ДАСТУРИ ИСТИФОДАБАРАНДА

ХУШ ОМАДЕД БА CОМОНАИ РАСМИИ МАРКАЗИ МИЛЛИИ ҚОНУНГУЗОРИИ НАЗДИ ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН!

КОР БО МАХЗАНИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

Муҳтарам меҳмонон ва истифодабарандагони сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (ММҚ),

Барои оғози кор бо «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) ба блоки бо номи шабеҳ дар сомонаи расмии ММҚ зер кунед. Блоки «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» кушодашаванда буда, ҳамеша дар қисми болои сомона дастрас аст. Шумо инчунин метавонед ба «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) аз феҳристи асосӣ (меню асосӣ) бо зеркунии пайванди «Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» дастрасӣ пайдо намоед.

БЛОКИ «МАХЗАНИ ҚОНУНГУЗОРИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН» (МҚҶТ)

Ҳамаи модулҳо ва имконоти ҷустуҷӯи санадҳо дар «Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон» (МҚҶТ) мустақилона кор мекунанд. Ин маънои онро дорад, ки ҳангоми кор бо МҚҶТ ворид кардани «Ном»-и санад ва бо ҳамроҳи он интихоб кардани ҳамаи имконоти дигар, масалан «Таснифгар», «Мақомот», «Рақам», «Сана», «Матни асосӣ» ва ғайра ҳатмӣ нест. Аммо барои ҷустуҷӯи васеъ шумо метавонед аз ҳамаи имконоти ҷустуҷӯи санадҳо ба таври дилхоҳ истифода баред. Ҳамаи санадҳое, ки ба МҚҶТ ворид шуданд дар зери «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ», яъне дар «Ҷадвали санадҳо» дастрасанд.

ЛАВҲАИ ИМКОНОТИ ҶУСТУҶӮ

Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ

ҶАДВАЛИ САНАДҲО

ТУГМАҲОИ «ТАТБИҚ КАРДАН» ва «БОЗСОЗӢ»

Тугмаи «Татбиқ кардан»: Баъд аз он ки Шумо дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» имконоти дилхоҳро ворид карда, интиход мекунед, барои намоиш додани натиҷа тугмаи «Татбиқ кардан»-ро зер кунед. Аммо, вақте ки шумо дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» дархостеро ворид мекунед ё имконеро интихоб менамоед, онҳо ба таври худкор дарҳол татбиқ карда мешаванд.

Тугмаи «Бозсозӣ»: Агар хоҳед, ки ҳамаи дархостҳо ва имконотеро дар «Лавҳаи имконоти ҷустуҷӯ» лағв кунед, аз тугмаи «Бозсозӣ» истифода баред.

Агар шумо хоҳед, ки номи санади дақиқро аз санадҳои дар махзан мавҷудбуда ба даст оред, калидвожаи номи санадро ба сатри «Ном» ворид намоед. Ҳамаи санадҳое, ки дорои калидвожаи воридуша мебошанд нишон дода мешаванд. Масалан, агар шумо калидвожаи «дастрасӣ»-ро ворид кунед, санадҳое, ки калимаи «дастрасӣ»-ро дар бар мегиранд, дар «Ҷадвали санадҳо» нишон дода мешаванд (масалан, ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ ҲУҚУҚИ ДАСТРАСӢ БА ИТТИЛООТ)

САТРИ «НОМ»

Шумо инчунин метавонед санадҳоро аз рӯи муҳтаво бо истифодаи сатри «Матни асосӣ» ва полои дилҳол ҷустуҷӯ намоед. Масалан, барои ёфтани санад(ҳо)и дорои калима(ҳо), калидвожа(ҳо) ё ибора(ҳо)и лозимӣ, ба сатри «Матни асосӣ» дархостро ворид намуда, имкони «Дар бар мегирад»-ро интихоб намоед. Санадҳои дархостшуда ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред. Ҳамин тавр аз имкони «Дар бар намегирад» ё имконоти ҷустуҷӯи дигар истифода баред, Масалан, агар шумо ба сатри «Матни асосӣ» калимаи «Интернет»-ро ворид кунед ва имкони «Дар бар мегирад»-ро интихоб намоед, саданҳое, ки дар муҳтавои худ дорои калимаи «Интернет» мебошанд, нишод дода мешаванд.

САТРИ «МАТНИ АСОСӢ»

Сатри «Матни асосӣ»

Шумо метавонед санадҳоро аз рӯи «Ном», «Таснифгар», «Мақомот», «Рақам», «Сана», «Матни асосӣ» ва ғайра алоҳида ё якҷоя ба таври дилхоҳ ҷустуҷӯ намоед.

Масалан, агар хоҳед, ки санадҳоро танҳо «Аз рӯи моҳ ва сол» ҷустуҷӯ кунед, танҳо аз имкони «Аз рӯи моҳ ва сол» бо интихоби моҳ ва сол истифода баред. Санадҳо ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред.

Агар хоҳед, ки санадҳоро танҳо дар давраи муайян ҷустуҷӯ кунед, танҳо аз имкони «Аз санаи интихобшуда» ва/ё «То санаи интихобшуда» алоҳида ё якҷоя бо интихоби моҳ ва сол истифода баред. Санадҳо ба таври худкор нишон дода мешаванд. Ё ин ки аз тугмаи «Татбиқ кардан» истифода баред.

Ҳамин тавр Шумо метавонед ҳар гуна санадҳои махзанро алоҳида ё бо интихоби имконоти иловагӣ ҷустуҷӯ намоед ва ба даст оред.

Барои дидани санад ва мутолиа кардани он, аз тугмаи «ДИДАН» истифода баред ва барои пинҳон кардани он, аз тугмаи «ПИНҲОН КАРДАН» истифода баред.

ТУГМАҲОИ «ДИДАН» ва «ПИНҲОН КАРДАН»

Шумо ҳам метавонед, бо зеркунии пайванди номи санад онро дар саҳифаи алоҳида кушоед ё ин ки дар форматҳои Word, PDF ва ZIP аз сомонаи мо боргирӣ намоед.

ЗАМИМА ДАР ФОРМАТҲОИ WORD, PDF ва ZIP (ДАР ҶАДВАЛИ САНАДҲО)

Замима

КОР БО СОМОНАИ РАСМӢ - БАҚАЙДГИРӢ ВА ВОРИДШАВӢ

Ҳамаи маводҳои Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ба ахбори омма дахл доранд, дар сомонаи мо дастрасанд. Барои гирифтани маълумот Шумо метавонед аз Феҳристи асосӣ (менюи асосӣ), Харитаи сомона, имкони Ҷустуҷӯ ва Ҷустуҷӯи васеъ истифода баред.
Барои бақайдгирӣ дар сомонаи Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, лутфан ба таври расмӣ муроҷиат намоед. Корбарони бақайдгирифташуда метавонанд аз имкониятҳои иловагӣ истифода баранд, масалан, пайдо кардани дастрасӣ ба лоиҳаҳои санадҳо.

Махзани Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ**

**ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**ДАР БОРАИ БЕРУН БАРОВАРДАН ВА ВОРИД НАМУДАНИ САРВАТҲОИ ТАЪРИХИЮ ФАРҲАНГӢ**

Қонуни мазкур асосҳои ҳуқуқӣ ва ташкилии раванди берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангиро муайян намуда, ба ҳифзи мероси таърихию фарҳангӣ равона гардидааст.

БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ

Моддаи 1. Мафҳумҳои асосӣ

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

-    **берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ** – аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ тавассути Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ бе уҳдадории баргардондани онҳо;

-    **ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ** – аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ тавассути Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ бе уҳдадории баргардондани онҳо;

-    **муваққатан берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ** – аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ тавассути Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон муваққатан берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ бо уҳдадории дар муҳлати муқарраргардида баргардондани онҳо;

-    **муваққатан ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ –** аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ тавассути Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон муваққатан ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ бо уҳдадорӣ дар муҳлати муқарраргардида баргардондани онҳо;

-    **сарватҳои таърихию фарҳангӣ** – ашёи моддии дорои арзиши миллӣ, таърихӣ, бостоншиносӣ, бадеӣ, илмию маърифатӣ, маънавию ахлоқӣ ва фарҳангӣ, ки сарватҳои умумимиллӣ ва умумибашарӣ ба ҳисоб мераванд;

-    **экспертизаи давлатии сарватҳои таърихию фарҳангӣ** – аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи фарҳанг, коршинос (мутахассис) ё гуруҳи коршиносон (мутахассисон) омӯхтани ашёи таҳқиқшаванда бо мақсади муайян намудани он ҳамчун арзиши миллӣ, таърихӣ, бостоншиносӣ, бадеӣ, илмию маърифатӣ, маънавию ахлоқӣ ва фарҳангӣ, инчунин дар ҳолати зарурӣ андешидани чораҳои таҳлилии илмӣ ва техникӣ.

Моддаи 2. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳукуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, иборат мебошад.

Моддаи 3. Доираи амали Қонуни мазкур

1.      Ба сарватҳои таърихию фарҳангӣ, новобаста ба шакли моликият, ки таҳти амали Қонуни мазкур қарор мегиранд, мансубанд:

-         асарҳои офаридаи шахсони алоҳида ё гурӯҳи шахсоне, ки шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд;

-         асарҳои офаридаи шаҳрвандони хориҷӣ ё шахсони бешаҳрванде, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд;

-         бозёфтҳо аз ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон;

-         асарҳои дар осорхонаҳои давлатӣ ва ғайридавлатӣ, хазинаҳо, китобхонаҳо, мамнӯъгоҳҳо, бойгониҳо, аз ҷумла бойгониҳои сабти овозӣ ва навори видеоӣ, нигористонҳои бадеӣ, коллексияҳо ва махзанҳои дигар ҷамъовардашуда;

-         бозёфтҳои экспедитсияҳои иктишофӣ, бостоншиносӣ, фолклорӣ, табиӣ ва илмӣ;

-         асарҳои дар натиҷаи мубодилаи ихтиёрӣ бадастовардашуда;

-         асарҳои бозёфтшуда, ба сифати мерос ва ҳадя бадастовардашуда ё бо роҳи дигари қонунӣ бадастовардашуда, аз ҷумла дар ҳудуди давлатҳое, ки онҳо ба вуҷуд омадаанд;

-         асарҳои аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқии хориҷӣ ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон воридкардашуда;

-         коллексияҳои хусусӣ.

2.      Берун баровардан ва ворид намудани силоҳе, ки сарвати таърихию фарҳангӣ маҳсуб меёбад, инчунин сарватҳои таърихию фарҳангии дорои металлҳо ва сангҳои қиматбаҳо бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

3.      Доираи амали Қонуни мазкур гардиши маснуоти муосири армуғонӣ ва ашёи таъиноти фарҳангии истеҳсоли силсилавӣ ва оммавиро фаро намегирад.

Моддаи 4. Сарватҳои таърихию фарҳангие, ки берун баровардани онҳо манъ аст.

Аз Ҷумҳурии Тоҷикистон берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангии зерин, ба истиснои ҳолатҳои муқаррарнамудаи Қонуни мазкур, манъ аст:

-         ашёи моддии дорои арзиши миллӣ, таърихӣ, бостоншиносӣ, бадеӣ, илмию маърифатӣ, маънавию ахлоқӣ ва фарҳангие, ки сарватҳои умумимиллӣ ва умумибашарӣ ба ҳисоб рафта, дар Рӯйхати сарватҳои таърихию фарҳангӣ, ки берун баровардани онҳо манъ аст ё дар Феҳристи давлатии объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ номбар карда шудаанд;

-         сарватҳое, ки ба таври доимӣ дар осорхонаҳо, бойгониҳо, китобхонаҳо, мамнӯъгоҳҳо ва махзанҳои дигари давлатию ҷамъиятӣ нигоҳдорӣ мешаванд;

-         сарватҳои нодири таърихию фарҳангие, ки зиёда аз панҷоҳ сол пеш офарида шудаанд.

Моддаи 5. Сарватҳои таърихию фарҳангӣ, ки ворид намудани онҳо манъ аст.

1.                         Ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангие, ки мавриди кофтуков ё баҳси судӣ қарор доранд, ғайриқонунӣ ба даст оварда шудаанд, манъ аст. Сарватҳои таърихию фарҳангии ғайриқонунӣ ба ҳудуди кишвар воридгардида тибқи муқаррароти қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон гирифта шуда, барои экспертизаи давлатӣ пешниҳод карда мешаванд.

2.                         Ворид намудани маводи дорои мазмуни фаҳшу бадахлоқона, ашёи дигар дар намуди сарватҳои таърихию фархангӣ, ки бо мақсади тағйир додани сохтори конститутсионӣ, тамомияти арзӣ, тарғиби ҷанг, терроризм, экстремизм, зӯроварӣ, нажодпарастӣ, миллатгароӣ, бадбинии иҷтимоӣ ва мазҳабӣ истифода мешаванд, манъ аст.

Моддаи 6. Ҳуқуқи моликият ба сарватҳои таърихию фарҳангӣ, ки берун бароварда мешаванд

Аз ҷониби молики сарватҳои таърихию фарҳангӣ гузашт намудани салоҳият нисбат ба соҳибият, истифодабарӣ, фурӯш ва ихтиёрдории сарватҳои таърихию фарҳангӣ, ки он боиси ғайриқонунӣ берун баровардан ва ворид намудани онҳо мегардад, манъ аст.

БОБИ 2. ТАНЗИМИ ДАВЛАТИИ БЕРУН БАРОВАРДАН ВА ВОРИД НАМУДАНИ САРВАТҲОИ ТАЪРИХИЮ ФАРҲАНГӢ

Моддаи 7. Танзими давлатии берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ

1.    Танзими давлатии берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангиро мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи фарҳанг (минбаъд - мақоми ваколатдори давлатӣ) ва мақоми ваколатдор оид ба масъалаҳои фаъолияти гумрукӣ амалӣ менамоянд.

2.    Мақоми ваколатдори давлатӣ:

-     Шӯро оид ба ҳифз ва мубодилаи байналмилалии сарватҳои таърихию фарҳангиро таъсис медиҳад;

-     Рӯйхати сарватҳои таърихию фарҳангиро, ки берун баровардани онҳо манъ аст, тасдиқ ва пешбурди онро амалӣ менамояд;

-     Феҳристи давлатии объектҳои мероси таърихию фархангиро таҳия намуда, пешбурди онро таъмин менамояд ва ба объектҳои мероси таърихию фарҳангии ба Феҳристи мазкур воридкардашуда шиноснома медиҳад;

-     оид ба берун баровардан ё муваққатан берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ қарор қабул намуда, шаҳодатномаи дахлдор медиҳад;

-    сарватҳои таърихию фарҳангии берун баровардашаванда ва воридшаванда, инчунин мувақкатан берун баровардашаванда ва воридшавандаро ба қайд мегирад;

-    ташкили экспертизаи давлатии сарватҳои таърихию фарҳангиеро, ки барои берун баровардан, муваққатан берун баровардан инчунин ҳангоми баргардондани онҳо баъди муваққатан берун баровардан пешниҳод гардидаанд, таъмин менамояд;

-    сарватҳои таърихию фарҳангиеро, ки аз ҷониби мақомоти давлатӣ мусодира гардиданд ва ба моликияти давлатӣ гузаронда шудаанд, кабул мекунад ва тартиби истифодабарии онҳоро тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ менамояд;

-    дархостро оид ба иҷозати фурӯши сарватҳои таърихию фарҳангӣ, ки берун баровардани онҳо манъ аст, мавриди баррасӣ қарор дода, розигии хаттӣ медиҳад;

-     дар бораи ҳолатҳои гум шудан ва дуздии сарватҳои таърихию фарҳангӣ эълон медиҳад;

-     тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шартномаҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои барқарор кардани ҳуқуқи моликони сарватҳои таърихию фарҳангии ғайриқонунӣ берун баровардашуда ё воридгардида чораҳо меандешад.

3.    Мақоми ваколатдор оид ба масъалаҳои фаъолияти гумрукӣ тибқи қонунгузори Ҷумҳурии Тоҷикистон тартиби берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангиро назорат мекунад.

4.    Тартиби берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ (аз ҷумла муваққатан) ва ташкил кардани экспертизаи давлатии онҳоро Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мукаррар менамояд.

Моддаи 8. Шӯро оид ба ҳифз ва мубодилаи байналмилалии сарватҳои таърихию фарҳангӣ

1.                     Бо мақсади мусоидат намудан ба танзими меъёрию ҳуқуқии масъалаҳо оид ба берун баровардан, экспертиза ва арзёбии сарватҳои таърихию фарҳангии берун баровардашаванда, ҳифзи сарватҳои таърихию фарҳангӣ, рушди ҳамкории байналмилалии фарҳангӣ, дар назди мақоми ваколатдори давлатӣ Шӯро оид ба ҳифз ва мубодилаи байналмилалии сарватҳои таърихию фарҳангӣ (минбаъд Шӯро) таъсис дода мешавад.

2.                     Шӯро аз ҳисоби намояндагони мақомоти давлатӣ, мутахассисони осорхонаҳо, китобхонаҳо, ташкилотҳои ғайритиҷоратие, ки дар соҳаи фарҳанг фаъолият мекунанд, коллексионерони сарватҳои таърихию фарҳангӣ, бостоншиносон, ходимони театр, илм ва фарҳанг, коршиносон, фарҳангшиносон таъсис дода мешавад.

3.                     Низомномаи Шӯро аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ тасдиқ карда мешанад.

4.                    Шӯро дар доираи ваколатҳои худ вазифаҳои зеринро амалӣ менамояд:

-                      ба мақоми ваколатдори давлатӣ барои баррасӣ таклифҳоро оид ба такмили Қонуни мазкур пешниҳод менамояд;

-                      ба мақоми ваколатдори давлатӣ коршинос (мутахассис)-ро оид ба сарватҳои таърихию фарҳангӣ тавсия медиҳад;

-                      муроҷиати осорхонаҳо, китобхонаҳо, ташкилотҳои ғайритиҷоратие, ки дар соҳаи фарҳанг фаъолият мекунанд, коллексионерони сарватҳои таърихию фарҳангӣ, бостоншиносон, ходимони театр, илм ва фарҳанг, коршиносон (мутахиссисон) ва шахсони дигарро оид ба ҳифз ва мубодилаи байналмилалии сарватҳои таърихию фарҳангӣ баррасӣ менамояд;

-         тибқи низомнома вазифаҳои дигарро иҷро менамояд.

Моддаи 9. Экспертизаи давлатии сарватҳои таърихию фарҳангӣ

1.      Сарватҳои таърихию фарҳангии берун баровардашаванда, аз ҷумла муваққатан берун баровардашаванда, аз экспертизаи давлатӣ гузаронда мешаванд.

2.      Экспертизаи давлатии сарватҳои таърихию фарҳангӣ бо мақсади зерин гузаронда мешавад:

-         арзёбии сарватҳои таърхию фарҳангӣ;

-         муайянсозии мансубияти ашёи таҳқиқшаванда ба сарватҳои таърихию фарҳангӣ ва нодир;

-         муайянсозии мансубияти ашёи таҳқиқшаванда ба Феҳристи давлатии объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ;

-         муайян намудани асолат ва ҳолати ҷории сарватҳои таърихию фарҳангие, ки пас аз муваққатан берун баровардан ба Ҷумҳурии Тоҷикистон баргардонда мешаванд.

3.        Муҳлати гузарондани экспертизаи давлатии сарватҳои таърихию фарҳангӣ 15 рӯзи тақвимӣ муқаррар карда мешавад, ба истиснои ҳолатҳои пешбининамудаи тартиби гузарондани экспертизаи давлатии сарватҳои таърихию фарҳангӣ.

4. Пешниҳод накардани ашёи берун баровардашаванда ба экспертизаи давлатӣ асос барои аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ қабул кардани қарор дар бораи иҷозат надодан барои берун баровардани он мебошад.

5.     Ҳангоми берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ, агар дар натиҷаи экспертизаи давлатӣ барои дохил намудани ашёи пешниҳодшуда ба Рӯйхати сарватҳои таърихию фарҳангӣ, ки берун баровардани онҳо манъ аст, инчунин барои ворид намудани онҳо ба Феҳристи давлатии объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ асос пайдо гардад, ашёи мазкур аз муроҷиаткунанда тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон гирифта шуда, ба мақоми ваколатдори давлатӣ супорида мешавад.

6.     Зарари моддии молик ҳангоми аз ӯ гирифтани ашёи ба Рӯйхати сарватҳои таърихию фарҳангӣ дохилшуда, ки берун баровардани онҳо манъ аст, инчунин ба Феҳристи давлатии объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ ворид гардидааст, тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷуброн карда мешавад.

7.     Баҳсҳо оид ба натиҷаҳои экспертизаи давлатии сарватҳои таърихию фарҳангӣ бо тартиби судӣ ҳал карда мешаванд.

Моддаи 10. Берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ

1.     Берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ тибқи муқаррароти Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

2.     Берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ бе пешниҳоди шаҳодатномаи дахлдор манъ аст.

3.     Берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ аз ҷониби муаллиф, новобаста ба он, ки ӯ барои истиқомати муваққатӣ ё доимӣ ба хориҷи кишвар сафар мекунад, бо тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур амалӣ карда мешавад.

