барои гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи ноболиғ кинофилмҳо намоиш дода мешаванд, тамошои шабакаҳои телевизионӣ ташкил карда шуда, барои машғулиятҳои варзишӣ биноҳо ва майдончаҳои варзишӣ дар ҳавои кушод таҷҳизонида мешаванд.

4. Барои гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи ноболиғ аз рӯи имконият шароити гирифтани таҳсилоти миёнаи умумӣ муҳайё карда шуда, бо онҳо чорабиниҳои тарбиявӣ гузаронида мешаванд.

5. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи ноболиғ харидан ва гирифтани (аз ҷумла ба воситаи фириста ё дастовез) китобҳои дарсӣ ва лавозимоти хатнависии мактабӣ иҷозат дода мешавад.

6. Ҳангоми ворид гардидани муроҷиат оид ба истифодаи шиканҷа нисбат ба ноболиғ, аз ҷониби на кам аз се корманди тиббие, ки дар тобеияти муассисаи ҷойи нигоҳдории гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи ноболиғ нестанд, ҷиҳати муайян намудани даараҷаи ҷароҳати ҷисмонӣ, нишонаҳои зӯроварӣ, истифодаи шиканҷа ва муносибатҳои бераҳмона муоинаи ҳатмии тиббӣ гузаронида мешавад. (**ҚҶТ аз 02.01.20 с., №1665**)

**БОБИ 4. ТАЪМИНИ НИГОҲДОРИИ АЛОҲИДА ВА ПЕШГИРИИ ҲУҚУҚВАЙРОНКУН**Ӣ

**ДАР** Ҷ**ОЙҲОИ ДАР ҲАБС НИГОҲ ДОШТАН**

**Моддаи 33. Талаботи асос**ӣ **дар таъмини нигоҳдории алоҳида**

1. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар камераҳои умумӣ ё якнафара мутобиқи талаботи нигоҳдории алоҳида, ки дар моддаи 34 Қонуни мазкур пешбинӣ шудааст, нигоҳ дошта мешаванд.

2. Ҷойгир кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар камераҳои якнафара ба мӯҳлати бештар аз як шабонарӯз дар асоси қарори далелноки сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бо розигии прокурор сурат мегирад. Розигии прокурор ба ҷойгир кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар камераҳои якнафара дар ҳолатҳои зерин талаб карда намешавад:

- ҳангоми мавҷуд набудани дигар имконияти таъмини риояи талаботи ҷойгиронии алоҳида, ки дар моддаи 34 Қонуни мазкур пешбинӣ шудааст;

- барои манфиати таъмини бехатарии ҳаёт ва саломатии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ё дигар гумонбаршудагон, айбдоршавандагон ва судшавандагон;

- ҳангоми мавҷуд будани аризаи хаттии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда оид ба нигоҳдории ӯ дар камераи якнафара;

- ҳангоми ҷойгиронии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда шабона дар камераҳои якнафара, агар рӯзона онҳо дар камераи умумӣ нигоҳ дошта шаванд.

3. Гуфтугӯ, додани ягон чизу чора ё мукотибаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки дар дигар камераҳо ё биноҳои ҷойҳои нигоҳдорӣ дар ҳабс нигоҳ дошта мешаванд, манъ аст.

4. Гуфтугӯ, додани ягон чизу чора ва мукотибаи гумонбаршаванда, айбдоршаванда ва судшаванда бо шахсоне, ки дар озодианд, мутобиқи талаботи Қонуни мазкур сурат мегирад.

5. Талаботи асосии нигоҳдории алоҳида бояд ҳангоми ҷойивазкунии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда берун аз ҳудуди ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан риоя карда шавад.

**Моддаи 34.** Ҷ**ойгиронии алоҳида дар камераҳо**

1. Ҷойгиронии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар камераҳо бо назардошти шахсият ва мутобиқати психологӣ сурат мегирад. Тамокукашон аз рӯи имконият аз шахсоне, ки тамоку намекашанд алоҳида нигоҳ дошта мешаванд.