4.     Берун баровардани мукофотҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тарафи шаҳрвандони мукофотонидашуда дар асоси пешниҳод намудани ҳуҷҷати тасдиқкунандаи мукофотонидан амалӣ карда мешавад.

5.     Ворисони шахсони фавтидаи бо мукофотҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон сарфарозшуда, ки барои истиқомати доимӣ ба хориҷи кишвар сафар мекунанд, ҳуқуқ доранд танҳо ҳуҷҷатҳо дар бораи бо мукофотҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон сарфароз гардондани ин шахсонро бо худ баранд.

6.                  Берун баровардани сарватҳое, ки мавриди кофтуков қарор доранд, танҳо бо мақсади ба моликони қонуниашон баргардондани онҳо амалӣ мегардад, агар тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шартномаҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Моддаи 11. Муваққатан берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ

1.                  Сарватҳои таърихию фарҳангӣ аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ дар ҳолатҳои зерин мувакқатан аз ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон берун бароварда мешаванд:

-                   муаррифӣ ва ташкил намудани намоишгоҳҳо;

-                   гузарондани корҳои барқарорсозӣ ва таҳқиқоти илмӣ;

-                   вобаста ба фаъолияти консертӣ, театрӣ, фаъолияти дигари ҳунарӣ;

-                  гузарондани чорабиниҳои фарҳангии байналмилалӣ, барқарор ва густариш додани муносибатҳои фарҳангӣ.

2.                  Муҳлати дар хориҷи кишвар карор гирифтани сарватҳои таърихию фарҳангии мувақкатан берун баровардашуда набояд аз шаш моҳ зиёд бошад.

3.                     Қарор дар бораи муваққатан берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ дар асоси натиҷаи экспертизаи давлатӣ қабул гардида, ба дархосткунанда шаҳодатномаи дахлдор бо уҳдадории баргардондани онҳо дар муҳлати муқарраргардида дода мешавад.

4.                     Бе пешниҳоди шаҳодатномаи дахлдор мувакқатан берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ манъ аст.

Моддаи 12. Рад намудани дархости муваққатан берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ

Дархост оид ба муваққатан берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ бо асосҳои зерин рад карда мешавад:

-                   пешниҳод накардани кафолат аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ оид ба ҳифз, нигоҳдорӣ ва дар муҳлати муқарраргардида баргардондани сарватҳои таърихию фарҳангӣ;

- дар ҳолати ғайриқаноатбахш қарор доштани ашёи берун баровардашаванда;

-                   дар кофтукови байналмилалӣ ва давлатӣ қарор доштани сарватҳои таърихию фарҳангӣ;

-                   муайян набудани молики сарватҳои таърихию фарҳангӣ ё мавриди баҳси судӣ қарор доштани онҳо;

-                        таъмин нашудани ҳифзу нигоҳдории сарватҳои таърихию фарҳангии берун баровардашаванда бо сабаби офатҳои табиӣ, низоъҳои ҳарбӣ ё монеаҳои дигар дар кишваре, ки онҳо муваққатан ба он бароварда мешаванд;

- мавҷуд набудани муносибатҳои дипломатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишваре, ки ба он сарватҳои таърихию фарҳангӣ бароварда мешаванд.

Моддаи 13. Муваққатан ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ

1.    Муваққатан ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон тибқи муқаррароти Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

2.    Барои ба ҳудуди Ҷумхурии Тоҷикистон муваққатан ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ шаҳодатномаи дахлдори мақомоти ваколатдори давлатии кишваре, ки ин сарватҳо дар ҳудуди он ба вуҷуд омадаанд, пешниҳод карда мешавад.

3.    Мансуб будани ашёи воридшаванда ба сарватҳои таърихию фарҳангӣ аз рӯи натиҷаи экспертизаи давлатӣ муайян карда мешавад.

Моддаи 14. Ҳифзи сарватҳои таърихию фарҳангии муваққатан берун баровардашуда

Ҳифзи сарватҳои таърихию фарҳангие, ки аз ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон муваққатан берун бароварда шудаанд, аз ҷониби шахсони онҳоро ба берун бароварда ва муассисаҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо мақомоти дахлдори кишвари қабулкунанда таъмин карда мешавад.

Моддаи 15. Кафолати ҳифзи сарватҳои таърихию фарҳангии муваққатан воридшуда

Додани кафолати ҳифзи сарватҳои таърихию фарҳангии муваққатан ба Ҷумҳурии Тоҷикистон воридшуда бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.

Моддаи 16. Фурӯши сарватҳои таърихию фарҳангӣ

1.    Фурӯши сарватҳои таърихию фарҳангие, ки берун баровардани онҳо манъ аст, танҳо баъди ба тариқи хаттӣ огоҳ намудани мақоми ваколатдори давлатӣ амалӣ карда мешавад.

2.    Ба фурӯш гузоштани сарватҳои таърихию фарҳангӣ ба тариқи музояда дар асоси розигии хаттии мақоми ваколатдори давлатӣ амалӣ карда мешавад.

Моддаи 17. Транзит ва ирсол намудани сарватҳои таърихию фархангӣ тавассути шуъбаҳои алоқа

1. Ҳангоми транзити сарватҳои таърихию фарҳангӣ аз ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ба мақомоти ваколатдор оид ба масъалаҳои фаъолияти гумрукӣ ҳуҷҷатҳои дахлдори муайяннамудаи мақомоти мазкур пешниҳод карда мешаванд.

2. Берун баровардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ бо роҳи ирсол намудани онҳо тавассути шуъбаҳои алока тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шартномаҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

Моддаи 18. Баргардондани сарватҳои таърихию фарҳангӣ

1. Давлат тибқи меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ барои ба Ҷумҳурии Тоҷикистон баргардондани сарватҳои таърихию фарҳангии дуздидашуда ва ё ғайриқонунӣ берун баровардашуда чораҳо меандешад.

2. Нисбат ба талабот онд ба баргардондани сарватҳои таърихию фарҳангии аз ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ғайриқонунӣ баровардашуда муҳлати даъво татбиқ намегардад.

Моддаи 19. Тартиби истифодаи сарватҳои таърихию фарҳангии мусодирашуда

1.              Сарватҳои таърихию фарҳангии аз ҷониби мақомоти ҳифзи ҳуқуқ мусодирашуда ба мақоми ваколатдори давлатӣ бо мақсади нигоҳдорӣ, гузарондани экспертизаи давлатӣ дода шуда, рӯйхати онҳо ба воситаҳои ахбори омма барои нашр супорида мешавад.

2.              Дар сурати бо тартиби судӣ муқаррар намудани ҳуқуқи моликият ба сарватҳои таърихию фарҳангӣ онҳо ба моликон ё намояндагони қонунии онҳо баргардонда мешаванд. Хароҷоти вобаста ба нигоҳдорӣ ва гузарондани экспертизаи давлатӣ аз ҷониби моликон пардохт карда мешаванд, агар бо қарори суд тартиби дигар пешбинӣ карда нашавад.

3.               Дар ҳолати тибқи санади судӣ ба моликияти давлат гузарондани сарватҳои таърихию фарҳангии мусодирашуда онҳо бо қарори мақоми ваколатдори давлатӣ барои нигоҳдории доимӣ ба хазинаҳои давлатии осорхонаҳо, бойгониҳо, китобхонаҳо ё ташкилотҳои дигар супорида мешаванд.

Моддаи 20. Боҷу пардохтҳо ҳангоми берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ

Боҷу пардохтҳо ҳангоми берун баровардан ва ворид намудани сарватҳои таърихию фарҳангӣ тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ситонида мешаванд.

БОБИ 3. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ

Моддаи 21. Ҷавобгарӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

Моддаи 22. Дар бораи аз эътибор соқит донистани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи берун баровардан ва ворид кардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ»

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 августи соли 2001 «Дар бораи берун баровардан ва ворид кардани сарватҳои таърихию фарҳангӣ» (Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 2001, №7, мод. 511; с. 2008, №12, қ.2, мод. 1014; с. 2014, №12, мод. 825) аз эътибор соқит дониста шавад.

Моддаи 23. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

**Президенти**

**Ҷумҳурии Тоҷикистон                           Эмомалӣ Раҳмон**

ш. Душанбе

4 апрели соли 2019

№1593

Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	1593	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ БЕРУН БАРОВАРДАН ВА ВОРИД НАМУДАНИ САРВАТҲОИ ТАЪРИХИЮ ФАРҲАНГӢ	Маҷлиси Олии ҶТ	04.04.2019	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**ДАР БОРАИ КАРАНТИН ВА МУҲОФИЗАТИ РАСТАНИҲО**

**(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)**

Қонуни мазкур асосҳои ҳуқуқӣ, ташкилӣ ва иқтисодии карантин ва муҳофизати растаниҳо, гузаронидани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муомилот бо воситаҳои муҳофизати растаниҳоро муайян намуда, ба нигоҳдории маҳсулоти кишоварзӣ ва ҳифзи саломатии инсон, ҳайвонот ва муҳити зист равона шудааст.

**БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ**

Моддаи 1. Мафҳумҳои асосӣ

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

- агрокимиёҳо - нуриҳо, ғизодоруҳои (мелиорантҳои) кимиёвӣ ва иловаҳои ғизоӣ, ки барои сабзиш, инкишоф ва баланд бардоштани ҳосилнокии растанӣ, инчунин танзими ҳосилхезии хок истифода бурда мешаванд;

- алафҳои бегона - растаниҳои худрӯй, ки сабзиши онҳо боиси ифлосшавии кишти зироатҳои кишоварзӣ, боғот, токзорҳо, хатҳои ҷангалзор, заҳбурҳо, ҷӯйборҳо ва қитъаҳои заминҳои наздиҳавлигӣ мегардад;

- анбори махсус - биное, ки бо мақсади нигоҳдории бехавфи пеститсидҳои мавриди истифода қарордошта, барои истифодабарӣ манъшуда, муҳлати истифодабариашон гузашта ё ношоям, инчунин зарфҳои холии онҳо пешбинӣ шудааст;

- арзёбии карантинию фитосанитарӣ - гузаронидани санҷиши маводи таҳти карантин қарордошта бо мақсади тасдиқ кардани бехатарии карантинии он, пешгирӣ намудани паҳншавии организмҳои зараррасон ва алафҳои бегона;

- бехатарии карантинию фитосанитарӣ - вазъи муҳофизатии ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон аз хавфҳое, ки дар натиҷаи ворид ва паҳншавии организмҳои зараррасони карантинӣ ба миён меоянд;

- безараргардонии пеститсидҳо - чорабиниҳо оид ба безарар гардонидан ва нобуд кардани пеститсидҳои барои истифодабарӣ манъшуда, муҳлати истифодабариашон гузашта ё ношоям, инчунин зарфҳои холии онҳо, ки бо тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар объектҳои махсус гузаронда мешаванд;

- бори транзитӣ -маҳсулот ё маводи дигаре, ки аз ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ба кишвари дигар интиқол дода мешавад ва нисбат ба он чораҳои карантинию фитосанитарӣ татбиқ мегарданд;

- бори реэкспортӣ - мавод ва маҳсулоте, ки қаблан ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда шудаанд ва бо риояи низоми гумрукӣ ба кишвари дигар содир мегарданд;

- вазъи карантинию фитосанитарӣ - ҳолати дар маводи таҳти карантин қарордошта бавуқӯъомада, ки дар асоси миқдор ва ҳадди зарарнокии организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок муайян карда мешавад;

- воситаҳои муҳофизати растаниҳо - моддаҳои кимиёвӣ, воситаҳои биологӣ, техникӣ ва тадбирҳои дигаре, ки барои пешгирии дохилшавӣ ва паҳншавии организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок бо мақсади нобуд ё кам кардани миқдор ва ҳадди зарароварии онҳо ба растаниҳо ва (ё) маҳсулоти растанӣ истифода мешаванд;

- дегазатсия - безарар гардондани моддаҳои заҳрнок;

- иҷозати воридоти карантинӣ - ҳуҷҷати якдафъаинаи расмие, ки дар ҳолати риоя намудани талаботи фитосанитарӣ ба воридоти мавод иҷозат медиҳад ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***;

- карантини растаниҳо - низоми ҳуқуқӣ, ки амалисозии маҷмӯи чорабиниҳои муҳофизати растаниҳо ва маҳсулоти онҳоро аз организмҳои зараррасони карантинӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ менамояд;

- касалии растанӣ - раванди ғайритабиие, ки дар ҳуҷайра ва узвҳои растаниҳо дар натиҷаи таъсири ангезандаҳои касалиҳо (микроб, бактерия, микоплазма ва занбӯруғҳо) ё шароити номусоиди муҳити сабзиш ба миён меояд;

- қайди давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо - расмиёти ба Феҳристи давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо пас аз санҷишҳо ва таҷрибаҳои саҳроии қайдшаванда ворид намудани пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, ки аз ҷониби мақомоти ваколатдори давлатӣ гузаронида мешавад;

- қоидаҳои нигоҳдорӣ ва интиқоли пеститсидҳо ва агрокимиёҳо - талаботи ҳатмии бехатарӣ нисбат ба шароиту технологияҳои нигоҳдорӣ ва интиқоли пеститсидҳо ва агрокимиёҳо;

- қоидаю меъёрҳои таъмини карантин ва муҳофизати растаниҳо - санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва санадҳои меъёрии техникии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин ҳуҷҷатҳои дигари методӣ дар бораи таъмини карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- маводи таҳти карантин қарордошта - растанӣ, маҳсулоти он, ҷойи нигоҳдорӣ, хок, воситаи нақлиёт, борҷома, зарф, масолеҳи борбандӣ, ё ҳар гуна организм, мавод ва объекти дигар, ки метавонанд манбаи паҳншавии организмҳои зараррасони карантинӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон гарданд;

- мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо (минбаъд - мақомоти ваколатдори давлатӣ) - мақомоти ваколатдори давлатӣ, ки сиёсати давлатиро дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо амалӣ гардонида, дар доираи ваколатҳои худ фаъолиятро дар соҳаи мазкур ҳамоҳанг месозад;

- маҳсулоти растанӣ - растанӣ, қисмҳо ва маҳсулоти он (тухм, барг, поя), ки ба сифати ашёи хом ё мақсадҳои дигари истеҳсолию истеъмолӣ истифода мешаванд;

- маҳсулоти содиршаванда - миқдори муайяни растанӣ, маҳсулоти он ва ё маводи дигаре, ки дар асоси сертификати фитосанитарӣ ба давлати дигар содир карда мешавад;

- минтақаи карантинию фитосанитарӣ - ҳудуде, ки дар он ҳангоми ошкор шудани организмҳои зараррасони карантинӣ тартиботи карантинӣ ҷорӣ гардидааст ва чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ татбиқ карда мешаванд;

- минтақаи аз организмҳои зараррасони карантинӣ озод (минбаъд минтақаи озод) - минтақае, ки дар он мавҷуд набудани организмҳои зараррасони карантинӣ пас аз ташхиси хатари карантинию фитосанитарӣ илман исбот гардидааст;

- мониторинги карантинию фитосанитарӣ - низоми чорабиниҳо, ки раванди тадқиқ, мушоҳида ва баҳисобгирии инкишофу паҳншавии организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок, инчунин омода намудани пешгӯйии паҳншавии онҳоро дар бар мегирад;

- муомилот бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳо - амалҳое, ки бо мақсади омӯзиш, санҷиш, коркард, такмил, истеҳсол, фурӯш, нигоҳдорӣ, интиқол, истифодабарӣ, безараргардонӣ ва банду басти пеститсидҳо ва агрокимиёҳо анҷом дода мешаванд;

- муҳофизати растаниҳо - низоми чорабиниҳое, ки мубориза бар зидди касалиҳо, алафҳои бегона, организмҳои зараррасон ва организмҳои зараррасони махсусан хавфнок ва тартиби муомилот бо воситаҳои муҳофизати растаниҳоро дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ менамояд;

- назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ - фаъолияти мақомоти ваколатдори давлатӣ ва ташкилотҳои давлатии дигар, ки ба ошкор ва муайян кардани организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан ҳавфнок, огоҳонидан ва пешгирӣ намудани риоя накардани қоидаю меъёрҳои таъмини карантин ва муҳофизати растаниҳо ва иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон равона гардидааст;

- организми зараррасони карантинӣ - организме, ки барои минтақаи зери хавф қарордошта зарари имконпазири иқтисодӣ дорад ва объекти татбиқи расмиёти амалигардонии чораҳои карантинию фитосанитарӣ мебошад; - организмҳои зараррасон - намуд, навъ ё биотипи растанӣ, ҳайвонот ё барангезандаҳои касалиҳо, ки дар ҳолати афзоиш ва паҳншавии оммавӣ қарор дошта, метавонанд ба ҳаҷми истеҳсол, сифат, бехатарӣ ва арзиши истеъмолии маҳсулот таъсири манфӣ расонанд;

- организмҳои зараррасони махсусан хавфнок - организмҳои зараррасон ва барангезандаҳои касалиҳои растаниҳо, ки хавфи вазъияти фавқулодаро ба вуҷуд оварда, қобилияти оммавии такроран афзоишу паҳншавӣ доранд ва ба иқтисодиёт ва муҳити зист зарар мерасонанд ва аз ҷониби мақомоти ваколатдори давлатӣ ба рӯйхати организмҳои зараррасони махсусан хавфнок ворид карда шудаанд;

- пеститсидҳо - моддаҳо, пайвастҳо ва омехтаҳои кимиёвӣ ва биологӣ, ки ҳамчун воситаи муҳофизати растаниҳо барои мубориза бар зидди организмҳои зараррасон, касалиҳои растанӣ, алафҳои бегона, микроорганизмҳо ва паразитҳо, инчунин барои хушконидан ва резонидани барги растанӣ истифода мешаванд;

- растанӣ - организми зиндаи биологӣ ва қисмҳои он, аз ҷумла тухмӣ ва маводи генетикӣ;

- санҷишҳои қайдшавандаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо - тартиби тасдиқи истифодабарии мақсаднок ва бехавфи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, ки арзёбии биологӣ, токсикологӣ, беҳдоштӣ ва экологиро дар бар гирифта, дар раванди онҳо мувофиқати таркиб, хусусиятҳои кимиёвию воқеӣ ва шакли дорувории онҳо ба талаботи санадҳои меъёрии техникӣ ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешаванд;

- сертификати фитосанитарӣ - ҳуҷҷати якдафъаинаи намунаи байналмилалие, ки аз ҷониби мақомоти ваколатдори давлатӣ дода мешавад ва мутобиқати маводи таҳти карантин қарордоштаро ба қоида ва меъёрҳои таъмини карантини растанӣ тасдиқ мекунад ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***;

- сертификати карантини - ҳуҷҷати расмии якдафъаинае мебошад, ки аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ барои интиқоли маводи таҳти карантин қарордошта дар ҳудуди ҷумҳурӣ дода шуда, мутобиқати маводи мазкурро ба қоида ва меъёрҳои таъмини карантини растанӣ тасдиқ мекунад ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***;

- тартиботи карантинӣ - дар давраи муайян аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷорӣ намудани маҳдудият, манъ кардани истифодабарӣ ва ё содироти маводи таҳти карантин қарордошта дар минтақаи карантинию фитосанитарӣ;

- ташхиси хатари карантинию фитосанитарӣ - раванди арзёбии маълумоти биологӣ, иқтисодӣ ё маълумоти дигари илмӣ, ки бо мақсади муайян кардани қобилияти зараррасонии организмҳо ва зарурати амалӣ намудани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ гузаронда мешавад;

- фумигатсия - коркарди мавод бо моддаҳои кимиёвӣ (бо роҳи газолуд кардан), ки тамоми сатҳи маводро дар бар мегирад;

- Феҳристи давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо (минбаъд - Феҳристи давлатӣ) - махзани давлатии иттилоотӣ дар бораи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, ки истифодаи онҳо дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон иҷозат дода шудааст ва пешбурди онро мақомоти ваколатдори давлатӣ амалӣ менамояд;

- ҳадди иқтисодии зарароварӣ - миқдори организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок, ки боиси талафёбии растанӣ ва маҳсулоти растанӣ гардида, зарурати гузарондани чорабиниҳои карантинию фитосанитариро ба миён меоранд;

- чорабиниҳои муҳофизати растаниҳо - маҷмӯи чораҳое, ки барои кам кардани миқдори организмҳои зараррасон ва организмҳои зараррасони махсусан хавфнок ва паст намудани дараҷаи зарароварии онҳо ба растанӣ ва маҳсулоти растанӣ, инчунин бартараф намудани ҳадди иқтисодии зарароварӣ истифода мешаванд;

- чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ - маҷмӯи чораҳое, ки барои ошкор кардан, маҳдуд ва барҳам додани манбаъҳои организмҳои зараррасони карантинӣ, инчунин роҳ надодан ба паҳншавии онҳо дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешаванд.

**Моддаи 2. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи карантин ва муҳофизати растаниҳо**

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи карантин ва муҳофизати растаниҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, иборат мебошад.

**Моддаи 3. Таъмини карантин ва муҳофизати растаниҳо**

1. Карантини растаниҳо дар асоси қабул ва татбиқи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва санадҳои меъёрии техникӣ дар соҳаи карантини растаниҳо, иҷрои чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва амалӣ намудани назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ таъмин карда мешавад.

2. Муҳофизати растаниҳо бо риояи талаботи зерин анҷом дода мешавад:

- қабул ва татбиқи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва санадҳои меъёрии техникӣ, инчунин ҳуҷҷатҳои дигари методӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- муайянкунии самаранокии биологӣ ва муқаррар намудани дастурҳои истифодабарии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо;

- ташкили истеҳсоли пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, амалигардонии чораҳо оид ба муҳофизати растаниҳо;

- таъсис ва истифодабарии фонди захиравии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо;

- ташаккулдиҳӣ ва истифодабарии махзани давлатии иттилоотӣ оид ба муҳофизати растаниҳо.

**Моддаи 4. Принсипҳо ва вазифаҳои асосии сиёсати давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо**

1. Сиёсати давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо ба принсипҳои зерин асос меёбад:

- асоснокии илмӣ, экологӣ ва иқтисодии амалигардонии чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо;

- афзалият дар истифодабарии воситаҳои биологии муҳофизати растаниҳо;

- шаффофият дар фаъолияти мақомоти давлатӣ, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ оид ба масъалаҳои карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- таъмини аҳолӣ бо иттилооти пурра, саҳеҳ ва саривақтӣ оид ба амалигардонии чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо.

2. Вазифаҳои асосии сиёсати давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо иборатанд аз:

- таҳия ва татбиқи консепсия, барнома ва нақшаи чорабиниҳои дахлдор;

- танзими ҳуқуқӣ ва техникӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- таъмини вазъи мусоиди фитосанитарӣ ва амнияти озуқаворӣ;

- таъмини ҳифзи саломатии инсон, ҳайвонот ва муҳити зист дар раванди амалисозии чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо;

- мониторинги карантинию фитосанитарӣ;

- назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо;

- амалигардонии чорабиниҳои дигар оид ба карантин ва муҳофизати растаниҳо.

**Моддаи 5. Маблағгузории чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо**

1. Маблағгузории чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо аз ҳисоби маблағҳои буҷетҳои ҷумҳуриявию маҳаллӣ, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, инчунин манбаъҳои дигари манънакардаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад.

2. Маблағгузории чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо дар минтақаи карантинию фитосанитарӣ ҷиҳати тоза кардан ва барҳам додани манбаъҳои организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок, баргардондани маводи таҳти карантин қарордошта ба давлати содиркунанда, гузарондани экспертиза ва санҷишҳои пеститсидҳо ва агрокимиёҳои ба қайди давлатӣ гирифташаванда, безараргардонии пеститсидҳои барои истифодабарӣ манъшуда, муҳлати истифодаашон гузашта ё ношоям, инчунин зарфҳои холии онҳо аз ҳисоби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ бо тартиб ва шартҳои муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон анҷом дода мешавад.

3. Аз ҳисоби маблағҳои буҷети ҷумҳуриявӣ маблағгузорӣ карда мешаванд:

- чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо аз организмҳои карантинӣ, махсусан хавфнок ва алафҳои бегона тибқи номгӯйи аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқшуда;

- таъмини тартиботи карантинӣ дар минтақаи карантинию фитосанитарӣ;

- ташаккулдиҳӣ, навкунӣ (ивазкунӣ) ва истифодабарии фонди захиравии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо;

- гузаронидани мониторинги карантинию фитосанитарӣ ва назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ.

**Моддаи 6. Уҳдадориҳои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо**

1. Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқие, ки маводи таҳти карантин қарордоштаро истеҳсол, захира ва ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид ва аз ҳудуди он содир менамоянд, инчунин ба интиқол, коркард, фурӯш ва истифодаи он машғуланд, уҳдадоранд:

- талаботи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва санадҳои меъёрии техникиро риоя ва иҷро намоянд;

- ба объектҳои таҳти карантин қарордошта бемамониат ворид шудани шахсони мансабдори мақомоти ваколатдори давлатиро таъмин намуда, ба онҳо маълумот ва ҳуҷҷатҳои заруриро пешниҳод созанд;

- мақомоти ваколатдори давлатиро оид ба ворид намудани маводи таҳти карантин қарордошта ва макони нигоҳдории он огоҳ намоянд;

- безараргардонӣ ё барҳам додани манбаъҳои организмҳои зараррасони карантиниро дар ҳолати ошкор кардани онҳо таъмин намоянд;

- тартиботи карантиниро риоя намоянд;

- дар вақти интиқоли маводи таҳти карантин қарордошта восита ва усулҳоеро истифода намоянд, ки ба имконияти сироятёбии ҳудудии организмҳои зараррасони карантинӣ мусоидат намекунанд.

2. Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқие, ки дар соҳаи муҳофизати растаниҳо фаъолият менамоянд, уҳдадоранд:

- талаботи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва санадҳои меъёрии техникиро риоя ва иҷро намоянд;

- ба шахсони мансабдори мақомоти ваколатдори давлатӣ дар иҷрои вазифаҳои хизматӣ тибқи талаботи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон мусоидат намуда, пешниҳоди маълумот ва ҳуҷҷатҳоеро, ки барои амалӣ намудани назорати давлатӣ заруранд, сари вақт таъмин намоянд;

- қоидаҳои бехатарии муомилот бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳоро риоя намоянд;

- истифодаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳои ба Феҳристи давлатӣ воридшударо ба роҳ монанд;

- пеститсидҳо ва агрокимиёҳоро дар анборҳои махсус нигоҳ доранд ва пеститсидҳои барои истифодабарӣ манъшуда, муҳлати истифодаашон гузашта ё ношоям, инчунин зарфҳои холии онҳоро бо тартиби тасдиқнамудаи мақомоти ваколатдори давлатӣ безарар гардонанд;

- пардохтҳоро барои таъмини карантини растанӣ ҳангоми таҳлили лабораторӣ, азназаргузаронӣ, экспертизаи маводи таҳти карантин қарордошта, сертификатсияи фитосанитарӣ, фумигатсия, дегазатсия, додани иҷозати воридоти карантинию сертификати фитосанитарӣ, санҷишҳои қайдшавандаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, чорабиниҳои дигари таъмини карантини растанӣ анҷом диҳанд ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***.

.

БОБИ 2. ИДОРАКУНИИ ДАВЛАТӢ ДАР СОҲАИ КАРАНТИН ВА МУҲОФИЗАТИ РАСТАНИҲО

Моддаи 7. Салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо

Ба салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо мансубанд:

- пешбурди сиёсати давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- муайян намудани мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- тасдиқи консепсия, барнома, нақшаи чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва қоидаю меъёрҳои таъмини карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- тасдиқи номгуйи маводи таҳти карантин қарордошта, номгуйи организмҳои зараррасони карантинии маҳдудпаҳнгашта ва махсусан ҳавфнок мутобиқи стандартҳои байналмилалии эътирофшудаи карантин ва муҳофизати растаниҳо ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060);***

- муқаррар намудани минтақаи карантинию фитосанитарӣ, ҷорӣ ва бекор кардани тартиботи карантинӣ дар он;

- муайян намудани тартиби ташкил ва истифодабарии махзани давлатии иттилоот дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- ташкили фонди захираи давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо;

- таъмини иҷрои уҳдадориҳои байналмилалӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- тасдиқи тартиби ба қайди давлатӣ гирифтани пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, пешбурди Феҳристи давлатӣ;

- амалӣ намудани ваколатҳои дигар тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

**Моддаи 8. Ваколатҳои мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо**

Ба ваколатҳои мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо дохил мешаванд:

- амалӣ намудани назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- муайян намудани вазъи карантинию фитосанитарии ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- ташхиси хатари карантинию фитосанитарӣ, ташкил ва гузаронидани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо;

- таҳияи консепсия, барнома ва нақшаи чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ, қоидаю меъёрҳои таъмини карантин ва муҳофизати растаниҳо, пешниҳоди онҳо барои тасдиқ ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- тартиб додани номгӯйи маводи таҳти карантин қарордошта, номгуйи организмҳои зараррасони карантинии маҳдуд паҳнгашта ва махсусан хавфнок, пешниҳоди он барои тасдиқ ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060);***

- пешниҳоди таклифҳо оид ба муқаррар намудани минтақаи карантинию фитосанитарӣ, ҷорӣ ва бекор кардани тартиботи карантинӣ ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- таъмини шаффофият ҳангоми таҳия, қабул ва татбиқи чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо;

- амалӣ намудани сертификатсияи маводи таҳти карантин қарордошта, додани сертификати карантинӣ ва сертификати фитосанитарӣ барои интиқоли маҳсулоти растанӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва содироти он ба хориҷа ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060);***

- додани иҷозати воридоти карантинӣ барои ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид намудани маводи таҳти карантин қарордошта ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***;

- ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ оид ба гузарондани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо;

- таъмини мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ бо маълумот ва дастурамалҳо оид ба гузарондани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо;

- ташкили санҷишҳои қайдшавандаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, бақайдгирии давлатӣ, баҳисобгирии мавҷудияти воситаҳои муҳофизати растаниҳо ва пешбурди Феҳристи давлатӣ;

- муайян намудани тартиби гузарондани мониторинги карантинию фитосанитарӣ;

- ташкили корҳо оид ба безараргардонии маводи таҳти карантин қарордошта ва пеститсидҳои барои истифодабарӣ манъшуда, муҳлати истифодаашон гузашта ё ношоям, инчунин зарфҳои холии онҳо дар мувофиқа бо мақомоти давлатии дахлдор;

- татбиқи ҷазои маъмурӣ нисбати шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани қоидаҳои таъмини карантини растанӣ ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***;

- расондани хизмати музднок ба тарафҳои манфиатдор ҳангоми таҳлили лабораторӣ, азназаргузаронӣ, ташхиси маводи таҳти карантин қарордошта, сертификатсияи фитосанитарию карантинӣ, фумигатсия ва чорабиниҳои дигари таъмини карантини растанӣ ва истифодаи минбаъдаи ин маблағҳо тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***;

- ташкили хариди давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, хизматрасонӣ оид ба нигоҳдорӣ, интиқол, тақсим ва истифодабарии онҳо дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- муайян намудани тартиби санҷиши карантинию фитосанитарии бори ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон воридшаванда, хабардоркунӣ, баргардонидани онҳо ба давлатҳои содиркунанда ва безараргардонии организмҳои зараррасони карантинӣ;

- иштирок дар таъмини иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

**Моддаи 9. Ваколатҳои мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо**

Ба ваколатҳои мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо дохил мешаванд:

- таҳия ва татбиқи барномаҳои маҳаллӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо;

- таъмини вазъи мусоиди карантинию фитосанитарӣ дар ҳудуди дахлдор;

- ташкили чорабиниҳои безараргардонии маводи таҳти карантин қарордошта, пеститсидҳои барои истифодабарӣ манъшуда, муҳлати истифодаашон гузашта ё ношоям, инчунин зарфҳои холии онҳо дар мувофиқа бо мақомоти ваколатдори давлатӣ;

- мусоидат ба таъмини иҷрои тартиботи карантинӣ дар минтақаи карантинию фитосанитарӣ;

- амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

**Моддаи 10. Ваколатҳои мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо**

Мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот дар доираи ваколатҳои пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо, иштироки аҳолиро дар амалигардонии чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо таъмин менамоянд.

**Моддаи 11. Ташкилотҳои давлатӣ оид ба карантин ва муҳофизати растаниҳо**

1. Ташкилотҳои давлатӣ оид ба карантин ва муҳофизати растаниҳо бо мақсади иҷрои вазифаҳои зерин таъсис дода мешаванд:

- гузарондани мониторинги карантинию фитосанитарӣ;

- ташхиси хатари карантинию фитосанитарӣ;

- пешбинӣ намудани вазъи карантинию фитосанитарӣ;

- тадқиқи маводи таҳти карантин қарордошта;

- санҷишҳои истеҳсолии пеститсидҳои барои бақайдгирӣ тавсияшуда тавассути санҷиши онҳо дар шароити истеҳсолӣ;

- таҳлил ва арзёбии таркиби маҳсулоти кишоварзӣ бо мақсади муайян кардани миқдори боқимондаи пеститсидҳо, нитратҳо, нитритҳо ва металлҳои вазнин дар онҳо.

2. Ташкилотҳои давлатӣ оид ба карантин ва муҳофизати растаниҳо баҳисобгирии чорабиниҳои карантинию фитосанитариро ба роҳ монда, бо тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур ба мақомоти ваколатдори давлатӣ ҳисобот пешниҳод менамоянд.

БОБИ 3. НИЗОМИ ТАЪМИНИ КАРАНТИН ВА МУҲОФИЗАТИ РАСТАНИҲО

Моддаи 12. Ошкор кардан ва барҳам додани манбаъҳои организмҳои зараррасони карантинӣ

1. Танзими корҳои ошкор ва тоза кардан, маҳдуд сохтан ва барҳам додани манбаъҳои организмҳои зараррасони карантинӣ дар минтақаи карантинию фитосанитарӣ аз ҷониби мақомоти ваколатдори давлатӣ амалӣ мегардад.

2. Маводи таҳти карантин қарордоштаи ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон воридшуда, ки бо организмҳои зараррасони карантинӣ сироят ёфтаанд, дар гузаргоҳҳои Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ё дар ҷойҳои таъйинот, пас аз ташхиси хатари фитосанитарӣ бо истифодаи усулҳои кимиёвӣ (фумигатсия) безарар гардонида мешаванд, ба истиснои ҳолатҳое, ки бо тартиботи карантинии растаниҳо пешбинӣ шудаанд.

3. Фумигатсия ва дегазатсияи маводи таҳти карантин қарордоштаро тибқи қоидаю меъёрҳои таъмини карантини растанӣ мақомоти ваколатдори давлатӣ амалӣ менамояд.

4. Воситаҳои нақлиёти барои интиқоли маводи таҳти карантин қарордошта истифодашуда тибқи талаботи санадҳои меъёрии техникӣ ҳатман аз организмҳои зараррасони карантинӣ тоза карда мешаванд. Дар ҳолатҳои ғайриимкон будани амалисозии чунин корҳо ё аз тарафи соҳиби маводи таҳти карантин қарордошта рад кардани иҷрои ин корҳо, истифодаи воситаҳои нақлиёт манъ карда мешавад.

5. Мақомоти ваколатдори давлатӣ маълумотро оид ба муқаррар намудани минтақаи карантинию фитосанитарӣ, ҷорӣ ва бекор кардани тартиботи карантинӣ, инчунин эътироф намудани ҳамарзишии тартиботи карантинии дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷоришударо бо тартиботи карантинии давлатҳои дигар дастраси умум мегардонад.

Моддаи 13. Муҳофизати ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон аз организмҳои зараррасони карантинӣ ҳангоми воридоти маводи таҳти карантин қарордошта

1. Маводи таҳти карантин қарордошта бо риояи тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур, санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон ва бо назардошти мавҷудияти сертификати фитосанитарӣ, ки онро мақомоти ваколатдори давлатӣ оид ба таъмини карантини растании давлати содиркунанда додааст, ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда мешавад.

2. Маводи таҳти карантин қарордоштаи ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон воридшаванда дар гузаргоҳҳои Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва минбаъд дар ҷойҳои таъйиноти он таҳти назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ қарор дода мешавад.

3. Ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид кардани маводи таҳти карантин қарордошта, инчунин истифодаи он бе риояи тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ манъ аст, ба истиснои ҳолатҳое, ки агар маводи мазкур барои гузаронидани тадқиқоти илмӣ ворид гардида бошад.

4. Тартиботи карантинии дар давлатҳои дигар муқаррар ва танзимшаванда ба тартиботи карантинии дар Ҷумҳурии Тоҷикистон татбиқшаванда ҳамарзиш ҳисобида мешаванд, агар мақомоти ваколатдори давлатӣ муайян намояд, ки тартиботи дар давлатҳои дигар ҷоришуда муҳофизати растаниҳо ва маҳсулоти онҳоро аз организмҳои зараррасони карантинӣ ба андозаи баробар ё аз сатҳи чорабиниҳои дар Ҷумҳурии Тоҷикистон амалишаванда баландтар муҳофизат менамоянд.

5. Бо мақсади таъмини бехатарии карантинию фитосанитарӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тибқи талаботи санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон метавонад чорабиниҳои карантинию фитосанитарии муваққатиро (манъ кардан, маҳдудият ва чораҳои дигарро) нисбат ба воридот ва (ё) содироти маводи таҳти карантин қарордошта, аз ҷумла бори транзитӣ тавассути ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷорӣ намояд.

6. Чорабинию маҳдудиятҳои карантинию фитосанитарӣ ҷиҳати таъмини муҳофизати растаниҳо ва маҳсулоти растанӣ дар ҳама гуна шаклҳо барои ҳалли масъалаҳои ба карантини растанӣ дахлнадошта ва бе назардошти санҷиши хатари карантинию фитосанитарӣ илман асоснокшуда манъ аст.

7. Гузаргоҳи Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон мутобиқи талаботи қоидаю меъёрҳои таъмини карантинию фитосанитарӣ бо воситаю маводи зарурӣ таҷҳизонида шуда, бо нақлиёт ва воситаҳои алоқа таъмин карда мешавад.

**Моддаи 14. Низоми чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ**

1. Чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ дар ҳолатҳои зерин таҳия ва қабул мегарданд:

- барои ҳифзи ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон аз воридшавӣ ва паҳншавии организмҳои зараррасони карантинӣ бо мақсади ҳифзи ҳаёту саломатии инсон ва муҳити зист;

- бо назардошти замина ва нишондодҳои илман асоснокшудаи ташхиси хатари карантинию фитосанитарӣ, стандартҳо, дастурҳо ва тавсияҳои байналмилалӣ;

- дар асоси методологияи ташкилотҳои байналмилалӣ арзёбӣ намудани хатари воридшавӣ ва паҳншавии организмҳои зараррасони карантинӣ;

- бо мақсади роҳ надодан ба маҳдудкунии худсаронаи беасос байни ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҳудуди давлатҳои дигар, инчунин байни ҳудудҳои вазъи карантинию фитосанитариашон якхела ё монанд;

- бо мақсади бартараф намудани маҳдудияти ниҳонӣ дар савдои байналмилалӣ.

2. Дар раванди таҳия ва қабули низоми чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ҳангоми арзёбии хатар мақомоти ваколатдори давлатӣ масъалаҳои зеринро ба инобат мегиранд:

- нишондодҳои илмӣ, раванд ва усулҳои муайяни истеҳсолот, тарзҳои назорат, интихоб ва озмоиши намунаҳо, мавҷудияти организмҳои зараррасони карантинӣ ва минтақаҳои аз онҳо озод ё минтақаҳои дорои сатҳи пасти паҳншавии организмҳои зараррасони карантинӣ, ҳолати муҳити зист;

- нишондодҳои иқтисодӣ, аз ҷумла муайян намудани талафоти истеҳсолот ва савдо дар ҳолати воридшавӣ ва паҳншавии организмҳои зараррасони карантинӣ;

- хароҷоти назорат ва нобудсозии организмҳои зараррасони карантинӣ;

- самаранокӣ ва арзиши чорабиниҳои дигари кам кардани хатар.

3. Мақомоти ваколатдори давлатӣ ҳангоми мавҷудияти далелҳои кофии илмии ташхиси хатари карантинию фитосанитарӣ, бо мақсади арзёбии объективии хатар ё дар ҳолатҳои фавқулода ҳуқуқ дорад, дар бораи амалигардонии чорабиниҳои муваққатии карантинию фитосанитарӣ дар асоси нишондодҳои мавҷуда, аз ҷумла нишондодҳои ташкилотҳои байналмилалӣ ва иттилоот дар бораи чорабиниҳои карантинию фитосанитарии давлатҳои дигар қарор қабул намояд.

4. Чорабиниҳои карантинию фитосанитарии қабулшаванда ба шароити карантинию фитосанитарии минтақае, ки маводи таҳти карантин қарордошта дар он истеҳсол шудааст ё ба минтақае, ки чунин мавод содир мегардад, мутобиқ карда мешаванд.

5. Дар рафти арзёбии шароити карантинию фитосанитарӣ мақомоти ваколатдори давлатӣ вазъи карантинию фитосанитарии организмҳои зараррасони таҳти карантин қарордоштаро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар кишвари содиркунанда, мавҷудияти организмҳои зараррасони карантинӣ ва минтақаҳои аз онҳо озод ё дорои сатҳи пасти паҳншавидошта, мавҷудияти назорат ва барҳам додани манбаъҳои организмҳои зараррасони карантинӣ, инчунин принсипҳо ва меъёрҳои дастурии ташкилотҳои дахлдори байналмилалиро ба инобат мегиранд.

6. Чорабиниҳои карантинию фитосанитарии қабулгардида метавонанд сатҳи нисбатан баланди муҳофизати растаниҳо ва ҳифзи ҳаёту саломатии инсонро аз организмҳои зараррасони карантинӣ нисбат ба сатҳе, ки ба он стандартҳо, дастурҳо ва тавсияҳои байналмилалӣ асос ёфтаанд (илман асоснокшуда ё ба ин сатҳи муҳофизат мувофиқ буда), таъмин намоянд.

7. Мақомоти ваколатдори давлатӣ ҳангоми қабули низоми чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ, аз ҷумла чорабиниҳои муваққатӣ, нишондодҳои нави дастовардҳои илмиро бояд ба инобат гиранд.