2. Ҳангоми ҷойгиронии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, инчунин маҳкумшудагон дар камераҳо риояи талаботи зерин ҳатмист:

1) алоҳида нигоҳ дошта мешаванд:

- мардон аз занон;

- ноболиғон аз калонсолон (**ҚҶТ аз 02.01.20 с., №1665**);

- шахсоне, ки бори аввал ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашида шудаанд аз шахсоне, ки пештар дар ҷойҳои маҳрумият аз озодӣ нигоҳ дошта шудаанд;

- гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз маҳкумшудае, ки ҳукм нисбати онҳо ба эътибори қонунӣ даромадааст;

- гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз рӯи як парвандаи ҷиноятӣ;

2) аз дигар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҷудо нигоҳ дошта мешаванд:

- гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар содир намудани ҷиноятҳои махсусан вазнин ба муқобили асосҳои сохти конститутсионӣ ва амнияти давлатӣ;

- гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар содир намудани ҷиноятҳои зерини дар Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинишуда: бандитизм, кирдорҳое, ки кори ҷойҳои маҳрумият аз озодиро номураттаб месозанд, роҳзанӣ, ғоратгарӣ бо ҳолатҳои вазнинкунанда, одамкушӣ, қасдан расонидани зарари вазнин ба саломатӣ, таҷовуз ба номус, ғасби гаравгон, тамаъҷӯӣ, терроризм;

- гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар ҳолати ретсидиви хавфнок;

- гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар ҳолати ретсидиви махсусан хавфнок;

- шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд ҳангоми мавҷуд будани шароити дар алоҳидагӣ нигоҳ доштани онҳо аз дигар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- шахсоне, ки дар вазифаҳои судя, прокурор, ҳимоятгар, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, андоз, адлия, амнияти миллӣ, гумрук, назорати маводи нашъаовар, назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия, мудофиа ва хизматчиёни қӯшунҳои дохилии мақомоти корҳои дохилӣ буданд ё ҳастанд;

- бо қарори маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё бо қарори хаттии шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди онҳост, гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки ба ҳаёт ва саломатии онҳо аз тарафи дигар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда хавф таҳдид мекунад;

- беморони касалиҳои сирояткунанда ё эҳтиёҷмандон ба нигоҳубин ва назорати махсуси тиббӣ.

**Моддаи 35. Ҳифзи гумонбаршуда, айбдоршаванда, судшаванда ва назорат аз болои онҳо**

1. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан таҳти нигоҳубин ва зери назорат қарор доранд ва дар ҳудуди ин ҷойҳо зери назорати посбонон ё кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ҳаракат мекунанд. Бо мақсади анҷом додани назорат, мумкин аст аудио ва видеотехника истифода бурда шавад.

2. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда мавриди кофтукови шахсӣ, дактилоскопия ва аксбардорӣ қарор дода мешаванд. Биное, ки онҳо ҷойгир карда мешаванд, таҳти кофтуков қарор гирифта, ашё, дастовезҳо ва фиристаҳои онҳо аз назар гузаронида мешаванд.

3. Пулҳое, ки дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ёфт мешаванд, ба суратҳисоби соҳиби он гузаронида мешаванд, коғазҳои қиматнок ва ашёи қиматбаҳо барои маҳфуз доштан супорида мешаванд.

4. Чизу чора, ашё ва маводи хӯрокаи манъшуда, ки аз гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда мусодира шудаанд, барои маҳфуз доштан супорида мешаванд ё бо қарори асосноки сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан нобуд карда мешаванд ва дар ин бора санади дахлдор тартиб дода мешавад.

5. Назорат ҳангоми коркарди санитарӣ ва кофтукови шахсии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз тарафи кормандони ҳамҷинси ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан сурат мегирад.

6. Дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бо мақсади ошкор кардан, огоҳ сохтан, пешгирӣ намудан ва кушодани ҷиноят чорабиниҳои оперативӣ - ҷустуҷӯӣ бо тартиби муқаррарнамудаи қонун гузаронида мешаванд.

7. Ҳангоми мавҷуд будани асосҳои кофӣ барои гумон бурдан ба кӯшиши овардани чизу чора, ашё ва маводи хӯрокаи манъшуда, кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ҳуқуқ доранд, ки ҳангоми ба ҳудуди ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан даромадан ва баромаданашон ашё ва либоси гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, инчунин нақлиёти воридшаванда ва хориҷшавандаро аз назар гузаронанд, чизу чора, ашё ва маводи хӯрокаи барои нигоҳдорӣ ва истифода манъшудаи онҳоро мусодира кунанд. Ашё ва либоси шахсоне, ки парвандаҳои ҷиноятии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар пешбурди онҳост ва онҳое, ки ҳуқуқи назорати ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштанро доранд, аз назар гузаронида намешаванд.