**Моддаи 15. Сертификатсия ва арзёбии карантинию фитосанитарии маводи таҳти карантин қарордошта**

1. Борҳои содиротӣ ва реэкспортӣ мутобиқи талаботи стандартҳои байналмилалӣ аз ҷониби шахсони мансабдор, ки назорати давлатии карантинию фитосанитариро амалӣ менамоянд, сертификатсия карда шуда, ба онҳо сертификати фитосанитарӣ дода мешавад ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***.

2. Сертификати фитосанитарии бори содиршаванда, сертификати бори реэкспортӣ ва намунаҳои электронии ҳамарзиши онҳо, ки барои давлати содиркунандаи маҳсулот қобили қабул аст, бояд ба намунаҳои стандартҳои байналмилалӣ мувофиқ бошанд.

3. Ҳангоми азназаргузаронӣ ва (ё) ташхиси лаборатории намунаҳои маводи таҳти карантин қарордошта аз ҷониби шахсони мансабдор, ки назорати давлатии карантинию фитосанитариро амалӣ менамоянд ошкор кардани организмҳое, ки бо аломатҳои сохти худ ба организмҳои зараррасони карантинӣ монандӣ доранд, инчунин бо мақсади муайян намудани сирояткунандаи ниҳонӣ дар маводи таҳти карантин қарордошта, арзёбии карантинию фитосанитарии он бо тартиби муқаррарнамудаи мақомоти ваколатдори давлатӣ барои ҳаммонанд кардани организмҳои зараррасони карантинӣ гузаронида мешавад ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***.

4. Дар асоси арзёбии карантинию фитосанитарии маводи таҳти карантин қарордошта хулоса тартиб дода шуда, дар он ҳангоми ошкор гардидани организмҳои зараррасони карантинӣ гузаронидани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ нисбат ба маводи тадқиқшуда муайян карда мешаванд.

5. Арзёбии карантинию фитосанитарии маводи таҳти карантин қарордошта аз ҷониби шахсони ҳуқуқии барои гузарондани санҷишҳои карантинию фитосанитарӣ аттестатсияшуда амалӣ карда мешавад.

**Моддаи 16. Шаффофияти гузарондани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ**

1. Чорабиниҳои қабулшудаи карантинию фитосанитарӣ пас аз ташхиси хатари карантинию фитосанитарӣ бо мақсади ба тарафҳои манфиатдор додани имконият барои шиносоӣ бетаъхир нашр карда мешаванд.

2. Ба истиснои ҳолатҳои таъхирнопазир байни нашри чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва эътибор пайдо намудани онҳо фосилаи муайяни вақт пешбинӣ мегардад, то истеҳсолкунандагон барои мувофиқ намудани маҳсулоти худ ва усулҳои истеҳсоли он ба талаботи муайяннамудаи мақомоти ваколатдори давлатӣ имконият пайдо намоянд.

3. Мақомоти ваколатдори давлатӣ тавассути маркази ягонаи иттилоотӣ оид ба масъалаҳои карантинию фитосанитарӣ ба дархостҳои тарафҳои манфиатдор бояд ҷавоб диҳанд, инчунин ҳуҷҷатҳои дахлдори зеринро пешниҳод намоянд:

- тартиботи карантинӣ, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шудаанд ё таҳия мешаванд;

- расмиёти назорати истеҳсоли маҳсулот, карантинию фитосанитарӣ, инчунин расмиёти эътироф кардани дараҷаи имконпазири пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон истифода мегарданд;

- расмиёти арзёбии хатар ва омилҳои ба назар гирифташаванда, инчунин муайян намудани дараҷаи зарурии муҳофизати растаниҳо;

- ҳуҷҷати тасдиқкунандаи узвият ва иштирок дар ташкилотҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо, инчунин дар созишномаҳои дуҷониба ва бисёрҷониба.

4. Мақомоти ваколатдори давлатӣ пас аз ташхиси хатари карантинию фитосанитарӣ дар сурати мавҷуд набудани стандартҳо, дастурҳо ва тавсияҳои байналмилалӣ ё мутобиқ насохтани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ба стандартҳо, дастурҳо ва тавсияҳои байналмилалӣ ҳангоми ба савдо таъсири назаррас расонидан бояд:

- бо мақсади татбиқи чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ дар марҳилаи аввали онҳо огоҳинома нашр намоянд;

- мутобиқи созишномаҳои байналмилалӣ ба ҷонибҳои манфиатдор бо мақсади ҳифзи ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон аз воридшавӣ ва паҳншавии организмҳои зараррасони карантинӣ, ҳифзи саломатии инсон ва муҳити зист оид ба маводи таҳти карантин қарордошта, ки нисбати онҳо чораҳои мазкур татбиқ мегарданд, иттилоъ диҳанд ва қабул намудани чораҳои пешниҳодшавандаро асоснок кунанд;

- бо дархости мақомоти ваколатдори кишварҳои дигар мутобиқи санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон номгӯйи чораҳои пешниҳодшавандаро бо нишон додани фарқият аз стандартҳо, дастурҳо ва тавсияҳои байналмилалӣ пешниҳод намоянд;

- ба тарафҳои манфиатдор барои омода кардани эродномаҳо вақту имконияти баробар диҳанд, мувофиқи дархост ин эродномаҳоро муҳокима намуда, эродҳо ва натиҷаҳои муҳокимаҳоро ба инобат гиранд.

5. Огоҳинома оид ба маводи таҳти карантин қарордошта, ки нисбати он чораҳо татбиқ карда мешаванд ва асосноккунии чораҳои пешниҳодшаванда бояд 75 рӯз пеш аз қабули қарор оид ба татбиқи чораҳои монанд нашр карда шаванд.

6. Дар ҳолатҳое, ки зарурати таъхирнопазири ҳифзи ҳаёту саломатии инсон ва муҳити зист пайдо мешавад, мақомоти ваколатдори давлатӣ ҳуқуқ доранд муқаррароти қисми 4 моддаи мазкурро иҷро нанамоянд.

**Моддаи 17. Низоми чорабиниҳо оид ба муҳофизати растаниҳо**

1. Низоми чорабиниҳо оид ба муҳофизати растаниҳо гузаронидани мониторинги карантинию фитосанитарӣ ва истифодаи усулҳои ташкилию хоҷагидорӣ, механикӣ, агротехникӣ, биологӣ, кимиёвӣ, биотехнологӣ, селексионию генетикии мубориза бар зидди организмҳои зараррасон ва организмҳои зараррасони махсусан хавфнокро дар бар мегирад.

2. Чорабиниҳо оид ба муҳофизати растаниҳо дар асоси риояи талаботи стандартҳои байналмилалӣ, андозаи барои ҳифзи ҳаёт ва саломатии инсон, растанӣ ва ҳайвонот зарурӣ, инчунин ҷиҳати пешгирии худсарона ё беасос поймолкунии ҳуқуқи истеҳсолкунандагон, аз ҷумла маҳдудсозии ниҳонии савдои байналмилалӣ таҳия ва татбиқ карда мешаванд.

3. Дар рафти таҳия ва татбиқи чорабиниҳои муҳофизати растаниҳо аз ҷониби мақомоти ваколатдори давлатӣ ҳолатҳои зерин барои арзёбии хатар ба ҳаёт ва саломатии инсон, растаниҳо ё ҳайвонот ба инобат гирифта мешаванд:

- дараҷаи паҳншавии организмҳои зараррасон, касалиҳо ё алафҳои бегона;

- мавҷудияти минтақаҳои аз организмҳои зараррасон, касалӣ ё алафҳои бегона озод;

- мавҷудияти далелҳои илман асоснокшуда ва усулҳои дахлдори истеҳсол ва коркарди пеститсидҳо ва агрокимиёҳо;

- усулҳои дахлдори гирифтани намуна ва озмоиши пеститсидҳо ва агрокимиёҳо;

- шароитҳои мувофиқи экологӣ, чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва чораҳои дигар;

- омилҳои дахлдори иқтисодӣ, аз ҷумла ҳадди иқтисодии зарароварӣ аз камшавии ҳаҷми истеҳсол ё фурӯш ҳангоми воридшавӣ ва паҳншавии зараррасонҳо, касалиҳо ё алафҳои бегона, хароҷоти мубориза ва нобуд сохтани онҳо.

4. Мақомоти ваколатдори давлатӣ дар мавриди нокифоя будани асосноккунии илмӣ метавонанд дар асоси иттилооти аз ташкилотҳои дахлдори байналмилалӣ дастрасшуда ва иттилоот дар бораи чорабиниҳои муҳофизати растаниҳои дар давлатҳои дигар татбиқшуда чорабиниҳои муҳофизати растаниҳоро дар минтақаҳои дахлдори Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷорӣ намоянд.

5. Чорабиниҳои муҳофизати растаниҳо бо мақсади нигоҳдории низомҳои экологӣ (экосистемаҳо) дар минтақаҳои гуногуни Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таъмини устувори муҳофизати растаниҳо ва мувозинати экологӣ татбиқ карда мешавад.

**Моддаи 18. Ҳамарзишии чорабиниҳои муҳофизати растаниҳо**

1. Чорабиниҳо оид ба муҳофизати растаниҳои давлатҳои дигар аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун чорабиниҳои ҳамарзишӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон эътироф карда мешаванд, агар кишвари содиркунанда холисона нишон дода тавонад, ки ин чорабиниҳо дараҷаи зарурии муҳофизати растаниҳоро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таъмин менамоянд.

2. Тартиб ва шартҳои эътироф намудани ҳамарзишии чорабиниҳои мушаххаси санитарӣ ё муҳофизати растаниҳоро қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон, созишномаҳои дуҷониба ва (ё) бисёрҷониба муайян менамояд.

**Моддаи 19. Мониторинги карантинию фитосанитарӣ**

1. Гузарондани мониторинги карантинию фитосанитариро мақомоти ваколатдори давлатӣ таъмин менамояд.

2. Мониторинги карантинию фитосанитарӣ дар самтҳои зерин гузаронда мешавад:

- муайян намудани масоҳати замини паҳншавии организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок, арзёбии талабот ба воситаҳои муҳофизати растаниҳо;

- ошкор кардани сабабҳои инкишоф ва паҳншавии оммавии организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок;

- омода кардани пешгӯйии миёнамуҳлат дар хусуси ба вуҷуд омадани давраи хавфи калони афзоиш ва паҳншавии организмҳои зараррасон ва организмҳои зараррасони махсусан хавфнок.

3. Мониторинги карантинию фитосанитарӣ дар давраи инкишофи организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок мунтазам гузаронда мешавад.

4. Аз натиҷаи мониторинги карантинию фитосанитарӣ барои татбиқи чораҳои мушаххас ба вазорату идораҳои дахлдор, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, инчунин ба шахсони дигари манфиатдор маълумоти дахлдор пешниҳод карда мешавад.

БОБИ 4. ПЕСТИТСИДҲО ВА АГРОКИМИЁҲО. МУОМИЛОТ БО ОНҲО

Моддаи 20. Қайди давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо

1. Пеститсидҳо ва агрокимиёҳо дар асоси натиҷаҳои мусбати санҷишҳои қайдшаванда, ки тартиби гузаронидани онҳоро мақомоти ваколатдори давлатӣ муайян менамоянд, ба қайди давлатӣ гирифта мешаванд.

2. Пеститсидҳо ва агрокимиёҳо дар асоси санҷишҳои қайдшавандаи онҳо вобаста ба таъсири манфии онҳо ба саломатии инсон ва муҳити зист ба муҳлати ду сол ва дар ҳолатҳои дигар ба муҳлати панҷ сол ба қайди давлатӣ гирифта мешаванд.

3. Санҷишҳои пеститсидҳо ва агрокимиёҳо аз ҷониби шахсони ҳуқуқии аз аттестатсия гузашта бо мақсади арзёбии мувофиқати онҳо ба талаботи бехатарии ҳаёт ва саломатии инсон, ҳайвонот ва муҳити зист, инчунин муайян намудани самаранокии онҳо гузаронида мешаванд.

4. Ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ пас аз санҷишҳои қайдшаванда ва ба Феҳристи давлатӣ ворид намудани пестисидҳо ва агрокимиёҳо бо қарори мақомоти ваколатдори давлатӣ шаҳодатномаи бақайдгирии давлатӣ дода мешавад. Шакли шаҳодатномаи бақайдгирии давлатиро мақомоти ваколатдори давлатӣ муқаррар мекунанд.

5. Бо мақсади таъмин намудани истифодабарандагони пеститсидҳо ва агрокимиёҳо бо маълумоти зарурӣ, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки барои бақайдгирии давлатӣ муроҷиат менамоянд, тавсияномаҳо дар бораи қоидаҳои интиқол, истифода ва нигоҳдории онҳо, инчунин тамғакоғази борҷомаи дорои аломатҳо ва иттилооти огоҳкунанда пешниҳод мекунанд.

6. Далелҳои асоснок барои рад кардани бақайдгирии давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо инҳо мебошанд:

- номувофиқии таркиби кимиёвии дар дастурамал зикршуда ба нишондодҳои дар дархост оид ба гузаронидани санҷишҳои қайдшаванда пешниҳодшуда;

- риоя накардани ҳуқуқи ихтироъкунандаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо.

7. Азнавбақайдгирии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо бо тартиби муқаррарнамудаи мақомоти ваколатдори давлатӣ дар асоси аризаи дахлдор гузаронида мешавад.

**Моддаи 21. Санҷишҳои қайдшавандаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо**

1. Раванди санҷишҳои қайдшавандаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо амалҳои зеринро дар бар мегирад:

- муайян намудани усулҳои истифодаи самаранок ва бехатари онҳо;

- арзёбии хавфи таъсири манфии онҳо ба саломатии инсон, ҳайвонот ва муҳити зист;

- тартиб додани дастурҳои истифодабарӣ ва меъёрҳои санитарию гигиении муомилот бо онҳо;

- арзёбии натиҷаи санҷишҳои қайдшаванда.

2. Арзёбии давлатии экологии натиҷаи санҷишҳои қайдшавандаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо аз ҷониби мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи ҳифзи муҳити зист ва арзёбии токсикологию гигиении мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи назорати давлатии санитарию эпидемиологӣ мутобиқи талаботи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида мешаванд.

**Моддаи 22. Истеҳсоли пеститсидҳо ва агрокимиёҳо**

1. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон шахсони ҳуқуқӣ ва соҳибкорони инфиродӣ пас аз қайди давлатии пеститсидҳою агрокимиёҳо ва ба Феҳристи давлатӣ дохил намудани онҳо метавонанд бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мувофиқа бо мақомоти ваколатдори давлатӣ дар ҳудуди кишвар истеҳсоли онҳоро ба роҳ монанд.

2. Коркард ва истеҳсоли пеститсидҳо ва агрокимиёҳои нав дар асоси арзёбии хатарнокии кимиёвӣ, таъсири манфии онҳо ба ҳаёт ва саломатии инсон ва муҳити зист пас аз санҷиши қайдшаванда амалӣ карда мешаванд.

3. Истеҳсолкунандаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо уҳдадор аст:

- барои арзёбии асосноки сифати пеститсидҳо ва агрокимиёҳо истеҳсоли намунаҳои онҳоро ба роҳ монад;

- дар сурати ба миён омадани хатар ба ҳаёти инсон ва муҳити зист ё ғайриимкон гардидани истифодаи пеститсидҳо ва агрокимиёҳо истеҳсолу фурӯшро қатъ намуда, безараргардонии онҳоро таъмин созад;

- усул ва технологияҳои безараргардонии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, аз ҷумла зарфҳои борбандии онҳоро пешниҳод намояд;

- пеститсидҳо ва агрокимиёҳоро дар зарфҳои барои истифодабарандагон мувофиқ ҷой намояд;

- дар дастурҳои истифодабарӣ маълумоти бақайдгирии давлатӣ ва усулҳои бехатарии муомилот, инчунин мувофиқати пеститсидҳо ва агрокимиёҳо ба талаботи санадҳои меъёрии техникиро нишон диҳад.

4. Пеститсидҳо ва агрокимиёҳои истеҳсолшуда бо тартиби муқаррарнамудаи мақомоти ваколатдори давлатӣ сертификатсия карда мешаванд.

**Моддаи 23. Хариду фурӯш ва истифодабарии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо**

1. Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ҳуқуқ доранд пас аз бақайдгирии давлатӣ ва ба Феҳристи давлатӣ ворид кардани пеститсидҳо ва агрокимиёҳо ба савдои яклухт ва чаканаи онҳо дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон машғул шаванд. Тартиби фурӯши пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, аз ҷумла пеститсидҳои истифодаашон маҳдуд аз ҷониби мақомоти ваколатдори давлатӣ муайян карда мешавад.

2. Фурӯши пеститсидҳо ва агрокимиёҳо бе дастурҳои ба зарфҳои борбандии онҳо ҳамроҳкардашуда, маълумоти бақайдгирии давлатӣ, меъёрҳои истифодабарӣ ва усулҳои бехатарии муомилот бо онҳо манъ аст.

3. Истифодабарии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо бо риояи талаботи қоидаҳои санитарӣ ва дигар санадҳои меъёрии техникӣ, тибқи тартиби муқаррарнамуда ва тавсияҳои мақомоти ваколатдори давлатӣ ба роҳ монда мешавад.

**Моддаи 24. Нигоҳдорӣ ва интиқоли пеститсидҳо ва агрокимиёҳо**

1. Нигоҳдорӣ ва интиқоли пеститсидҳо ва агрокимиёҳо бо риояи талаботи пешгирии хатар ба ҳаёт ва саломатии инсон, ҳайвонот ва муҳити зист амалӣ карда мешаванд.

2. Қоидаҳои нигоҳдорӣ ва интиқоли пеститсидҳо агрокимиёҳо дар асоси талаботи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва санадҳои меъёрии техникӣ муайян карда мешаванд.

**Моддаи 25. Воридоти пеститсидҳо ва агрокимиёҳо ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ва содироти онҳо ба хориҷи кишвар**

1. Воридоти пеститсидҳо ва агрокимиёҳо ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ва содироти онҳо ба хориҷи кишвар бо тартиби муқаррарнамудаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сурати мавҷуд будани шаҳодатномаи бақайдгирии давлатӣ амалӣ мегардад.

2. Ба шартномаҳои воридот ва содироти пеститсидҳо ва агрокимиёҳо ҳуҷҷатҳои тасдиқкунандаи натиҷаҳои санҷишҳои қайдшаванда, ки муомилот бо онҳоро танзим менамоянд, замима карда мешаванд.

3. Миқдори воридот ва содироти пеститсидҳо ва агрокимиёҳои барои санҷишҳои қайдшаванда, истеҳсолӣ ва тадқиқоти илмӣ пешбинишударо мақомоти ваколатдори давлатӣ муайян мекунанд.

4. Воридоти пеститсидҳо ва агрокимиёҳо ба Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ба Феҳристи давлатӣ барои истифодабарӣ ворид карда нашудаанд, танҳо бо мақсади тадқиқотҳои илмӣ ва бартараф намудани хатари фитосанитарӣ дар кишвар бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон иҷозат дода мешавад.

**Моддаи 26. Захираи давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо**

1. Захираи давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо аз ҳаҷми муайяни мунтазам навшавандаи онҳо барои истифодабарӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон иборат мебошад.

2. Тартиби ташаккул, пур кардан ва истифодабарии захираи давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳоро мақомоти ваколатдори давлатӣ муайян ва онҳоро ихтиёрдорӣ менамоянд.

3. Захираи давлатии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо дар асоси мониторинг ва пешгӯйии вазъи фитосанитарӣ, эҳтимолияти паҳншавӣ ва дараҷаи инкишофи организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок муайян карда мешавад.

БОБИ 5. БАҲИСОБГИРӢ, ҲИСОБОТ ВА ТАЪМИНИ ИЛМӢ ДАР СОҲАИ КАРАНТИН ВА МУҲОФИЗАТИ РАСТАНИҲО

Моддаи 27. Баҳисобгирӣ ва ҳисобот дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо

1. Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо фаъолият менамоянд, баҳисобгирии мавҷудияти пеститсидҳо ва агрокимиёҳо, муомилот бо онҳо ва гузарондани чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳоро бо тартиби муқаррарнамудаи мақомоти ваколатдори давлатӣ амалӣ менамоянд.

2. Ҳисоботи омори давлатӣ дар соҳаи муомилот бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳо бо тартиби муқаррарнамудаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод карда мешаванд.

**Моддаи 28. Махзани иттилоот оид ба карантин ва муҳофизати растаниҳо**

1. Махзани иттилоот дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо аз маълумоти натиҷаи мушоҳидаҳои фитосанитарӣ ҳангоми амалӣ намудани назорати давлатӣ, баҳисобгирӣ ва ҳисоботи омори давлатӣ дар соҳаи мазкур, иттилоот оид ба организмҳои зараррасон, карантинӣ ва махсусан хавфнок, касалиҳои растаниҳо, алафҳои бегона, инчунин рӯйхати воситаҳои муҳофизати растаниҳо ва иттилооти дигар, ки дар раванди амалигардонии фаъолият дар соҳаи муҳофизати растаниҳо ба даст оварда мешаванд, иборат мебошад.