**Моддаи 36. Таъмини талаботи низом дар ҳудуде, ки ба** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ҳамшафатанд**

Дар ҳудуде, ки бевосита ба изолятори (тавқифгоҳи) нигоҳдории муваққатӣ ва изолятори (тавқифгоҳи) тафтишотӣ ҳамшафатанд ва ҳудуди онҳо аз тарафи мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ муайян мегардад, бо пешниҳоди мақомоти адлия ва амнияти миллӣ талаботи низомӣ муқаррар шуда метавонад.

**Моддаи 37. Чораҳои ҳавасмандкун**ӣ **ва тартиби татбиқи онҳо**

1. Барои иҷрои намунавии ӯҳдадориҳо, риояи тартиботи муқарраршуда дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан нисбати гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз тарафи сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё муовини вай чораҳои ҳавасмандгардонии зерин татбиқ карда мешаванд:

- пеш аз мӯҳлат бардоштани муҷозоти қаблан гузошташуда;

- мукофотпулӣ барои нишондоди хуби корӣ;

- ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи ноболиғ намоиши иловагии филм, иҷозат ба истифодаи иловагӣ аз бинои машғулиятҳои варзишӣ, инчунин дигар шаклҳои истироҳат.

2. Мукофотонӣ барои нишондодҳои хуби меҳнатӣ аз ҳисоби даромад аз меҳнати гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда сурат мегирад.

3. Мукофоти пулӣ ба суратҳисоби гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда гузаронида мешавад.

**Моддаи 38. Чораҳои му**ҷ**озот**ӣ

Барои иҷро накардани ӯҳдадориҳои муқарраршуда нисбати гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда чораҳои муҷозотии зерин татбиқ карда мешаванд:

- танбеҳ;

- ҷойгир кардан дар карсер ё камераи якнафара, дар гауптвахта ба мӯҳлати то понздаҳ шабонарӯз, ба истиснои гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи ноболиғ. (**ҚҶТ аз 02.01.20 с., №1665**)

**Моддаи 39. Тартиби татбиқи чораҳои му**ҷ**озот**ӣ

1. Муҷозот барои вайрон кардани тартиботи нигоҳдорӣ дар ҳабс аз ҷониби сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё муовини ӯ, ба истиснои ҳолатҳое, ки дар қисми 3 моддаи 40 Қонуни мазкур пешбинӣ шудаанд, таъин карда мешавад. Барои як кирдор ба шахси гунаҳгор як муҷозот таъин карда мешавад.

2. Муҷозот бо дарназардошти ҳолатҳои содир шудани кирдор ва рафтори гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда таъин карда мешавад. Муҷозот дар давоми на дертар аз даҳ шабонарӯз аз рӯзи маълум шудани кирдор таъин карда мешавад, агар вобаста ба ин кирдор тафтиш гузаронида шавад, пас аз рӯзи тамомшавии он, аммо на дертар аз ду моҳи аз рӯзи содир шудани кирдор муҷозот татбиқ карда мешавад. Муҷозот ҳамчун қоида фавран татбиқ карда мешавад, аммо дар ҳолати имконнопазир будани татбиқи фаврии муҷозот, он на дертар аз як моҳи таъини муҷозот татбиқ мегардад.

3. То таъини муҷозот аз гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда баёноти хаттӣ гирифта мешавад, дар ҳолати саркашӣ намудан аз додани баёнот, дар ин бора санади дахлдор тартиб дода мешавад.

4. Муҷозот дар намуди танбеҳ дар шакли шифоҳӣ ё хаттӣ, дигар муҷозотҳо дар шакли хаттӣ таъин карда мешаванд.

5. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҳуқуқ доранд барои муҷозоти гирифтаашон ба шахси мансабдори мақомоти болоӣ, прокурор ё суд шикоят намоянд. Шикоят иҷрои муҷозотро боз намедорад.

**Моддаи 40. Нигоҳдорӣ дар карсер**

1. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаро мумкин аст ба камераи якнафара ё карсер дар ҳолатҳои зерин ҷойгир кунанд:

- барои ба танг овардан ё таҳқир кардани дигар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;

- барои ҳамла ба кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё дигар шахсон, барои итоат накардан ба талаботи қонунии кормандони ҷойҳои нигоҳдорӣ дар ҳабс ё дигар шахсон ё барои таҳқири онҳо;

- барои вайронкунии чандкаратаи қоидаҳои изолятсия;

- барои нигоҳдорӣ, тайёр кардан ва истифодаи дигар ашё, моддаҳо ва озуқаворие, ки нигоҳдорӣ ва истифодаи онҳо манъ аст;

- барои иштирок дар қиморбозӣ;

- барои авбошиҳои майда.