2. Мақомоти ваколатдори давлатӣ ва шахсони мансабдор, ки назорати давлатиро дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо амалӣ менамоянд, уҳдадоранд тариқи воситаҳои ахбори омма ва роҳҳои дигари дастрас тибқи созишномаҳои байналмилалӣ тарафҳои манфиатдор ва аҳолиро оид ба вазъи карантинию фитосанитарӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва воҳидҳои алоҳидаи маъмурию ҳудудии он, амалигардонии чорабиниҳо оид ба беҳтар кардани вазъи карантинию фитосанитарӣ, восита, усулҳо ва муҳлатҳои гузарондани чорабиниҳои муҳофизати растаниҳо, талабот оид ба муомилот бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳо сари вақт огоҳ намоянд.

**Моддаи 29. Тадқиқоти илмию амалӣ ва тайёр кардани мутахассисон дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо**

1. Ҳамоҳангсозии тадқиқоти илмию амалӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо, тайёр намудани мутахассисони баландихтисос ва ҳамкории илмӣ бо давлатҳои хориҷӣ ва ташкилотҳои дахлдори байналмилалӣ аз ҷониби мақомоти ваколатдори давлатӣ амалӣ мегардад.

2. Тадқиқоти илмию амалӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо самтҳои ташаккули низоми ягонаи муҳофизати растаниҳо, мониторинги карантинию фитосанитарӣ, истеҳсоли моддаҳои кимиёвӣ, воситаҳои биологию техникии муҳофизати растаниҳо ва технологияҳои истифодабарии онҳоро дар бар мегирад.

3. Мақомоти ваколатдори давлатӣ гузарондани тадқиқоти илмию амалиро дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо ташкил ва ҳамоҳанг сохта, рафти иҷрои онҳоро назорат мекунанд ва тавсияҳои натиҷаҳои тадқиқотро тасдиқ менамоянд.

БОБИ 6. НАЗОРАТИ ДАВЛАТӢ ДАР СОҲАИ КАРАНТИН ВА МУҲОФИЗАТИ РАСТАНИҲО

Моддаи 30. Самтҳои назорати давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо

1. Назорати давлатӣ дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо аз қисмҳои назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ ва назорати давлатии муомилот бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳо иборат мебошад.

2. Назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ дар самтҳои зерин амалӣ карда мешавад:

- татбиқи чорабиниҳои карантинию фитосанитарӣ ва муҳофизати растаниҳо;

- санҷиши сифати пеститсидҳо ва агрокимиёҳо ва муомилот бо онҳо;

- муайян кардани миқдори заҳрнокии боқимондаҳои пеститсидҳо дар маҳсулоти растанӣ;

- санҷиши сифати тухмӣ ва ниҳолҳо барои муайян намудани дараҷаи сироятнокӣ бо организмҳои зарарнок ва безараргардонии самараноки онҳо;

- гузарондани санҷишҳои пеститсидҳо ва агрокимиёҳо;

- безараргардонии пеститсидҳо.

3. Назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ дар шакли арзёбӣ, санҷиш, безараргардонӣ, инчунин шаклҳои дигари муқаррарнамудаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

**Моддаи 31. Расмиёти назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ**

1. Расмиёти назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ бо риояи шартҳои зерин амалӣ мегардад:

- бидуни таъхири беасос ва табъиз (дискриминатсия) нисбат ба маҳсулоти воридшаванда дар қиёс ба ҳамин гуна маҳсулоти ватанӣ;

- дар асоси иттилооти дархостшудаи камтарин, ки барои амалисозии расмиёти назорат, бозрасӣ ва маъқул донистан зарур мебошад;

- хабардор намудани дархосткунанда дар бораи муҳлати анҷоми расмиёт дар асоси маълумоти чопшуда оид ба давомнокии маъмули расмиёт ё бо талаби дархосткунанда, дар бораи марҳалаи иҷрои расмиёт бо шарҳи таъхири иҷро;

- иттилоотонии дархосткунанда дар бораи камбудиҳои имконпазири ҳуҷҷатҳо ва натиҷаҳои гузаронидани расмиёт бо мақсади рафъи онҳо дар ҳолатҳои зарурӣ;

- ҳифзи манфиатҳои қонунии тиҷоратӣ бо риояи махфияти иттилоот дар бораи маҳсулоти воридшаванда, ки зимни анҷом додани расмиёти назорат ошкор мегардад ё ба даст оварда мешавад;

- риояи талабот оид ба назорат ва маъқул донистани намунаҳои алоҳидаи маҳсулоти маҳдудшаванда, агар онҳо асоснок ва зарур бошанд;

- баробар будан ва аз арзиши воқеии хизматрасонӣ зиёд набудани боҷи тибқи расмиёти нисбат ба маҳсулоти воридотӣ татбиқшаванда ба боҷи аз ҳамин гуна маҳсулоти ватанӣ ё маҳсулоти дар ҳудуди кишварҳои дигар истеҳсолшуда ситонидашаванда;

- дар ҳолатҳои гузарондани расмиёти интихоби намунаҳои маҳсулоти воридшаванда ҷиҳати бартараф кардани вазъи ногувор барои дархосткунандагон, воридкунандагон, содиркунандагон ё намояндагони онҳо ҳадди ниҳоии меъёрҳое татбиқ мегарданд, ки барои маҳсулоти ватанӣ истифода шудаанд.

2. Агар пас аз гузаронидани расмиёти назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ ба тавсифоти маҳсулот вобаста ба талаботи татбиқшаванда тағйирот ворид карда шаванд, расмиёт нисбат ба маҳсулоти таҷдидшуда бо пайдо кардани эътимоди кофӣ маҳдуд карда мешавад.

**Моддаи 32. Ваколатҳои шахсони мансабдор дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо**

1. Шахсони мансабдор, ки назорати давлатиро дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо амалӣ менамоянд, дорои ваколатҳои зерин мебошанд:

- бо нишон додани шаҳодатнома бе мамониат ба объектҳои таҳти карантин қарордошта ва ба муомилот бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳо алоқаманд ворид шаванд;

- барои санҷиш намунаҳои маҳсулоти растанӣ, пеститсидҳо ва агрокимиёҳоро гиранд;

- барои амалӣ намудани назорати давлатӣ ва шарҳи ҳолатҳои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷумла санадҳои меъёрии техникӣ аз шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ пешниҳоди ройгони иттилоот ва ҳуҷҷатҳои заруриро талаб намоянд;

- ҳуқуқвайронкунии маъмуриро ба расмият дароранд;

- дар асоси натиҷаҳои санҷиш санадҳо тартиб дода, дар доираи ваколатҳои худ барои бартараф намудани ҳолатҳои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷумла санадҳои меъёрии техникӣ амрномаҳо диҳанд;

- дар ҳолати иҷро накардани амрнома оид ба бартараф намудани ҳолатҳои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷумла санадҳои меъёрии техникӣ тибқи талаботи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба боз доштани фаъолияти шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ пешниҳод ирсол намоянд;

- ба мақомоти дахлдори давлатӣ оид ба гузарондани санҷиш барои қабул намудани қарор дар бораи ба ҷавобгарӣ кашидани шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки талаботи Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷумла санадҳои меъёрии техникиро риоя накардаанд, мавод пешниҳод намоянд;

- ба мақомоти ваколатдори давлатӣ оид ба масъалаҳои карантин ва муҳофизати растаниҳо таклифҳо пешниҳод намоянд.

2. Шахсони мансабдор, ки назорати давлатии карантинию фитосанитариро дар баробари ваколатҳои дар қисми 1 моддаи мазкур зикргардида амалӣ менамоянд, ҳуқуқ доранд дар объектҳои таҳти карантин қарордошта мониторинги карантинию фитосанитарӣ гузаронанд ва дар бораи безараргардонии объект қарор қабул намоянд.

3. Шахсони мансабдор, ки назорати давлатии муомилот бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳоро амалӣ менамоянд, дар баробари ваколатҳои дар қисми 1 моддаи мазкур зикргардида ҳуқуқ доранд:

- истифодабарии пеститсидҳоро то бартараф намудани ҳолатҳои риоя накардани тартиби муомилот бо онҳо боздоранд ё манъ намоянд;

- гузарондани санҷишҳои пеститсидҳо ва агрокимиёҳоро назорат намоянд;

- ба корфармоён барои аз кор бо пеститсидҳо дур кардани шахсоне, ки тайёрии махсус надоранд ё талаботи муомилот бо онҳоро риоя намекунанд, таклифҳо пешниҳод намоянд.

4. Дар раванди иҷрои вазифаҳои хизматӣ шахсони мансабдор, ки назорати давлатии карантинию фитосанитариро амалӣ менамоянд, бояд шиносномаи хизматӣ ва либоси хизматӣ бо нишонаҳои фарқкунанда, ки намунаҳои онҳоро Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ менамояд, дошта бошанд ***(Қонуни ҶТ аз 20.06.2024 № 2060)***.

**Моддаи 33. Назорати давлатии муомилот бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳо**

1. Назорати давлатии нигоҳдорӣ, интиқол ва истифодабарии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо бо мақсади муайян намудани мувофиқати онҳо ба талаботи ҳатмии технологӣ ва бехатарӣ гузаронида мешавад.

2. Назорати санҷишҳои қайдшаванда ва истеҳсолии пеститсидҳо ва агрокимиёҳо бо тадқиқоти мунтазам амалӣ карда мешавад.

3. Безараргардонии пеститсидҳои барои истифодабарӣ манъшуда, муҳлати истифодаашон гузашта ё ношоям, инчунин зарфҳои холии онҳо дар ҷойҳои маҳсус гузаронида мешавад.

4. Тартиби гузаронидани санҷишҳои қайдшаванда, истеҳсолӣ ва безараргардонии пеститсидҳои барои истифодабарӣ манъшуда, муҳлати истифодаашон гузашта ё ношоям, инчунин зарфҳои холии онҳоро мақомоти ваколатдори давлатӣ дар мувофиқа бо мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаҳои ҳифзи муҳити зист ва тандурустӣ муқаррар менамоянд.

БОБИ 7. ҲАМКОРИИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ ДАР СОҲАИ КАРАНТИН ВА МУҲОФИЗАТИ РАСТАНИҲО

Моддаи 34. Ҳамкории байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо

1. Ҳамкории байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо дар асоси принсипҳои таъмини бехатарии байниҳамдигарӣ аз воридшавӣ ва паҳншавии организмҳои зараррасони карантинӣ мутобиқи стандартҳо, дастурҳо ва тавсияҳои байналмилалии карантин ва муҳофизати растаниҳо амалӣ мегардад.

2. Фаъолияти шахсони ҳуқуқии хориҷӣ, филиал ва намояндагиҳои онҳо дар соҳаи карантин ва муҳофизати растаниҳо дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон бо риояи тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, сурат мегирад.

3. Мақомоти ваколатдори давлатӣ тавассути маркази ягонаи иттилоотӣ ҳангоми муқаррар намудани минтақаи карантинию фитосанитарӣ, ҷорӣ ва бекор кардани тартиботи карантинӣ ба тарафҳои манфиатдор тибқи созишномаҳои байналмилалӣ маълумотро оид ба масъалаҳои зерин пешниҳод менамоянд:

- чорабиниҳои карантинию фитосанитарии пешбинишуда ва амалишуда;

- натиҷаҳои назорати давлатии карантинию фитосанитарӣ ва сертификатсияи маводи таҳти карантин қарордошта;

- расмиёти арзёбии хатар ва усулҳои муайян кардани сатҳи зарурии муҳофизати растаниҳо аз организмҳои зараррасони карантинӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон.

БОБИ 8. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ

Моддаи 35. Ҷавобгарӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

**Моддаи 36. Аз эътибор соқит донистани баъзе санадҳои қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон**

Санадҳои қонунгузории зерини Ҷумҳурии Тоҷикистон аз эътибор соқит дониста шаванд:

- Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 апрели соли 2003 "Дар бораи истеҳсол ва муносибати эҳтиёткорона бо пеститсидҳо ва агрокимиёҳо" (Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 2003, №4, мод.131; с. 2007, №5, мод. 368; с. 2012, №7, мод.723);

- Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 26 марти соли 2009 "Дар бораи карантини растанӣ" (Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 2009, №3, мод.91; с. 2011, №12, мод.851);

- Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 16 апрели соли 2012 "Дар бораи муҳофизати растаниҳо" (Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон с. 2012, №4, мод.267).

**Моддаи 37. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур**

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

**Президенти**

**Ҷумҳурии Тоҷикистон** **Эмомалӣ Раҳмон**

**ш. Душанбе, 2 январи соли 2019, № 1567**
Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	1567	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ КАРАНТИН ВА МУҲОФИЗАТИ РАСТАНИҲО	Маҷлиси Олии ҶТ	02.01.2019	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

Матни асосӣ:
Дидан

**ҚОНУНИ**

**ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН**

**ДАР БОРАИ ГАРАВИ МОЛУ МУЛКИ МАНҚУЛ ВА БАҚАЙДГИРИИ УҲДАДОРИҲОИ ТАЪМИНШУДА**

**(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 2019, №1, мод.23)**

(Қонуни ҶТ аз 04.07.2020 № 1710)

Қонуни мазкур муносибатҳои ҷамъиятиро вобаста ба истифодаи молу мулки манқул ба сифати гарав ва бақайдгирии уҳдадориҳои таъминшуда танзим менамояд.

**БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ**

Моддаи 1. Мафҳумҳои асосӣ

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

- гарав - усули таъмини иҷрои уҳдадорӣ, ки тибқи он кредитор дар уҳдадории бо гарав таъминшуда (гаравгир) ҳангоми аз ҷониби қарздор иҷро нашудани чунин уҳдадорӣ, барои қонеъ намудани талаботаш, аз арзиши молу мулки ба гаравгузоштаи шахсе, ки ин молу мулк ба ӯ тааллуқ дорад (гаравдеҳ) нисбат ба дигар кредиторон ҳуқуқи афзалиятнокро доро мебошад, ба истиснои ҳолатҳои дар қонун муқарраршуда;

гарави додашуда - намуди гараве, ки молу мулки ба гарав гузошташуда аз тарафи гаравдеҳ мувофиқи шартномаи гарав ба соҳибияти гаравгир супурда мешавад;

гаравдеҳ - шахсе, ки дорои ҳуқуқи моликият ё ҳуқуқи дигари ашёӣ ба мавзӯи гарав мебошад, аз ҷумла, худи қарздор аз рӯи уҳдадории бо гарав таъминшуда ё шахси сеюм, ки дар ин уҳдадорӣ иштирок намекунад;

гаравгир - шахсе, ки талаботи ӯ оид ба уҳдадории асосӣ бо гарав таъмин шудааст;

гаравхона (ломбард) - шахси ҳуқуқӣ (ташкилоти махсусгардондашудае), ки ба додани қарзи кӯтоҳмуддат бар ивази гарави молу мулки манқули шаҳрвандон, инчунин нигаҳдошти молу мулки манқули шаҳрвандон машғул аст;

**молу мулки ба гарав гузошташуда** - молу мулки манқуле, ки аз муомилоти гражданӣ гирифта нашудааст, инчунин ҳуқуқи молумулкии дар моддаи 5 Қонуни мазкур зикргардидае, ки барои гарав пешниҳод мегардад;

молу мулки манқул - ашёе, ки ба молу мулки ғайриманқул мансуб нест;

**даромад аз мавзӯи гарав** - молу мулке, ки дар натиҷаи бастани
аҳд бо мавзӯи гарав ё аҳд бо даромад аз мавзӯи гарав ба даст оварда
шудааст;

**Фехристи ягонаи давлатии уҳдадориҳои таъминшуда** (минбаъд - Феҳристи ягонаи давлатӣ) - махзани ягонаи электронии иттилоотии маълумоти уҳдадориҳои таъминшуда;

**огоҳиномаи гарав** - хабари кредитор оид ба ҳуқуқи ӯ ба молу мулки қарздор ё шахсони сеюм, ки мутобиқи Қонуни мазкур дар шакли электронӣ ба Феҳристи ягонаи давлатӣ ворид карда мешавад;

**мақоми бақайдгиранда** - мақоми ваколатдори давлатӣ, ки аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян гардида, ҷиҳати пешбурди Феҳристи ягонаи давлатӣ уҳдадор мебошад;

**гарави бақайдгирифташуда** - гарав ё таъминоти дигаре, ки нисбат ба он бо тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур огоҳиномаи гарав ба қайд гирифта шудааст;

**идоракунандаи гарав** - шахсе, ки аз ҷониби гаравгир барои истифода ва ихтиёрдории молу мулки ба гарав гузошташуда аз номи ӯ ва ҳалли масъалаҳои бо он алоқаманд ваколатдор карда шудааст;

**қарзи дебиторӣ** - маблағи қарзҳои ба шахс тааллуқдоштае, ки дар натиҷаи муносибатҳои хоҷагидорӣ бо шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ба вуҷуд омадаанд;

**молҳои омехта** - молҳои тақсимнашавандае, ки бо молҳои дигар омехта шуда, аломатҳои мушаххаси ҷисмии худро дар маҳсулоти тайёр гум мекунанд;

**молҳои пайвастшуда** - молҳои тақсимшавандае, ки бо молҳои дигар пайваст шуда, аломатҳои мушаххаси ҷисмии худро дар маҳсулоти тайёр гум намекунанд;

**кредитор** - гаравгир, иҷорадеҳ (лизингдеҳ) ва ё шахси воқеӣ ё ҳуқуқии дигар, ки талаботи молумулкиаш бо молу мулки манқули қарздор таъмин карда шудааст;

**қарздор** - гаравдеҳ ва ё шахси воқеӣ ё ҳуқуқии дигар, ки молу мулки манқулро барои таъмини иҷрои уҳдадориҳои худ ё уҳдадориҳои шахсони сеюм пешниҳод менамояд;

**шартномаи гарав** - созишномаи хаттӣ дар бораи ба гарав гузоштани молу мулки манқул барои таъмини иҷрои уҳдадориҳои гаравдеҳ ё шахсони сеюм, ки метавонад дар шакли шартномаи алоҳида баста шавад ё ба шартномаи дигаре, ки шартҳои гаравро дар бар мегирад, ҳамроҳ карда шавад.

**Моддаи 2. Доираи амали Қонуни мазкур**

Қонуни мазкур нисбат ба муносибатҳое, ки вобаста ба истифодаи молу мулки манқул ба сифати гарав ба вуҷуд меоянд, татбиқ мегардад.

Бо мақсади таъмини шаффофият ва муносибати ягона ба ҳимояи манфиатҳои кредиторон ва қарздорон дар муносибатҳо вобаста ба истифодаи молу мулки манқул, агар қонун ҳолатҳои дигарро пешбинӣ накарда бошад, муқаррароти Қонуни мазкур дар қисми бақайдгирии огоҳиномаи гарав ва аз рӯи навбат қонеъгардонии талаботи кредиторон аз худи ҳамон як молу мулк нисбат ба муносибатҳои зерин татбиқ мешаванд:

Муносибатҳо, новобаста ба шакли ҳуқуқии онҳо, ки дар онҳо молу мулки манқул воқеан иҷрои уҳдадориҳоро таъмин менамояд:

нигоҳдорӣ, лизинг, фурӯши мол бо нигоҳ доштани ҳуқуқи моликияти фурӯшанда ба мол то пардохти он, вогузоштани ҳуқуқи моликият ба молу мулк ҳангоми дар оянда ба миён омадани ҳодисаҳои муайян, хариду фурӯши молҳо бо таъхир ё тамдиди муҳлати пардохт;

санади эътибори қонунӣ пайдонамудаи суд дар бораи рӯёнидан аз ҳисоби молу мулки қарздор;

маҳдудсозии ҳуқуқҳои қарздор оид ба ихтиёрдории молу мулк ва истифодаи он (сервитут, ҳабси молу мулк, боздошти амалиёт аз рӯи суратҳисобҳои бонкӣ);

талабот оид ба пардохти қарз аз рӯи андозҳо ва дигар пардохтҳои ҳатмии қарздор ба буҷет;

муносибатҳои дигаре, ки дар онҳо молу мулки манқул тибқи қонун барои таъмини иҷрои уҳдадориҳо истифода мешаванд.

Муносибатҳои марбут ба гузаштани ҳуқуқи соҳибӣ ба молу мулки манқул:

факторинг;

иҷора ба муҳлати зиёда аз як сол;

комиссия;

муносибатҳои дигар вобаста ба вогузоштани ҳуқуқи соҳибӣ ба молу мулки манқул.

Қонуни мазкур нисбат ба муносибатҳое, ки мавзӯи танзими ҳамин Қонун мебошанд ва пас аз мавриди амал қарор гирифтани он ба вуҷуд омадаанд, татбиқ мегардад.

Моддаи 3. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи гарави молу мулки манқул ва бақайдгирии уҳдадориҳои таъминшуда

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи гарави молу мулки манқул ва бақайдгирии уҳдадориҳои таъминшуда ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, иборат мебошад.

**Моддаи 4. Субъектҳои муносибатҳои вобаста ба гарави молу мулки манқул ва асосҳои ба вуҷуд омадани онҳо**

Субъектҳои муносибатҳои гаравӣ гаравдеҳон ва гаравгирон мебошанд, ки онҳо давлат, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ буда метавонанд.