2. Муҷозот дар намуди ба карсер ҷойгир кардан, инчунин нисбати гумонбаршуда, айбдоршаванда а судшавандае, ки ба онҳо қаблан ду ё бештар муҷозоти интизомӣ тибқи моддаи 38 Қонуни мазкур татбиқ шудааст, истифода шуда метавонад.

3. Ҷойгир кардан дар карсер дар асоси қарори сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ва хулосаи корманди тиб дар бораи имконпазирии дар карсер будани гумонбаршаванда, айбдоршаванда ва судшаванда сурат мегирад.

4. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар карсер танҳо нигоҳ дошта мешавад. Дар карсер гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо ҷои хоби алоҳида ва лавозимоти хоб (бистар) танҳо дар вақти хоб барои соатҳои муқаррарӣ таъмин карда мешаванд. Дар давраи нигоҳдорӣ дар карсер ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда мукотиба, мулоқот, ғайр аз мулоқот бо ҳимоятгар, инчунин харидани озуқаворӣ, маводи мавриди ниёз, гирифтани фириста ва дастовезҳо, истифода аз бозиҳои рӯимизӣ, китобҳо, рӯзномаю маҷаллаҳо, дигар адабиётҳо ва тамошои телевизор манъ аст. Фиристаю дастовезҳо ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда баъди тамомшавии мӯҳлати дар карсер будани онҳо супорида мешаванд. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи дар карсер буда ҳар рӯз аз сайру гашти давомнокиаш сӣ дақиқа истифода мебаранд.

5. Татбиқи дигар маҳдудиятҳое, ки дар моддаи мазкур пешбинӣ нашудаанд, нисбати гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи дар карсер нигоҳдошташаванда мумкин нест. Фиристодани таклиф, ариза ва шикояти онҳо бо тартиби дар моддаи 21 Қонуни мазкур пешбинишуда сурат мегирад.

6. Сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ҳуқуқ дорад, ки мӯҳлати иҷрои муҷозотро дар намуди ҷойгиронӣ дар карсер мавқуф гузорад, мӯҳлати дар карсер нигоҳ доштанро кам кунад ё гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаро пеш аз мӯҳлат бо дарназардошти нишондодҳои тиббӣ ё бо дигар асосҳо аз карсер озод кунад.

7. Агар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар давраи мавқуф гузоштани иҷрои муҷозот кирдори нав содир накунанд, онҳо метавонанд аз муҷозот озод карда шаванд.

**Моддаи 41.** Ҷ**авобгарии моддии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда**

1. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, ки ҳангоми нигоҳ доштан дар ҳабс ба давлат зарар расонидаанд, дар ҳолатҳои зерин ба ҷавобгарии моддӣ кашида мешаванд:

- барои зарари дар рафти фаъолияти меҳнатӣ расондашуда, ба андозаи дар қонунгузории меҳнат пешбинишуда;

- барои зарари бо дигар амалҳо расондашуда, ба андозаи дар қонунгузории гражданӣ пешбинишуда.

2. Андозаи зарари моддӣ, ки ба давлат аз тарафи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда расонида шудааст, бо қарори сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан муайян карда мешавад.

3. Қарор ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо гирифтани забонхат эълон карда мешавад ва аз болои ин қарор ба шахси мансабдори мақомоти болоӣ, прокурор ё суд шикоят ардан мумкин аст.

4. Дар ҳолати саркашӣ кардан аз ихтиёран ҷуброн кардани зарари моддӣ, он мутобиқи қонун бо тартиби судӣ рӯёнида мешавад.

5. Маблағи барои зарари моддӣ нодуруст рӯёнидашуда ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда баргардонида мешавад ва он ба суратҳисоби ӯ гузаронида мешавад.

6. Бо хоҳиши гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда зарари моддии аз тарафи онҳо расонидашуда аз ҷониби хешовандони наздики онҳо ё дигар шахсон бо розигии онҳо ҷуброн шуда метавонад.

7. Дар сурати ба муассисаи ислоҳӣ фиристодани маҳкумшуда, зарари моддии ҷуброннашударо уассисаи мазкур аз ҳисоби маблағи ба суратҳисоби маҳкумшуда воридшаванда меситонад.

8. Дар сурати аз ҳабс озод шудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, зарари моддии ҷуброннакардаи онҳо мумкин аст бо қарори суд бо тартиби мурофиаи судии гражданӣ ситонида шавад.

9. Зарари моддие, ки ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо айби маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан расонида шудааст, мутобиқи қонун ситонида мешавад.