Ташкилотҳои қарзӣ амалиёти марбут ба гаравро мутобики Қонуни мазкур ва қонунҳои дигари Ҷумҳурии Тоҷикистон ба амал мебароранд.

Гарав дар асоси қонун ё шартномаи (шартномаи гарави) мутобиқи муқаррароти Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Қонуни мазкур байни гаравдеҳ ва гаравгир басташуда ба миён меояд. Чунин шартнома метавонад шартномаи ҷудогона ё қисми шартномае бошад, ки боиси ба вуҷуд омадани уҳдадории бо гарав таъминшуда мегардад.

Гарави молу мулки манқул ҳангоми мавҷуд будани шартҳои зерин ба миён меояд:

- ҳуқуқи моликият ё дигар ҳуқуқи ашёӣ доштани гаравдеҳ ба мавзӯи гарав;

- шартномаи гарав ё асосҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

**Моддаи 5. Мавзӯи гарави молу мулки манқул**

1. Мавзӯи гарав метавонад молу мулки манқул, аз ҷумла пул ё коғазҳои қиматнок, ки ба ҳуқуқи моликият ё ҳуқуқи ашёии дигар тааллуқ дошта, аз муомилоти гражданӣ гирифта нашудааст ё ҳуқуқе бошад, ки метавонад бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон бегона карда шавад.

Ҳуқуқи молумулкии ба гаравдеҳ тааллукдошта, ки онро аз моликият ҷудо кардан мумкин аст, аз ҷумла ҳуқуқи иҷора, ҳуқуқ ба ҳиссаи моликияти умумии якҷоя, талаботи қарзӣ, ҳуқуқи гирифтани фоида аз ашёе, ки ба гаравдеҳ бо ҳуқуқи моликият тааллуқ надорад, ҳуқуқи ашёии вобаста ба фаъолияти зеҳнӣ ва фаъолиятҳои ба он баробаркардашуда, ҳуқуқ ба коғазҳои қиматнок дар шакли қайд ва ҳуқуқҳои дигаре (талаботе), ки аз уҳдадориҳои шартномавӣ бармеоянд, мавзӯи гарав шуда метавонанд. Ҳуқуқе, ки муҳлати амалаш муайян аст, танҳо то вақти ба итмом расидани ин муҳлат мавзӯи гарав шуда метавонад.

Инчунин ашё ё ҳуқуқе, ки дар оянда ба вуҷуд омада метавонад, аз ҷумла захираҳои минбаъдаи маҳсулоти истеҳсолнамудаи гаравдеҳ ё қарзи дебиторӣ бе ҳеҷ гуна маҳдудият мавзӯи гарав шуда метавонанд. Гарав нисбат ба молу мулке, ки дар оянда ба моликияти (ё соҳибияти) гаравдеҳ мегузарад, аз лаҳзаи аз ҷониби гаравдеҳ ба даст овардани ҳуқуқ ба чунин молу мулк ба вуҷуд меояд.

Агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, ашёи асосие, ки мавзӯи гарав аст, якҷоя бо лавозимоташ чун ашёи воҳиди том ба гарав гузошташуда ҳисобида мешавад. Қисми молу мулке, ки тақсими он дар шакли асл бе тағйири таъиноташ имконнопазир аст (ашёи тақсимнашаванда), мавзӯи мустақили гарав шуда наметавонад.

Ашёи аз муомилот баровардашуда, талаботи ба шахсияти қарздор бевосита алоқаманд, аз ҷумла талабот дар бораи алимент, ҷуброни зарари ба ҳаёт ё саломатӣ расондашуда ва ҳуқуқҳои дигаре, ки ба шахси дигар гузашт намудани онро қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ кардааст, мавзӯи гарав шуда наметавонанд.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад феҳристи объектҳоеро муайян намояд, ки онҳо бинобар арзиши таърихӣ, фарҳангӣ ё барои амнияти давлатӣ аҳамият доштанашон мавзӯи гарав шуда наметавонанд.

**Моддаи 6. **Ҳуқуқи** ба гарав мондани молу мулк ва ҳуқуқ**

Ҳуқуқи ба гарав мондани молу мулк ба молик ё соҳиби дигари ҳуқуқи ашёӣ ё ба шахсе, ки ин молу мулк дар оянда ба моликияти (ё соҳибияти) ӯ мегузарад, ба ғайр аз ҳолатҳои истисноии муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон, тааллуқ дорад.

Ҳангоми ба гарав мондани ҳуқуқ танҳо шахсе гаравдеҳ шуда метавонад, ки ба ӯ ҳуқуқи ба гарав гузошташаванда тааллуқ дорад ё тааллуқ хоҳад дошт, ба истиснои ҳолатҳои муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон. Шахси дорои хуқуқи истифодабарӣ ҳуқуқ дорад ҳуқуқи истифодабарии худ, аз ҷумла ҳуқуқи иҷораро низ, ки танҳо бо розигии иҷорадиҳанда мавзӯи гарав шуда метавонад, ба гарав гузорад, агар дар қонун ва ё шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Молу мулке, ки ба гаравдеҳ бо хуқуқи хоҷагидорӣ ё идоракунии оперативӣ тааллуқ дорад, бо розигии молики он мавзӯи гарав шуда метавонад, агар бегона кардани он мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон розигии моликро талаб намояд.

Ба гарав мондани молу мулке, ки аз муомилоти гражданӣ гирифта ё дар муомилот маҳдуд карда шудааст, инчунин молу мулке, ки мутобиқи қонун аз он ситонидани пардохт мумкин нест, роҳ дода намешавад.

Молу мулке, ки дар моликияти умумии якҷоя мебошад, танҳо бо розигии хаттии ҳамаи моликон ё мақоми идоракунандае, ки моликон барои идора кардани молу мулк интихоб намудаанд, ба гарав гузошта мешавад. Дар сурати баъди ба гарав гузоштани чунин молу мулк пайдо гардидани моликони дигар, розигии онҳо талаб карда намешавад.

Иштирокчии моликияти умумии ҳиссагӣ ҳуқуқ дорад ҳиссаи дар молу мулки умумӣ доштаи худро бе розигии моликони дигар ба гарав гузорад, агар ҳиссаи ҳар яке аз моликон дар ҳуқуқи моликияти умумӣ муайян шуда бошад. Дар сурати бо талаби гаравгир таҳти рӯёниш қарор дода шудани ин ҳисса ҳангоми фурӯши он, муқаррароти Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи ҳуқуқи афзалиятноки хариди ҳисса дар моликияти умумӣ ва дар бораи аз ҳисоби ҳисса дар молу мулки умумӣ ситонидани пардохт татбиқ карда мешаванд.

Моддаи 7. Уҳдадориҳо ва талаботе, ки бо гарави молу мулки манқул таъмин мегарданд

Гарав метавонад барои таъмини уҳдадориҳои пулӣ ё дар шакли пулӣ ифодаёфта, аз ҷумла уҳдадорие, ки ба хариду фурӯш, иҷора, пудрат ва шартномаҳои дигар бо иҷрои муҳлатноки уҳдадориҳо асос ёфтааст, муқаррар гардад, агар дар қонун ё шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, гарав арзиши уҳдадориҳои гаравгирро ҳангоми таҳти рӯёниш қарор додани ҳамин гарав, аз ҷумла қисми пардохтнашудаи маблағи асосии қарз, фоизҳо, ноустуворона, хароҷоти асоснок барои нигоҳ доштани арзиши молу мулки ба гарав гузошташуда, ҷуброни зарари дар натиҷаи гузаронидани муҳлати иҷрои уҳдадорӣ расонидашуда, инчунин хароҷоти марбут ба рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав таъмин менамояд.

Бо гарав метавонад иҷрои як ё якчанд уҳдадориҳои мавҷуда ё минбаъда таъмин карда шавад. Маблағи уҳдадориҳо метавонад бо пули миллӣ ва дар ҳолатҳои пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон бо асъори хориҷӣ ифода ёбад.

Моддаи 8. Шакл ва мундариҷаи шартномаи гарави молу мулки манқул

Шартномаи гарав бояд дар шакли хаттӣ бо роҳи таҳияи ҳуҷҷате, ки тарафҳо имзо кардаанд, баста шавад.

Агар гарав уҳдадориҳоро аз рӯи шартномаи ба таври нотариалӣ тасдиқшаванда таъмин намояд, инчунин дар мавридҳои пешбиникардаи созишномаи тарафҳо шартномаи гарав бояд ба таври нотариалӣ тасдиқ карда шавад.

Дар сурати ба шартномаи қарз ё шартномаи дигари дорои уҳдадории бо гарав таъминшаванда дохил кардани шартномаи гарав, нисбат ба шакли ин шартнома бояд талаботи барои шартномаи гарав муқарраргардида риоя карда шаванд.

Риоя накардани қоидаҳои шартномаи гарави дар қисмҳои 1, 2 ва 3 моддаи мазкур муқарраргардида боиси беэътибор гардидани шартномаи гарав мегардад. Ин гуна шартнома беэътибор дониста мешавад.

Шартномаи гарав дорои маълумоти зерин мебошад:

ном (насаб, ном ва номи падар) ва маҳалли ҷойгиршавии (маҳалли зисти) тарафҳо;

тавсифи инфиродӣ ё умумии мавзӯи гарав. Тавсифи умумӣ метавонад ба намуди алоҳидаи молу мулк ё дар маҷмуъ ба ҳамаи дороиҳо дахл дошта бошад;

намуди гарав;

тавсифи инфиродӣ ё умумии уҳдадориҳои бо гарав таъминшуда.

Уҳдадорӣ метавонад бо тариқи нишон додани маблағи ҳадди ақал ё мушаххаси бо гарав таъминшуда тавсиф шавад. Тарафҳо метавонанд дар шартномаи гарав шартҳои дигарро низ пешбинӣ намоянд.

Арзиши мавзӯи гарав мувофиқи созиши гаравдеҳ бо гаравгир муайян карда мешавад. Арзиш дар шартнома бо пул ифода карда мешавад.

Ҳангоми ба гарав мондани моликияти давлатӣ (ҷумҳуриявӣ ё коммуналӣ) баҳодиҳии (нархгузории) он тибқи талаботи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад.

Тарафҳои шартномаи гарав баҳодиҳии (нархгузории) мавзӯи гаравро ба нархгузори мустақил супурда метавонанд.

Тавсифи мавзӯи гарав то ба дараҷае инфиродӣ ё умумӣ шуда метавонад, ки дар лаҳзаи ба миён омадани масъалаи вобаста ба воқеият, навбат ё маҷбуран амалишавии гарав, имконияти ҳаммонандкунии мавзӯи гаравро диҳад.

Дар сурате, ки уҳдадории гаравӣ ба шартнома асос ёфтааст, тарафҳои ин шартнома ва санаи баста шудани он бояд нишон дода шаванд.

Дар сурате, ки маблағи уҳдадории бо гарав таъминшаванда дар оянда муайян карда шавад, дар шартномаи гарав тартиб ва шартҳои дигари зарурии муайянкунии он бояд нишон дода шаванд.

Агар мавзӯи гарав ҳуқуқи ба гаравдеҳ тааллуқдоштаи иҷора бошад, дар шартномаи гарав молу мулки ба иҷора гирифташуда ва муҳлати иҷораи он бояд нишон дода шуда бошад.

Созишнома дар бораи даст кашидани гаравдеҳ аз ҳуқуқи худ ё маҳдуд кардани он ё созишнома дар бораи мавзӯи гаравиро гирифтани гаравгир то фаро расидани ҳолати иҷро накардан ё ба таври дахлдор иҷро накардани уҳдадориҳо эътибор надорад.

**Модда**и **9. Гарави минбаъдаи молу мулки ба гарав гузошташуда (гарави такрорӣ)**

Молу мулке, ки ҷиҳати таъмини иҷрои як уҳдадорӣ (гарави ибтидоӣ) ба гарав гузошта шудааст, метавонад барои таъмини иҷрои уҳдадории дигар (гарави минбаъда) пешниҳод карда шавад.

Моддаи 10. Гарав дар асоси қонун

Ҳуқуқи талаби кредитор барои иҷрои уҳдадории карздор аз арзиши молу мулки ӯ дар ҳолатҳои мукаррарнамудаи қонун гарав дар асоси қонун эътироф мешавад. Барои ба вуҷуд омадани гарав дар асоси қонун бастани шартнома талаб карда намешавад.

Аз лаҳзаи бақайдгирии огоҳиномаи дахлдори гарав дар Феҳристи ягонаи давлатӣ дар асоси қонун талаботи зерин бо гарав таъминшуда эътироф карда мешаванд:

талаботи мақомоти андоз ва гумрук - дар қисми молу мулке, ки дар чунин огоҳинома зикр шудааст;

талаботи кредитороне, ки ба манфиати онҳо ҳалномаи эътибори қонунӣ пайдонамудаи суд мавҷуд аст - дар қисмати молу мулки дар ҳалномаи суд зикргардида.

Дар ҳолатҳои пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба гаравҳои таъминшуда дар асоси қонун метавонанд талаботи дигари кредиторон низ тааллуқ дошта бошанд.

Моддаи 11. Нигоҳдорӣ ва таъмири молу мулки ба гарав гузошташуда

Агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, гаравдеҳ уҳдадор аст, ки молу мулки ба гарав гузошташударо дар ҳолати коршоям нигоҳ дорад ва хароҷоти нигоҳдорӣ ва таъмири (ҷорӣ ва асосӣ) ин молу мулкро то вақти қатъи гарав пардохт намояд.

Гаравгир ҳуқуқ дорад санҷиши мавҷудият, ҳолат ва шароити нигоҳдории молу мулки бо шартнома ба гарав гузошташударо анҷом диҳад.

Моддаи 12. Суғурта

Агар шартномаи гарав ба зиммаи гаравдеҳ уҳдадории суғуртаи молу мулки ба гарав гузошташударо вогузор карда бошад, гарав ба ҳама гуна ҳуқуқи гаравдеҳ вобаста ба полиси суғуртавии мазкур дахл дошта ва гаравгир ҳуқуқи афзалиятнок дорад, ки талаби таъминшудаи худро аз ҳар гуна маблағи минбаъдаи подоши суғуртавӣ бевосита аз ҳисоби суғуртакунанда ва бе розигии гаравдеҳ қонеъ намояд.

Агар молу мулк бо гуноҳи гаравгир гум шавад ё осеб бинад, ӯ аз ҳуқуқи қонеъ намудани талаби худ аз подоши суғуртавӣ маҳрум мегардад.

Моддаи 13. Даромад аз мавзӯи гарави молу мулки манқул

Даромаде, ки гаравгир аз иҷрои аҳдҳо бо молу мулки ба гарав гузошташуда (мубодила, хариду фурӯш ва аҳдҳои дигар) ба даст меорад, мавзӯи гарав мешавад.

Воридоте, ки дар натиҷаи истифодаи молу мулки ба гарав гузошташуда (самара, маҳсулот, даромад) ба даст оварда шудааст, мавзӯи гарав мегардад, агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Моддаи 14. Хукуқи шахсони сеюм нисбат ба мавзӯи гарави молу мулки манқул

Гаравдеҳ молу мулки ба гарав гузошташударо танҳо бо розигии хаттии гаравгир бо роҳи фурӯхтан, ҳадя кардан, мубодила намудан, ба сифати саҳм ворид кардани он ба молу мулки ширкатҳо ё ҷамъиятҳои хоҷагидорӣ ва ё ба сифати аъзоҳаққии саҳмӣ ба молу мулки кооператив гузоштан ё бо усули дигар ихтиёрдорӣ карда метавонад, агар дар қонун ва шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад ё аз моҳияти гарав барнаояд.

Гаравдеҳ ҳуқуқ дорад молу мулки ба гарав гузошташударо мерос гузорад. Шартҳои шартномаи гарав ё созишномаи дигаре, ки ин ҳуқуқи гаравдеҳро маҳдуд мекунанд, эътибор надоранд.

Шахсе, ки молу мулки мувофиқи шартномаи гарав ба гарав гузошташударо бо тартиби ворисии ҳуқуқӣ, аз ҷумла дар натиҷаи азнавташкилдиҳии шахси ҳуқуқӣ ё бо тартиби мерос ба даст овардааст, ба ҷои гаравдеҳ мегузарад ва тамоми уҳдадориҳои онро аз рӯи шартномаи гарав, инчунин он уҳдадориҳоеро, ки аз тарафи гаравгири аввала ба таври дахлдор иҷро карда нашуда буданд, ба зимма мегирад, агар дар шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Агар молу мулки мутобиқи шартнома ба гарав гузошташуда ба якчанд шахс гузарад, ҳар яке аз ворисони ҳуқуқии гаравдеҳи аввала барои оқибатҳое, ки аз муносибатҳои гаравии иҷро накардани уҳдадориҳои бо гарав таъминшуда бармеоянд, ба андозаи қисми молу мулки ба гарав гузошташудаи ба ӯ гузашта ҷавобгар мебошад.

Агар мавзӯи гарав тақсимнашаванда бошад ё бо асосҳои дигар ба моликияти умумии ворисони ҳуқуқии гаравдеҳ дохил гардад, ворисони ҳуқуқӣ қарздорони муштарак мешаванд.

Гарави молу мулк, новобаста ба он, ки ҳангоми ба шахсони дигар гузаштани ин молу мулк қоидаҳои барои ин гуна гузариш муқарраршуда риоя гардидаанд, эътибори худро нигоҳ медорад.

Дар сурати бегонакунии молу мулки тибқи шартномаи гарав ба гарав гузошташуда бо риоя накардани муқаррароти қисми 1 моддаи мазкур, гаравгир ҳуқуқ дорад бо салоҳдиди худ талаб намояд, ки:

аҳди бегона кардани молу мулки ба гарав гузошташуда мутобиқи Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон беэътибор дониста шавад;

уҳдадории бо гарав таъминшуда пеш аз муҳлат иҷро гардида, пардохтҳо аз ҳисоби молу мулки ба гарав гузошташуда, новобаста ба кӣ тааллуқ доштанаш рӯёнида шаванд.

Агар исбот шуда бошад, ки харидори молу мулки мутобиқи шартномаи гарав ба гарав гузошташуда дар вақти харидани он медонист ё бояд медонист, ки молу мулк бо риоя накардани қоидаҳои дар қисми 1 моддаи мазкур пешбинигардида бегона карда мешавад, ин гуна харидор дар доираи арзиши молу мулки мазкур барои иҷро накардани уҳдадории бо гарав таъминшуда бо қарздор аз рӯи ин уҳдадорӣ масъулияти муштарак дорад.

Агар молу мулки ба гарав гузошташуда бо риоя накардани қоидаҳои дар қисми 1 моддаи мазкур пешбинигардида аз тарафи гаравдеҳе, ки аз рӯи уҳдадории бо гарав таъминшуда қарздор нест, бегона карда шуда бошад, дар якҷоягӣ бо ин қарздор ҳам харидори молу мулк ва ҳам гаравдиҳандаи собиқ масъулияти муштарак доранд.

Моддаи 15. Таҳмили молу мулки ба гарав гузошташуда бо ҳуқуқи шахсони дигар

Агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, гаравдеҳ ҳуқуқ дорад, бе розигии гаравгир, бо огоҳинидани ӯ, молу мулки ба гарав гузошташударо ба иҷора, истифодаи муваққатии ройгон диҳад ва аз рӯи созишнома бо шахси дигар ба ӯ ҳуқуқи истифодаи маҳдуди ин молу мулкро (сервитут) пешниҳод намояд, агар:

муҳлате, ки дар тӯли он молу мулк ба истифода дода мешавад, аз муҳлати уҳдадории бо гарав таъминшуда зиёд набошад;

молу мулк барои истифода бо мақсадҳои мутобиқ ба таъиноти молу мулк пешниҳод гардад.

Дар сурати аз тарафи гаравгир дар асосҳои пешбиникардаи қонун ё шартномаи гарав рӯёнидан аз ҳисоби молу мулки ба гарав гузошташуда, тамоми ҳуқуқи иҷора ва ҳуқуқи дигари истифодаи ин молу мулк, ки гаравдеҳ ба шахсони сеюм баъди бастани шартномаи гарав додааст, қатъ мегардад:

- аз лаҳзаи эътибори қонунӣ пайдо кардани санади судӣ дар бораи рӯёнидан аз ҳисоби молу мулк;

баъди гузаштани 15 рӯз аз лаҳзаи фиристодани огоҳинома дар асоси шартҳои қонеъгардонии талаботи гаравдеҳ бо тартиби ғайрисудӣ, ки дар шартномаи гарав ё созишномаи ҳамзамон бо шартномаи гарав басташуда дар бораи қонеъгардонии талаботи гаравдеҳ бо тартиби ғайрисудӣ ё дар созишномаҳои минбаъдаи гаравдеҳ бо гаравгир пешбинӣ гардидаанд.

Молу мулки ба гарав гузошташуда метавонад аз тарафи гаравдеҳ ба истифодаи шахси сеюм ба муҳлати зиёда аз уҳдадории бо гарав таъминшуда ё барои мақсадҳои ба таъиноти молу мулк номувофиқ танҳо бо розигии хаттии гаравгир ва ба таври дахлдор огоҳонидани ин шахсон дода шавад.

Аз тарафи гаравдеҳ ба истифодаи шахси дигар додани молу мулки ба гарав гузошташуда гаравдеҳро аз иҷрои уҳдадориҳои шартномаи гарав озод намекунад, агар шартномаи гарав тартиби дигарро пешбинӣ накарда бошад.

Моддаи 16. Оқибатҳои аз тарафи давлат маҷбуран гирифтани молу мулки ба гарав гузошташуда

Агар хуқуқи моликият ба молу мулки манқули гаравдеҳ, ки мавзӯи гарав мебошад, дар асос ва бо тартиби муқарраркардаи қонун дар натиҷаи маҷбуран гирифтан (харида гирифтан) барои эҳтиёҷоти давлат ё ҷамъият, реквизитсия ё милликунонии он қатъ гардад, ба гаравдеҳ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон молу мулки дигар ё ҷуброни дахлдор дода мешавад. Гарав ба молу мулки ба ивази молу мулки гирифташуда пешниҳодгардида дахл дорад ё гаравгир ҳуқуқи афзалиятноки аз ҳисоби маблағи ҷуброни ба гаравдиҳанда тааллуқдошта қонеъ кардани талаботи худро пайдо мекунад.

Гаравгире, ки манфиатҳои ӯро ҳуқуқи дар қисми 1 моддаи мазкур пешбинишуда пурра ҳифз карда наметавонад, ҳуқуқ дорад пеш аз муҳлат иҷро кардани уҳдадории бо гарав таъминшуда ва таҳти рӯёниш қарор додани молу мулки ба ивази молу мулки гирифташуда пешниҳодгардидаро талаб намояд.

Дар ҳолатҳое, ки давлат молу мулки мавзӯи гаравро аз гаравдеҳ дар шакли санксия барои содир кардани ҷиноят ё дигар ҳуқуқвайронкунӣ мегирад (мусодира мекунад), гарав эътиборашро нигоҳ медорад ва гаравгир ҳуқуқ дорад пеш аз муҳлат иҷро кардани уҳдадории бо гарав таъминшуда ё иваз намудани мавзӯи гаравро талаб намояд.

**Моддаи 17. Гузашт кардани ҳуқуқ ва гузаронидани қарз аз рӯи шартномаи гарави молу мулки манқул**

Гаравгир ҳуқуқ дорад, ки ҳуқуқи худро аз рӯи шартномаи гарав ба шахси дигар диҳад, агар дар шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Шахсе, ки ба ӯ аз рӯи шартномаи гарав ҳуқуқ дода шудааст, мувофиқи ин шартнома ба ҷои гаравгири собиқ мегузарад. Гузашт кардани ҳуқуқ аз рӯи шартномаи гарав бояд тибқи муқаррароти Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат гирад.

Аз тарафи гаравгир ба шахси дигар гузашт кардани ҳуқуқ аз рӯи шартномаи гарав дар сурате эътибор дорад, агар ба ҳамон шахс ҳуқуқи пешниҳод кардани талабот ба қарздор аз рӯи уҳдадории бо гарав таъминшуда гузашт шуда бошад. Агар амали дигаре исбот нашуда бошад, гузашти ҳуқуқ аз рӯи шартномаи гарав инчунин маънои гузашти ҳуқуқ аз рӯи уҳдадории бо гарав таъминшударо дорад.

Қарздор ҳуқуқ дорад бо розигии гаравгир (кредитор) қарзи худро ба зиммаи шахси дигар гузаронад. Интиқоли қарз тибқи муқаррароти Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон ба амал бароварда мешавад.

БОБИ 2. БАҚАЙДГИРИИ ОГОҲИНОМАИ ГАРАВ

Моддаи 18. Пешбурди Феҳристи ягонаи давлатӣ

Пешбурди Феҳристи ягонаи давлатӣ аз ҷониби мақоми бақайдгиранда бо роҳҳои зерин амалӣ карда мешавад:

таъмини дастрасии шабонарӯзии Феҳристи ягонаи давлатӣ ба ҳамаи шахсони манфиатдор барои бақайдгирии огоҳиномаҳои гарав, ҷустуҷӯ, тағйирдиҳӣ ва қатъ кардани онҳо дар реҷаи вақти воқеӣ тавассути шабакаи иттилоотии интернет;

пешниҳоди хизматрасонии машваратӣ ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ оид ба истифодаи Феҳристи ягонаи давлатӣ;

шарҳи оқибатҳои бақайдгирии огоҳиномаи гарав дар Феҳристи ягонаи давлатӣ ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқии муроҷиаткарда;

таъмини имконияти ҷустуҷӯи иттилоот дар Феҳристи ягонаи давлатӣ аз рӯи рақами мушаххаси андозсупоранда - қарздор ё рақами бақайдгирии огоҳиномаи гарав;

пешниҳоди иттилоот ба шахсони манфиатдор дар шакли электронӣ ва дар ҳолатҳои зарурӣ дар ҳомили коғазӣ дар бораи бақайдгирии огоҳиномаи гарав;

хориҷ кардан, ворид намудани тағйирот ё иловаҳо ба огоҳиномаҳои гарави бақайдгирифташуда танҳо дар асоси ҳалномаи эътибори қонунӣ пайдонамудаи суд;

амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи Қонуни мазкур.

Моддаи 19. Бақайдгирии огоҳиномаи гарав

Бақайдгирии огоҳиномаи гарав ихтиёрӣ буда, бо мақсади ба кредитори қарздор додани ҳуқуқи афзалиятноки қонеъгардонии талаботи худ дар назди дигар кредиторон аз арзиши ҳамон молу мулки қарздор ба амал бароварда мешавад.

Бақайдгирии огоҳиномаи гарав то ба эътибор пайдо кардан ё эътиборнокии аҳде, ки дар асоси он ҳуқуқи кредитор нисбат ба молу мулки манқул ба вуҷуд меояд, таъсир намерасонад. Дар ин маврид беэътибории аҳд боиси беэътибории огоҳиномаи гарав мегардад. Беэътибории қисми огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда боиси беэътибории қисмҳои дигари он намегардад.

Бақайдгирии огоҳиномаи гарав зарурати риояи шакли аҳди муқаррарнамудаи қонун, аз ҷумла дар мавриди талаботи бақайдгирии давлатӣ ё тасдиқи нотариалиро бекор намекунад.

Бақайдгирии огоҳиномаи гарав аз тарафи кредиторони қарздор мустақилона амалӣ карда мешавад, аз ҷумла:

гаравгирон;

кредиторони дигаре, ки ба онҳо молу мулки қарздор барои таъмини иҷрои уҳдадориҳо дода мешавад;

моликони молу мулки ба ихтиёри қарздор додашуда;

идоракунандагони аз тарафи суд нисбат ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқии муфлис таъиншуда;

даъвогароне, ки ба фоидаи онҳо ҳалномаи эътибори қонунӣ пайдонамудаи суд дар бораи рӯёнидани молу мулки манқул аз ҳисоби қарздор вуҷуд дорад;

мақомоти андоз ва гумрук дар ҳолати талаб кардани иҷрои уҳдадориҳои пардохти андозҳо ва дигар пардохтҳои ҳатмӣ ба буҷет;

мақомоти таҳқиқ ва тафтишот дар ҳолати гузоштани ҳабс ва маҳдудиятҳои дигари ҳуқуқ ба молу мулки қарздор.

Бақайдгирии огоҳиномаи гарав бо роҳи ворид намудани маълумоти дар моддаи 22 Қонуни мазкур зикршуда ба Феҳристи ягонаи давлатӣ тавассути пур кардани шакли дахлдори бақайдгирӣ дар сомонаи интернетии Феҳристи ягонаи давлатӣ амалӣ карда мешавад.

Баъд аз нишон додани маълумоти дар моддаи 22 Қонуни мазкур пешбинишуда ҳар як огоҳиномаи гарав ба таври худкор (автоматӣ) дар Феҳристи ягонаи давлатӣ бо нишон додани сана ва вақти бақайдгирӣ ва додани рақами махсуси бақайдгирӣ ба қайд гирифта мешавад. Дар бораи бақайдгирии огоҳиномаи гарав фавран ҳисоботи дахлдор дар шакли электронӣ пешниҳод карда мешавад.

Мақоми бақайдгиранда барои мундариҷа ва саҳеҳии огоҳиномаи гарав масъул намебошад. Чунин масъулият пурра ба кредитори бақайдгирандаи огоҳиномаи дахлдор вогузор карда мешавад.

хориҷ карда шуд (Қ**онуни** ҶТ **аз 04.07.2020 № 1710**)

Тартиби бақайдгирии огоҳиномаҳои гарав ва пешбурди Феҳристи ягонаи давлатӣ аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад. (Қ**онуни** ҶТ **аз 04.07.2020 № 1710**)

Моддаи 20. Розигии қарздор барои бақайдгирии огоҳиномаи гарав

1. Бақайдгирии огоҳиномаи гарав бо розигии қарздор амалӣ карда мешавад. Розигии қарздор дар шакли ҳуҷҷати электронӣ ё дар ҳомили коғазӣ бо зикри маълумоти мушаххаси қарздор, инчунин молу мулки ба гарав гузошташуда ба расмият дароварда мешавад. Кредитор бояд розигии қарздорро то хориҷ намудани огоҳиномаи гарав аз Феҳристи ягонаи давлатӣ нигоҳ дорад.

Бақайдгирии огоҳиномаи гарав дар асоси ҳалномаи эътибори қонунӣ пайдонамудаи суд дар бораи рӯёнидан аз ҳисоби молу мулки қарздор ва ё хориҷ кардани қисме аз молу мулк аз огоҳиномаи бақайдгирифташуда, ё тағйир додани маълумоти он аз ҷониби кредитор бе розигии қарздор амалӣ карда мешавад.

Дар сурати мавҷуд будани қарзи қарздор аз рӯи андозҳо ва дигар пардохтҳои ҳатмӣ ба буҷет мақомоти андоз ва гумрук огоҳиномаи гаравро бе розигии қарздор ба қайд мегиранд.

Дар сурати қабул намудани қарор дар доираи ваколатҳои худ дар бораи маҳдудсозии ҳуқуқҳои қарздор оид ба ихтиёрдории молу мулк ва истифода аз он (ҳабси молу мулк, боздоштани амалиёт аз рӯи суратҳисобҳои бонкӣ), мақомоти таҳқиқ ва тафтишот огоҳиномаи гаравро бе розигии қарздор ба қайд мегиранд.

Моддаи 21. Муҳлати амали бақайдгирии огоҳиномаи гарав

Муҳлати амали бақайдгирии огоҳиномаи гарав 5 солро ташкил медиҳад. Муҳлати мазкур метавонад тамдид карда шавад, агар дар шартнома ё қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон тартиби дигаре пешбинӣ нашуда бошад.

Муҳлати амал аз лаҳзаи бақайдгирии огоҳиномаи гарав ҳисоб карда мешавад ва аз лаҳзаи хориҷ намудани он аз Феҳристи ягонаи давлатӣ ба охир мерасад.

Тағйирот дар огоҳиномаи гарави бақайдгирифташудае, ки молу мулки иловагии қарздорро дар бар мегиранд, танҳо нисбат ба муносибатҳое эътибор доранд, ки пас аз бақайдгирии чунин тағйирот ба вуҷуд меоянд.

Пас аз гузаштани муҳлати бақайдгирии огоҳиномаи гарав кредитор афзалиятро барои пардохти талаботи худ аз молу мулки қарздор гум мекунад, ба истиснои ҳолатҳое, ки:

бақайдгирии огоҳиномаи гарав то гузаштани муҳлати амали он тамдид ёфта бошад;

то гузаштани муҳлати амали огоҳиномаи гарав кредитор бо тартиби муқаррарнамудаи қонун расмиёти рӯёнидан аз ҳисоби молу мулки дар чунин огоҳинома зикргардидаро оғоз намуда бошад.

Моддаи 22. Мундариҷаи огоҳиномаи гарав

Огоҳиномаи гарав бояд дорои маълумоти зерин бошад:

ном (насаб, ном ва номи падар), маҳалли ҷойгиршавӣ (маҳалли зист) ва рақами мушаххаси андозсупорандаи қарздор;

ном (насаб, ном ва номи падар) ва маҳалли ҷойгиршавии (маҳалли зисти) кредитор ё идоракунандаи гарав, агар чунин шахс таъин шуда бошад, рақами мушаххаси андозсупорандаи онҳо;

тавсифи инфиродӣ ё умумии мавзӯи гарав ё таъминоти дигар, ки барои ҳаммонандсозии он имконият медиҳад. Ҳаммонандсозии воситаҳои нақлиёти автомобилӣ метавонад бо роҳи нишон додани рақами шассӣ гузаронда шавад.

Талаботи дигар нисбат ба огоҳиномаи гарав аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешаванд.

Моддаи 23. Бақайдгирии тағйироте, ки ба огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда ворид карда мешаванд

Ба огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда метавонад доир ба маълумоти зерин тағйирот ворид карда шаванд:

таъин ё озод кардани идоракунандаи гарав;

қарздор;

кредитор;

молу мулк.

Бақайдгирии тағйирот ба огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда дар асоси огоҳиномаи иловагии гарав амалӣ карда мешавад.

Бақайдгирии тағйирот бо тартиби пешбининамудаи моддаи 19 Қонуни мазкур амалӣ карда мешавад.

Моддаи 24. Ворид намудани норозигӣ нисбат ба огоҳиномаи гарав

Агар қарздор чунин ҳисобад, ки огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда объективӣ ё саҳеҳ намебошад ва кредитор хориҷ кардан ва тағйир додани онро рад кунад, қарздор ҳуқуқ дорад ба Феҳристи ягонаи давлатӣ оид ба чунин огоҳинома норозигӣ ворид намояд.

Дар норозигӣ бояд маълумоти зерин нишон дода шавад:

рақами бақайдгирии огоҳиномаи гарав, ки нисбат ба он норозигӣ ворид карда мешавад;

маълумот оид ба шахсе, ки норозигӣ пешниҳод кардааст;

асосҳо дар бораи объективӣ ё саҳеҳ набудани огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда.

Ворид намудани норозигӣ ба эътиборнокии огоҳиномаи гарав таъсир намерасонад.

Бақайдгирии норозигӣ бо тартиби пешбининамудаи моддаи 19 Қонуни мазкур амалӣ карда мешавад.

Моддаи 25. Хориҷ намудани огоҳиномаи гарав аз Феҳристи ягонаи давлатӣ

Кредитор уҳдадор аст огоҳиномаи гаравро аз Феҳристи ягонаи давлатӣ дар давоми 15 рӯзи тақвимӣ баъд аз иҷрои ҳамаи уҳдадориҳое, ки нисбат ба онҳо ин огоҳиномаи гаравӣ татбиқ мегардад, хориҷ намояд.

Кредиторе, ки муқаррароти қисми 1 моддаи мазкурро риоя накардааст, уҳдадор аст зарари ба қарздор ё шахсони сеюм расондашударо ҷуброн намояд.

Дар сурати аз тарафи кредитор иҷро накардани уҳдадории пешбининамудаи қисми 1 моддаи мазкур қарздор ва ё шахси дигари манфиатдор ҳуқуқ дорад бо тартиби судӣ аз Феҳристи ягонаи давлатӣ хориҷ намудани огоҳиномаи гаравро талаб намояд.

Моддаи 26. Дастрасии Феҳристи ягонаи давлатӣ

Дастрасии маълумот дар Феҳристи ягонаи давлатӣ озод мебошад.

Ҳар як шахс метавонад дар Феҳристи ягонаи давлатӣ ҷустуҷӯи огоҳиномаҳои гарави бақайдгирифташударо аз рӯи рақами мушаххаси андозсупоранда - қарздор ё рақами бақайдгирии огоҳиномаи гарав анҷом диҳад.

Аз рӯи натиҷаҳои ҷустуҷӯ мақоми бақайдгиранда метавонад аз Феҳристи ягонаи давлатӣ дар шакли ҳуҷҷати электронӣ ё дар ҳомили коғазӣ иқтибос пешниҳод намояд.

БОБИ 3. НАМУДҲОИ ГАРАВИ МОЛУ МУЛКИ МАНҚУЛ

Моддаи 27. Гарави додашуда

Мувофиқи созиши гаравгир бо гаравдеҳ мавзӯи гарав метавонад дар назди гаравдеҳ бо қулфу муҳри гаравгир (гарави устувор) монда шавад. Ашёи ба таври инфиродӣ муайяншуда метавонад дар ихтиёри гаравгир бо гузоштани аломатҳои дар бораи гарав шаҳодатдиҳанда монда шавад.

Қоидаҳои мазкур нисбат ба гарави устувор низ татбиқ мегарданд, зеро татбиқи онҳо ба моҳияти муносибатҳои гаравгир ва гаравдеҳ ҳангоми ин гуна гарав мухолифат намекунад.

**Моддаи 28. Ҳуқуқу уҳдадориҳои гаравгир ҳангоми гарави додашуда**

Гаравгир ҳуқуқ дорад мавзӯи гарави додашударо танҳо дар ҳаҷми пешбининамудаи шартномаи гарав истифода намояд, ба истиснои ҳолатҳое, ки молу мулки ба гарав гузошташуда дар шакли пули нақд дар суратҳисоби бонкӣ пешниҳод гардида, гаравгир ташкилоти қарзӣ бошад.

Фоидаи молумулкии аз мавзӯи гарави додашуда бадастомада дар навбати аввал барои пӯшонидани хароҷоти гаравгир ҷиҳати нигоҳдорӣ ва эҳтиёт кардани молу мулки ба гарав гузошташуда ва сипас барои пардохти фоизи маблағи асосии қарз равона карда мешавад.

Агар сабаби нобудшавӣ, осебёбӣ ё камшавии арзиши молу мулки ба гарав гузошташуда на бо гуноҳи гаравгир, балки дар хусусият ё таркиби молу мулки ба гарав гузошташуда бошад, гаравгир метавонад иваз намудани мавзӯи гарав, инчунин ҷуброни зарари дар натиҷаи ин ба гаравгир расондашударо талаб намояд.

Ҳангоми гарави додашуда гаравгир, агар Қонуни мазкур ё шартнома тартиби дигарро пешбинӣ накарда бошад, уҳдадор аст:

ҷиҳати нигаҳдошти ҷисмонии молу мулки ба гарав гузошташуда чораҳои пешбининамудаи шартнома ё чораҳои зарурӣ андешад, зимнан, гаравдеҳ тамоми хароҷотро ҷуброн мекунад, агар ин дар шартномаи гарав пешбинӣ шуда бошад;

дар бораи нобуд шудан ё осеб дидани молу мулки ба гарав гузошташуда, инчунин ҳама гуна таҳдид нисбат ба ҳамин молу мулк фавран ба гаравдеҳ хабар диҳад;

дар бораи истифодаи молу мулки ба гарав гузошташуда ба гаравдеҳ мунтазам ҳисобот фиристад;

мавзӯи гарави додашударо бо ҳаҷми арзиши он аз ҳисоби гаравдеҳ ва ба манфиати ӯ суғурта намояд;

молу мулки ба гарав гузошташударо ба таври дахлдор нигоҳ дорад;

дар давоми се рӯзи баъди иҷрои уҳдадории таъминшуда мавзӯи гарави додашударо баргардонад, агар гаравгир сабаби узрноки ба таъхир андохтанро, ки ҳангоми бастани шартномаи гарав пешбинӣ кардан ғайриимкон буд, нишон надиҳад.

**Моддаи 29. Ҳуқуқу уҳдадориҳои гаравдеҳ ҳангоми гарави додашуда**

Гаравдеҳ ҳуқуқ дорад, ки ба молу мулки ба гарав гузошташуда бо мақсади муайян кардани шароити дахлдори нигоҳдорӣ ва истифодаи он дастрасии воқеӣ дошта бошад.

Дар сурати ҷой доштани таҳдиди нобудшавӣ, осебёбӣ ё камшавии арзиши молу мулки ба гарав гузошташуда бо гуноҳи гаравгир, гаравдеҳ ҳуқуқ дорад бартараф намудани ҳолатҳоеро, ки боиси нобудшавӣ, осебёбӣ ё камшавии арзиши молу мулки гаравӣ мегарданд, талаб намояд.

Агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, гаравдеҳ ҳуқуқ дорад пеш аз муҳлат қатъ намудани гаравро бо роҳи иҷрои уҳдадории бо гарав таъминшуда талаб намояд.

Дар ҳолате, ки уҳдадорӣ қарзи пулӣ ва гаравдеҳ шахси воқеӣ мебошад, гаравдеҳ метавонад гарави додашударо пеш аз муҳлати дар шартномаи гарав муқарраргардида бо роҳи пардохти қарзи бо чунин гарав таъминшуда қатъ намояд, агар дар шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Агар гаравдеҳ оид ба таҳдиди хатари нобудшавӣ, осебёбӣ ё камшавии арзиши молу мулки ба гарав гузошташуда, ки на бо гуноҳи гаравгир, балки бинобар хусусият ё таркиби молу мулки ба гарав гузошташуда ба миён омадааст, хабар ёбад, ӯ дар ин бора ба гаравгир бетаъхир хабар медиҳад ва ҳифзи онро талаб мекунад.