**Моддаи 42. Чораҳое, ки ҳангоми аз х**ӯ**рокх**ӯрӣ **саркаш**ӣ **кардан андешида мешаванд**

1. Ҳангоми муқаррар кардани ҳолати аз хӯрокхӯрӣ саркашӣ кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё муовини вай вазифадоранд, ки сабабҳои хӯрок нахӯрданро маълум кунанд ва дар ин бора ба шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди онҳост, инчунин ба прокурори аз болои иҷрои қонунҳо дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан назораткунанда хабар диҳанд.

2. Дар ҳолати асоснокии сабабҳои аз хӯрокхӯрӣ саркашӣ кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан чораҳои қонеъ гардонидани талаботи пешниҳодкардаи онҳоро меандешанд. Дар ҳолати набудани имконияти таъҷилан иҷро намудани талаботи гумонбаршаванда, айбдоршаванда ва судшаванда ба онҳо шарҳу баёни дахлдор дода шуда, чораҳои қонеъ гардонидани талабот андешида мешаванд.

3. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки аз хӯрокхӯрӣ саркашӣ мекунанд, аз рӯи имкон алоҳида аз дигар гумонбаршудагон, айбдоршавандагон ва судшавандагон нигоҳ дошта мешаванд ва таҳти назорати корманди тиб қарор мегиранд.

4. Чораҳо, аз ҷумла чораҳои маҷбурии ба нигоҳдории саломатии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи аз хӯрокхӯрӣ саркашикарда равонагардида, агар ба ҳаёти ӯ хатар таҳдид намояд, дар асоси хулосаи хаттии тиббӣ ва дар ҳузури корманди тиб татбиқ карда мешаванд.

5. Саркашӣ намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз хӯрокхӯрӣ ба этапкунӣ ё бо посбонон бурдани онҳо ба дигар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, инчунин иштироки онҳо дар амалҳои тафтишотӣ ва мурофиаҳои судӣ монеъ намешаванд. Ҳангоми зарурат, дар вақти этапкунӣ ё бо посбонон бурдани гумонбаршуда, айбдоршаванда ё судшаванда корманди тиб онҳоро ҳамроҳӣ мекунад.

**Моддаи 43. Истифодаи қувваи** ҷ**исмон**ӣ**, воситаҳои махсус,   силоҳи газнок ва оташфишон дар** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

Истифодаи қувваи ҷисмонӣ, воситаҳои махсус, силоҳи газнок ва оташфишон аз тарафи кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё кормандони мақомоти корҳои дохилӣ, ки барои таъмини ҳифзи тартибот ҷалб шудаанд, танҳо дар асос ва ҳолатҳои пешбининамудаи   Қонуни мазкур ва ё дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳ дода мешавад.

**Моддаи 44. Истифодаи қувваи** ҷ**исмон**ӣ **дар** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

Қувваи ҷисмонӣ дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан нисбати гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда барои пешгирии ҳуқуқвайронкунӣ аз тарафи онҳо ё бартараф намудани аксуламали онҳо нисбати талаботи қонунии кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, агар роҳҳои ғайризӯрӣ қатъи ҳуқуқвайронкунӣ ё иҷрои талаботи қонуниро таъмин карда натавонанд, мумкин аст истифода карда шавад.

**Моддаи 45. Истифодаи воситаҳои махсус дар** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

1. Истифодаи воситаҳои махсус дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан дар ҳолатҳои зерин мумкин аст:

- барои рафъи ҳамлаи гумонбаршаванда, айбдоршаванда ва судшаванда ба кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ва дигар шахсон;

- барои пешгирии бетартибиҳои оммавӣ ё вайронкуниҳои гурӯҳии низоми муқарраршудаи игоҳдорӣ дар ҳабс;

- барои пешгирии амалҳои ғайриқонунии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки ба талаботи қонунии кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё дигар кормандони мақомоти корҳои дохилии барои таъмини ҳифзи тартибот ҷалбшуда итоат намекунанд;

- барои озод кардани гаравгонҳо, биноҳо, иншоот ва воситаҳои нақлиёти ғасбшуда;

- барои пешгирии кӯшиши аз ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё аз зери назорати посбонон фирор кардан;

- барои пешгирии кӯшиши гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҷиҳати ба атрофиён зарар расонидан;

- барои пешгирии кӯшиши гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҷиҳати ба худ зарар расонидан.

2. Ба сифати воситаҳои махсус инҳо истифода шуда метавонанд:

- калтакҳои резинӣ, дар ҳолатҳои пешбининамудаи сархатҳои якум, дуюм, сеюм,чорум, панҷум ва шашуми қисми 1 моддаи мазкур;

- дастбандҳо, дар ҳолати пешбининамудаи сархатҳои сеюм, чорум, панҷум, ва шашум ва ҳафтуми қисми 1 моддаи мазкур, (ҳангоми мавҷуд набудани дастбандҳо кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ҳуқуқ доранд, ки аз воситаҳои мавҷудаи бастани дар дасташон буда истифода баранд);

- воситаҳои рӯшаниандозу садобарори дорои хусусияти парешонкунанда, дар ҳолатҳои пешбининамудаи сархатҳои якум, дуюм, сеюм, чорум, ва шашуми қисми 1 моддаи мазкур;

- воситаҳои вайронкунандаи монеаҳо, дар ҳолатҳои пешбининамудаи сархати чоруми қисми 1 моддаи мазкур;

- обпошҳо ва зиреҳпӯшҳо, дар ҳолатҳои пешбининамудаи сархати дуюм ва чоруми қисми 1 моддаи мазкур;

- сагҳои хизматӣ, дар ҳолатҳои пешбининамудаи сархатҳои якум, дуюм, сеюм, чорум, панҷум ва шашуми қисми 1 моддаи мазкур.

**Моддаи 46. Истифодаи силоҳи газнок дар** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

Силоҳи газнок дар ҳолатҳои пешбининамудаи сархатҳои якум, дуюм, сеюм, чорум, панҷум ва шашуми моддаи 45 Қонуни мазкур мумкин аст истифода карда шавад.

**Моддаи 47. Истифодаи силоҳи оташфишон дар** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

Силоҳи оташфишон дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан дар ҳолатҳои зерин истифода бурда мешавад:

- барои ҳимоя аз ҳамлае, ки ба ҳаёт ё саломатии кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, гумонбаршуда, айбдоршаванда, судшаванда ва дигар шахсон таҳдид мекунад;

- барои рафъи ҳамлаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, ҳамлаи дигар шахсон бо мақсади ба даст даровардани силоҳ;

- барои озод кардани шахсони ба гарав гирифташуда, биноҳо иншоот ва воситаҳои нақлиёти ғасбшуда;

   - барои рафъи ҳамлаи гурӯҳи мусаллаҳ ба биноҳо, иншоот ва воситаҳои нақлиёти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан;

- барои дастгир кардани шахсе, ки муқовимати мусаллаҳона мекунад, инчунин ҳангоми ногаҳон дучор омадан ба содир намудани ҷинояти вазнин ё махсусан вазнин нисбат ба ҳаёт ва саломатии кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё дигар шахсон;

- барои пешгирӣ кардани кӯшиши фирори гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё аз зери назорати посбонон;- барои дастгир кардани шахси

мусаллаҳ, ки аз иҷрои талаботи қонунии корманди ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан оид ба супоридани силоҳ саркашӣ мекунад;

- барои пешгирии кӯшиши зӯран озод намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда.

**Моддаи 48. Низоми ҳолати махсус дар** ҷ**ойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан**

1. Дар ҳолатҳои офатҳои табиӣ, эпидемияҳо, эпизоотияҳо, сӯхтори калон, садамаи бузурги системаи таъминкунандаи ҳаёт, бетартибиҳои оммавӣ ё итоат накардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ё ин ки мавҷуд будани таҳдиди воқеии ҳуҷуми мусаллаҳона ба ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан, бо қарори мақомоти адлия, корҳои дохилӣ, амнияти миллӣ, мудофиа, назорати маводи нашъаовар, назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи салоҳияти онҳо бо розигии Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан тартиботи низоми ҳолати махсус ба мӯҳлати на бештар аз сӣ шабонарӯз ҷорӣ карда мешавад.

2. Ҳангоми ҷорӣ кардани низоми ҳолати махсус ҳамаи чорабиниҳои бо иштироки гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда гузаронидашаванда маҳдуд ё боздошта шуда метавонанд, ҳифзи онҳо, низоми иҷозатӣ ва назоратии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан мебошанд, пурзӯр карда мешавад, қабули фиристаҳо ва дастовезҳо қатъ мегардад, инчунин дигар чораҳои пешбининамудаи қонун истифода мегардад.

3. Дар ҳолати ба амал омадани таҳдиди бевосита ба ҳаёт ва саломатии гумонбаршуда, айбдоршаванда, судшаванда ва дигар шахсон, сардорони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан метавонанд чораҳои дар қисми 2 моддаи мазкур пешбинишударо бо фавран огоҳонидани мақомоти адлия, корҳои дохилӣ, мудофиа, амнияти миллӣ, назорати маводи нашъаовар ва назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мустақилона ҷорӣ намоянд.

4. Низоми ҳолати махсус дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан аз тарафи шахсони мансабдор ё мақомоте, ки аз тарафи онҳо ин тартибот ҷорӣ шуда буд ё аз тарафи мақомоти болоӣ ё шахси мансабдори болоӣ бекор карда мешавад.

**БОБИ 5. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВ**Ӣ

**Моддаи 49. Асосҳои озод намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз ҳабс**

Барои аз ҳабс озод намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда инҳо асос мешаванд:

- қарори судя ё таъиноти суд, ки бо тартиби пешбининамудаи қонун бароварда шудааст;

- қарори муфаттиш, мақомоти таҳқиқ ё прокурор;

- қарори сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё прокурори назораткунанда аз болои қонунҳо дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан дар бораи озод кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда вобаста ба тамомшавии мӯҳлати бо қонун муқарраргардидаи нигоҳ доштан дар ҳабс.

**Моддаи 50. Тартиби озод кардани гумонбаршуда,   айбдоршаванда ва судшаванда аз ҳабс**

1. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз ҳабс аз тарафи сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бо гирифтани қарори дахлдори суд ё қарори муфаттиш, мақоми таҳқиқот ё прокурор озод карда мешаванд.

2. Сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан вазифадор аст, ки дар мӯҳлати на дертар аз бисту чор соати то ба охир расидани мӯҳлати нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар ҳабс, дар ин бора шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад, инчунин прокурорро огоҳ намояд.

3. Агар баъд аз анҷоми мӯҳлати муқаррарнамудаи қонун оид ба дастгир намудан ё дар ҳабс нигоҳ доштан ҳамчун чораи пешгирӣ қарори дахлдор дар бораи озод кардани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ё дар бораи дароз кардани мӯҳлати дар ҳабс нигоҳ доштан ҳамчун чораи пешгирӣ ё хабар оид ба чунин қарор ворид нагардад, сардори ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ӯро бо қарори худ озод мекунад.

4. Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи аз ҳабс озодкардашуда ҳуҷҷатҳои шахсӣ, чизу чора, пул, ки дар суратҳисоби онҳо маҳфуз аст, инчунин маълумотнома, ки дар он мӯҳлати дар ҳабс буданашон ва асосҳои озод шуданашон нишон дода шудааст, дода мешавад. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаи аз ҳабс озодшуда аз тарафи маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан дар ҳолати зарурӣ бо чиптаи ройгон то ҷои истиқомат тариқи роҳи оҳан ё нақлиёти автомобилӣ, хӯрока, инчунин либоси мавсимӣ таъмин мегарданд. Дар ҳолати зарурат ба онҳо кӯмаки пулӣ расонида мешавад.

**Моддаи 51. Назорати прокурор**ӣ

1. Назорат аз болои иҷрои қонунҳо дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз тарафи Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва прокурорҳои тобеи он амалӣ карда мешавад.

2. Маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда вазифадор аст, ки қарори прокурори дахлдорро оид ба тартиби нигоҳдорӣ дар ҳабс, ки бо Қонуни мазкур муқаррар шудааст, иҷро намояд.

**Моддаи 52.** Ҷ**авобгар**ӣ **барои риоя накардани Қонуни мазкур**

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани Қонуни мазкур мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

**Моддаи 53. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур**

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

           **Президенти**

Ҷ**умҳурии То**ҷ**икистон                                                                Эмомал**ӣ **РАҲМОН**

            **ш. Душанбе,**

    **28 июни соли 2011,**

              **№ 720**

Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	720	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ ТАРТИБ ВА ШАРОИТИ ДАР ҲАБС НИГОҲ ДОШТАНИ ГУМОНБАРШУДА, АЙБДОРШАВАНДА ВА СУДШАВАНДА	Маҷлиси Олии ҶТ	28.06.2011	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

Primary tabs

^-A A ⁺A

Панҷшанбе, Август 8, 2024

ПАЁМАДҲОИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА

Бо дарки муҳимияти падидаи оила дар ташаккул ва пешрафти давлат ва ҳифзи арзишҳои фарҳанги миллӣ баъд аз ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ дар сатҳи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон принсипи кафолати ҳимояи давлатии оила ҳамчун асоси ҷамъият ва амалишавии ҳуқуқи ҳар шахс ба ташкили оила қувваи конститутсионӣ касб намуд.

Нишонаи номӣ (тег):

ПАЁМАДҲОИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА

Баҳодиҳии муҳтаво:

Бештар оида ба ПАЁМАДҲОИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА

АСОСҲОИ ҲУҚУҚИИ МУҚОВИМАТ БА КОРРУПСИЯ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

Коррупсия зуҳуроти номатлуби ҷамъиятӣ буда, омӯзиши ҷиддӣ ва мунтазам, муносибати махсус, муқобилияти комплексӣ ва оперативиро талаб менамояд. Таъсири номатлуби коррупсия дар раванди рушди иҷтимоию иқтисодӣ, паст кардани сатҳи камбизоатӣ, боварии шаҳрвандон ба институтҳои давлати демократӣ таҳияи сиёсати зиддикоррупсиониро дар миқёси умумимиллӣ талаб менамояд, ки бояд воситаи муттаҳидсозии саъю кӯшиши мақомоти давлатӣ, ташкилотҳои ҳамаи шакли моликият ва институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ гардад.

Нишонаи номӣ (тег):

АСОСҲОИ ҲУҚУҚИИ МУҚОВИМАТ БА КОРРУПСИЯ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

Баҳодиҳии муҳтаво:

Бештар оида ба АСОСҲОИ ҲУҚУҚИИ МУҚОВИМАТ БА КОРРУПСИЯ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

KHOVAR.TJ

АГЕНТИИ МИЛЛИИ ИТТИЛООТИИ ТОҶИКИСТОН «ХОВАР»
WWW.KHOVAR.TJ

«ХОВАР FM»

Садриддин Айнӣ (1878 – 1954): Адиб, олим ва асосгузори адабиёти муосири тоҷик. Аввалин Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муаллифи асарҳои «Таърихи амирони манғитияи Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Намунаи адабиёти тоҷик», «Дохунда», «Ғуломон», «Ёддоштҳо» ва дигар асарҳо, ки ба 29 забони хориҷӣ нашр шудаанд.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 08 сентябри соли 1997 ба асосгузори адабиёти муосири тоҷик Садриддин Айнӣ унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Бобоҷон Ғафуров (1909 – 1977): Олим, академики Академияи Илмҳои ИҶШС, арбоби ҳизбӣ ва давлатӣ, муаллифи китоби оламшумули «Тоҷикон» ва зиёда аз 300 асару мақолаҳо.
Солҳои 1944-1946 котиби дуюм, с.1946-1956 котиби якуми КМ Ҳизби комунистии Тоҷикистон, 1956 – 1977 сарвари Пажуҳишгоҳи шарқшиносии ИҶШС.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 08 сентябри соли 1997 ба таърихшинос ва шарқшиноси шинохтаи тоҷик, академик, муаллифи китоби «Тоҷикон» Бобоҷон Ғафуров унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Мирзо Турсунзода (1911-1977): Шоири халқӣ, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, Раиси Кумитаи якдилии халқҳои Осиё ва Африқо. Барои достонҳои «Қиссаи Ҳиндустон»(1948), «Ҳасани аробакаш», «Чароғи абадӣ», «Садои Осиё»,(1960) «Ҷони ширин» (1963) бо ҷоизаҳои давлатии ИҶШС, ҶШС Тоҷикистон ва байналмилалии ба номи Ҷ. Неҳру (1967) сарфароз шуда буд.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 07 майи соли 2001 ба шоири халқии Тоҷикистон, ходими намоёни ҷамъиятӣ Мирзо Турсунзода унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Эмомалӣ Раҳмон: Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. 19 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 6 ноябри соли 1994 бори аввал, солҳои 1999, 2006 ва 2013 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидаст.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат.
Бо қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 11 декабри соли 1999 барои мустаҳкам намудани давлатдории соҳибистиқлол ва пойдории сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” мукофотонида шудааст.
Нусратулло Махсум (1881 – 1938): Нусратулло Махсум (Лутфуллоев) ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1924-1926 раиси Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷикистон, солҳои 1926-1933 раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик Нусратулло Махсум унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” дода шудааст.
Шириншоҳ Шоҳтемур (1899 – 1937): Ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1929-1931 котиби Ҳизби коммунистии ҶШС Тоҷикистон, солҳои 1933-1937 Раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик Шириншоҳ Шоҳтемур, унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шудааст.