**Моддаи 30. Ҷавобгарии гаравгир ҳангоми гум ё вайрон кардани гарави додашуда**

Агар дар шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, гаравгир ҳангоми гарави додашуда барои гум ё вайрон шудани молу мулки ба гарав гузошташуда дар назди гаравдеҳ ҷавобгар аст, агар исбот накунад, ки ин ҳолат на бо гуноҳи ӯ ба амал омадааст. Андозаи товони зарари аз ҷониби гаравгир пардоҳтшаванда бо роҳи ҳисоб кардани маблағе, ки мутаносибан ба он арзиши бозории молу мулки ба гарав гузошташуда дар муқоиса бо арзиши пулии молу мулки ба гарав гузошташуда, ки тарафҳо ҳангоми супурдани молу мулки ба гарав гузошташуда мувофиқа кардаанд, кам шудааст, муайян карда мешавад. Дар сурати набудани чунин мувофиқаи тарафҳо, арзиши бозории молу мулки ба гарав гузошташуда бо арзиши бозорӣ дар лаҳзаи гарави додашуда муқоиса карда мешавад.

**Моддаи 31. Ба гарав мондани ашё дар гаравхона (ломбард)**

1. Гарави ашё дар гаравхона (ломбард) мутобиқи Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи гаравхона (ломбард)» амалӣ карда мешавад.

2. Нисбат ба гаравхонаҳо (ломбардҳо) мукаррароти боби 4 Қонуни мазкур татбиқ намешаванд.

Моддаи 32. Гарави воситаҳои пулӣ

Гарави воситаҳои пулӣ метавонад танҳо бо роҳи ба соҳибияти гаравгир додани онҳо амалӣ карда шавад. Пули нақде, ки гаравдеҳ ба шахси ташкилоти қарзӣ набуда медиҳад, аз ҷониби гаравгир дар суратҳисоби амонатии бонк ё идораи нотариалӣ нигоҳ дошта мешавад. Фоизҳои ба ин маблағ ҳисобшуда ба гаравдеҳ тааллуқ доранд.

Ташкилоти қарзии дорои суратҳисоби муштарӣ ҳуқуқ дорад бо мувофиқаи тарафҳо аз ин муштарӣ воситаҳои пулии дар суратҳисоби ӯ бударо барои таъмини қарзҳои ташкилоти қарзӣ ба муштарӣ (гаравдеҳ) ё шахси сеюм, ба сифати гарав гирад. Ин гуна гарав гарави додашуда ҳисоб меёбад.

Маблағҳои муштарии ташкилоти қарзӣ (гаравдеҳ), ки дар суратҳисоби муштарӣ дар ташкилоти қарзӣ мебошанд, бо мувофиқаи тарафҳо ба сифати мавзӯи гарав (гарави додашуда) дар назди шахси сеюм (гаравгир) баромад карда метавонанд.

Маблағҳое, ки мавзӯи гарав мебошанд, бе розигии гаравгир аз суратҳисоби муштарӣ дар ташкилоти қарзӣ (гаравдеҳ) пардохт карда шуда наметавонанд, агар гаравдеҳ ва гаравгир ба ташкилоти қарзӣ дар хусуси гарави маблағҳо дар суратҳисоби муштарӣ дар ташкилоти қарзӣ дар шакли хаттӣ хабар дода бошанд ва тасдиқномаи хаттии ташкилоти қарзӣ мавҷуд бошад.

Моддаи 33. Мавзӯи гарав бо мондани ашёи ба гарав гузошташуда дар ихтиёри гаравдеҳ

Молу мулки манқул ва ашёи аз муомилоти гражданӣ гирифтанашуда бо созиши тарафҳо метавонанд мавзӯи гарав бо мондани ашёи ба гарав гузошташуда дар ихтиёри гаравдеҳ бошанд.

Самараҳои ҷудошаванда метавонанд танҳо ба шарте мавзӯи гарави дар қисми 1 моддаи мазкур зикргардида бошанд, агар онҳо аз лаҳзаи ҷудошавӣ объекти ҳуқуқи шахси сеюм нашаванд.

Моддаи 34. Ҳуқуқи гаравгир ҳангоми гарави ашё бо мондани он дар ихтиёри гаравдеҳ

1. Агар мавзӯи гарав дар ихтиёри гаравдеҳ бошад, гаравгир, агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, ҳуқуқ дорад:

- ба молу мулк, инчунин ба ҳар як ҳуҷҷати мавҷудаи он, ки барои санҷиши андоза, ҳолат ва шароити нигоҳдорӣ ё истифодаи молу мулки ба гарав гузошташуда зарур аст, дастрасии воқеӣ пайдо намояд;

- қатъ кардани ҳама гуна қасдро ба мавзӯи гарав, ки таҳдиди нобудкунӣ, харобкунӣ ё камкунии арзиши онро дорад, талаб намояд;

ба таври асоснок андешидани чораҳои ба ҳифзи мавзӯи гарав равонагардидаро аз гаравдеҳ талаб намояд;

дар сурати харобшавии молу мулки гарав на бо гуноҳи гаравгир, барқарор ё иваз намудани молу мулки ба гарав гузошташуда ё пеш аз муҳлат пардохт намудани қарзро (қисми дахлдори қарзро), сарфи назар аз муҳлатҳои мувофиқашудаи пардохт, талаб намояд;

ҳуқуқҳои дигари пешниҳоднамудаи шартномаи гаравро, ки ба Қонуни мазкур мухолифат намекунанд, амалӣ намояд.

2. Дар сурати аз ҷониби гаравдеҳ рад кардани иҷрои талаби гаравгир оид ба иваз намудани молу мулки ба гарав гузошташуда мутобиқи сархати чоруми қисми 1 моддаи мазкур, гаравгир метавонад пеш аз муҳлат иҷро кардани уҳдадории таъминшударо талаб кунад ва аз ҳисоби молу мулки ба гарав гузошташуда пардохт рӯёнад.

Моддаи 35. Ҳуқуқу уҳдадориҳои гаравдеҳ ҳангоми ба гарав гузоштани ашё бо мондани он дар ихтиёри гаравдеҳ

Агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, гаравдеҳ ҳангоми ба гарав гузоштани ашё бо мондани он дар ихтиёри гаравдеҳ ҳуқуқ дорад:

- мавзӯи гаравро мувофиқи хусусият ва таъиноташ соҳибӣ ва истифода намояд;

ҳуқуқҳои дигари пешниҳоднамудаи шартномаи гаравро амалӣ намояд.

Гаравдеҳ ҳангоми гарави ашё бо мондани он дар ихтиёри ӯ, агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, уҳдадор аст:

барои беосеб нигоҳ доштани мавзӯи гарав, аз ҷумла ба ҷо овардани таъмири асосӣ ва ҷорӣ мувофиқи шартнома тамоми чораҳои заруриро андешад;

аз ҳисоби худ мавзӯи гарави дар ихтиёраш мондаро дар ҳаҷми пурра суғурта намояд;

дар сурати нобуд шудани мавзӯи гарав, бо розигии тарафҳо онро барқарор кунад ё бо ашёи ҳамарзиши бо нархи бозории на камтар аз арзиши мавзӯи гарави гумшуда иваз намояд ё қарзро (як қисми дахлдори қарзро), сарфи назар аз муҳлатҳои пардохти мувофиқакардаи тарафҳо, пардохт намояд;

гаравгирро дар бораи ба иҷора додани мавзӯи гарав огоҳ намояд;

ба гаравгир имконияти дастрасии воқеии молу мулк, инчунин ҳар як ҳуҷҷати мавҷудаи он, ки барои санҷиши андоза, ҳолат ва шароити нигоҳдорӣ ё истифодаи молу мулки ба гарав гузошташуда зарур аст, пешниҳод намояд.

Моддаи 36. Гарави молҳои дар муомилотбуда

Молҳои дар муомилотбуда захираҳои молию моддӣ, ашёи хом, маҳсулоти нимтайёр ва тайёре ҳисобида мешаванд, ки метавонанд дар давоми вақт истифода ва пурра карда шаванд. Мутобиқи моддаи мазкур чунин молҳое метавонанд ба гарав монда шаванд, ки ба онҳо тавсифи умумӣ додан мумкин аст ва аз рӯи он муқаррар кардани мол имконпазир мебошад. Шартномаи гарави молҳои дар муомилотбуда бояд навъи моли гаравро муайян, хусусиятҳои ба он хос, арзиши умумӣ ва маҳалли ҷойгиршавиро тавсиф намуда, ҳамин тариқ ҳар молеро тавсиф кунад, ки онро барои иваз намудани молу мулки ба гарав гузошташуда истифода кардан мумкин аст.

Ҳангоми ба гарав гузоштани молҳои дар муомилотбуда мавзӯи гарав молҳои арзишашон муайяне мебошанд, ки аз рӯи микдори воҳидҳо, андоза ва ё ҳаҷми мол муайян карда мешаванд. Агар дар шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, гаравдеҳ ҳуқуқ дорад мавзӯи гаравро тавре иваз намояд, ки арзиши умумии мол назар ба арзиши дар шартномаи гарав зикргардида камтар набошад ва мавзӯи гаравро бе розигии гаравгир бегона намояд. То вақти пурра кардани мавзӯи гарав, ки ба сифати он молҳои дар муомилотбуда баромад мекунанд, воситаҳои пулии аз фурӯши онҳо бадастомада ба сифати мавзӯи гарав баромад мекунанд.Тарафҳо камшавии арзиши умумии гарави молҳои дар муомилотбударо ба андозаи баробар ба қисми иҷрошудаи уҳдадории бо ҳамин гарав таъминшуда пешбинӣ карда метавонанд.

Гарави молҳои дар муомилотбуда ҳамчун гарави гузоштани молҳо дар ихтиёри гаравдеҳ эътироф карда мешавад. Ҳангоми гарави молҳои дар муомилот ва коркардбуда гаравдеҳ ҳуқуқи соҳибӣ, истифода ва ихтиёрдории мавзӯи гаравро бо риояи қоидаҳои дахлдори боби мазкур нигоҳ медорад.

Молҳои дар муомилотбудае, ки гаравдеҳ мутобиқи шартҳои шартномаи гарави молҳои дар муомилотбуда харидааст, аз лаҳзаи ба ихтиёри гаравдеҳ бо ҳуқуқи моликият ё дигар ҳуқуқи ашёӣ гузаштани онҳо мавзӯи гарав мешаванд. Молҳои дар муомилотбуда аз лаҳзаи ба моликият, пешбурди хоҷагидорӣ ё идоракунии оперативии харидор гузаштанашон мавзӯи гарав шуда наметавонанд.

Аз лаҳзаи аз тарафи гаравгир ба гаравдеҳ супурдани огоҳинома дар бораи рӯёнидан мутобиқи боби 4 Қонуни мазкур ба гаравдеҳ ихтиёрдории ҳар моли дар муомилотбуда манъ карда мешавад.

**Моддаи 37. Гарави ҳуқуқ**

Дар сурате, ки мавзӯи гарав қарзи пулии ба гаравдеҳ тааллуқдошта бошад, гаравдеҳ ба истиснои ҳолатҳои пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон барои огоҳ намудани қарздори худ дар хусуси он, ки қарзи ӯ ба гарав монда шудааст, уҳдадор нест. Қарздоре, ки қарзи ӯ ба гарав монда шудааст, онро бо роҳи пардохтҳо ба гаравгир ё ба шахсе, ки ӯро гаравдеҳ таъин мекунад, иҷро карда метавонад, агар гаравдеҳ ё гаравгир қарздорро дар бораи мавҷуд будани гарав огоҳ насозанд. Баъди ба қарздор супурдани ин гуна огоҳинома гаравгир метавонад қарзҳоро дар бобати қарзи ба гарав мондашудаи ба гаравдеҳ тааллукдошта бевосита пайгирӣ намояд ва қарзи ба гарав мондашуда метавонад танҳо бо роҳи пардохти он ба гаравгир ё ба шахсе, ки гаравгир ӯро таъин кардааст, иҷро карда шавад.

Агар мавзӯи гарав уҳдадории шартномавии шахси сеюм дар назди гаравдеҳ бошад, ки қарзи пулӣ нест, ин гуна уҳдадории шартномавиро тарафи уҳдадоршаванда тибқи созиш бо гаравдеҳ қонеъ мегардонад. Дар ин ҳолат, талаботи гаравгир баъди ба соҳибии гаравдеҳ гузаштани ҳама гуна арзиш мутобиқи шартнома метавонад қонеъ карда шаванд.

Талаботи гаравгир танҳо баъди он, ки нусхаи огоҳиномаро дар бораи маҷбуран ситонидан ба тарафи уҳдадоршаванда мефиристад ва дар он ишора мекунад, ки ӯ мутобиқи Қонуни мазкур ҳуқуқи худро оид ба маҷбуран рӯёнидани уҳдадории шартномавии тарафи уҳдадоршаванда дар назди гаравдеҳ ба амал мебарорад, метавонад бевосита аз тарафи уҳдадоршаванда мутобиқи уҳдадории шартномавӣ қонеъ гардонда шаванд.

Дар шартномаи гарави ҳуқуқе, ки арзиши пулӣ надорад, арзиши мавзӯи гарав, бо мувофиқаи тарафҳо муайян карда мешавад, агар дар қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Агар қарздори гаравдеҳ то аз тарафи гаравдеҳ иҷро гардидани уҳдадории бо гарав таъминшуда уҳдадории худро иҷро карда бошад, тамоми даромадҳои дар ин маврид бадастовардаи гаравдеҳ мавзӯи гарав мегарданд ва гаравдеҳ уҳдадор аст дар ин бора фавран гаравгирро огоҳ созад.

Дар сурати аз қарздори худ гирифтани маблағ ҷиҳати иҷрои уҳдадорӣ гаравдеҳ уҳдадор аст бо талаби гаравгир маблағи дахлдорро ҷиҳати иҷрои уҳдадориҳои бо гарав таъминшуда интиқол диҳад, агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

**Моддаи 38. Уҳдадориҳои гаравдеҳ ҳангоми гарави хуқуқ**

Агар дар шартномаи гарав тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, гаравдеҳ ҳангоми гарави ҳуқуқ уҳдадор аст:

ҳуқуқи ба гарав гузошташударо ба шахси дигар надиҳад;

амалиётеро, ки боиси қатъ гардидани ҳуқуқи ба гарав гузошташуда ё камшавии арзиши он мегардад, анҷом надиҳад;

барои таъмини воқеӣ будани ҳуқуқи ба гарав гузошташуда амалҳои заруриро анҷом диҳад;

барои ҳифзи ҳуқуқи ба гарав гузошташуда аз қасдҳои шахсони сеюм тамоми чораҳоро андешад;

ба гаравгир дар бораи тағйирот дар ҳуқуқи ба гарав гузошташуда, дар бораи халалдоркунии он аз тарафи шахсони сеюм ва даъвои шахсони сеюм ба ин ҳуқуқ хабар диҳад.

Моддаи 39. Ҳуқуқи гаравгир ҳангоми гарави ҳуқуқ

Агар дар шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, ҳангоми гарави хуқуқ, гаравгир ҳуқуқ дорад:

агар гаравдеҳ уҳдадориҳои пешбининамудаи моддаи 38 Қонуни мазкурро риоя накарда бошад, сарфи назар аз фаро расидани муҳлати иҷрои уҳдадории бо гарав таъминшуда, ба суд бо даъво дар бораи ба ӯ гузарондани ҳуқуқи ба гарав гузошташуда муроҷиат намояд;

дар сурати аз тарафи гаравдеҳ иҷро нагардидани талаботи пешбининамудаи сархати чоруми моддаи 38 Қонуни мазкур, мустақилона амалҳои ба ҳифзи ҳуқуқи гарав аз вайронкуниҳои шахси сеюм равонагардидаро анҷом диҳад;

ба парвандае, ки дар он даъво дар бораи ҳуқуқи ба гаравгузошташуда баррасӣ мегардад, ба сифати шахси сеюм дохил шавад.

БОБИ 4. РӮЁНИДАН АЗ ҲИСОБИ МОЛУ МУЛКИ ГАРАВ

Моддаи 40. Асосҳо барои рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав

Рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав барои қонеъ намудани талаботи дар Қонуни мазкур зикргардидаи гаравгир (кредитор) метавонад дар сурати уҳдадории бо гарав таъминшударо иҷро накардан ё ба таври дахлдор иҷро накардани қарздор амалӣ карда шавад, аз ҷумла:

риоя накардани тартиб ва муҳлати пардохти фоизҳои муқаррарнамудаи шартнома;

риоя накардани тартиб ва муҳлати баргардондани маблағи қарзи асосии муқарраркардаи қонун ё шартнома;

талаботи гаравгирро дар бораи пеш аз муҳлат иҷро кардани уҳдадории бо гарав таъминшуда иҷро накардани қарздор дар ҳолатхои пешбининамудаи моддаи 41 Қонуни мазкур;

дар ҳолатҳои дигари пешбининамудаи конунгузории Ҷумхурии Тоҷикистон ё шартнома.

2. Агар дар Қонуни мазкур тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, рӯёнидан аз ҳисоби молу мулки ба гарав гузошташуда бо тартиби пешбининамудаи шартномаи гарав ба амал бароварда мешавад. Дар сурати мухолиф будани шартҳои шартномаи гарав ва шартҳои уҳдадории бо гарав таъминшуда дар хусуси талаботе, ки метавонад бо рохи рӯёнидани пардохт аз ҳисоби молу мулки ба гарав гузошташуда қонеъ карда шавад, бартарӣ ба шартҳои шартномаи гарав дода мешавад.

Моддаи 41. Рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав дар сурати конеъ накардани талабот оид ба пеш аз муҳлат иҷро намудани уҳдадории бо гарав таъминшуда

Гаравгир ҳуқуқ дорад пеш аз муҳлат иҷро кардани уҳдадории бо гарав таъминшударо талаб намояд, вале агар ин талаб конеъ гардонда нашавад, дар ҳолатҳои зерин аз ҳисоби мавзӯи гарав рӯёнад:

қоидаҳои ихтиёрдории мавзӯи гаравро риоя накардани гаравдеҳ ё аз соҳибияти гаравдеҳ баромадани мавзӯи гарав;

қоидаҳои иваз ё барқарор кардани мавзӯи гаравро риоя накардани гаравдех;

гум кардани мавзӯи гарав дар ҳолатҳое, ки гаравдеҳ барои ондо ҷавобгар нест, агар гаравдеҳ аз ҳуқуқи иваз ё барқарор кардави мавзӯи гарав истифода накарда бошад;

уҳдадориҳои нигоҳдорӣ ва эҳтиёт намудани мавзӯи гаравро иҷро накардани гаравдеҳ;

уҳдадориҳои пардохти фоизҳо ё маблағҳои дигари пешбининамудаи уҳдадории бо гарав таъминшударо мунтазам (бештар аз ду маротиба) иҷро накардани қарздор;

дар ҳолатҳои дигари пешбининамудаи қонун ё шартнома.

Моддаи 42. Тартиби рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав

Рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав ба роҳҳои зерин амалӣ карда мешавад:

ба соҳибияти гаравгир супоридани молу мулки ба гарав гузошташуда;

фурӯши мавзӯи гарав;

тақсимоти маблағҳои аз фурӯш бадастомада тибқи Қонуни мазкур.

2. Супоридани мавзӯи гарав ба соҳибияти гаравгир ба таври ихтиёрӣ бо созиши тарафҳо ва ё ба таври маҷбурӣ дар асоси навиштаҷоти иҷроияи нотариуси давлатӣ ё санади судӣ амалӣ карда мешавад.

3. Ба таври маҷбурӣ супоридани мавзӯи гарав ба соҳибияти гаравгир танҳо дар асоси ҳалномаи суд амалӣ карда мешавад, агар:

барои ба имзо расондани шартномаи гарав розигӣ ё иҷозати шахс ё мақомоти дигар талаб карда шавад, вале ин гуна розигӣ ё иҷозат гирифта нашуда бошад;

мавзӯи гарав, молу мулки дорои арзиши зиёди таърихӣ, бадеӣ ё арзиши дигари фарҳангӣ барои ҷомеа бошад;

гаравдеҳ ғоиб буда, муқаррар намудани маҳалли ҷойгиршавии ӯ имконнопазир бошад.

4. Гаравдеҳ метавонад рӯёнидан аз ҳисоби молу мулки ба гарав гузошташударо бо роҳи ба гаравгир пардохт намудани ҳамаи маблағи пардохташавандаи мансуб ба уҳдадории бо молу мулки ба гарав гузошташуда таъмингардида, аз ҷумла хароҷоти марбут ба рӯёнидан пеш аз фурӯши он қатъ намояд.

5. Гаравдеҳ ҳуқуқ дорад ба суд бо даъво оид ба мавриди баҳс қарор додани рӯёнидани гарав муроҷиат намояд. Пешниҳоди даъво ҷараёни рӯёниданро бознамедорад, вале маблағҳои аз фурӯш бадастомада то қабул шудани ҳалномаи суд бояд ба суратҳисоби амонатии суд фиристода шаванд. Тақсимоти маблағҳои аз рӯёнидан бадастомада мутобиқи ҳалномаи эътибори қонунӣ пайдонамудаи суд амалӣ карда мешавад.

Моддаи 43. Ихтиёран супоридани мавзӯи гарав

Мавзӯи гарав метавонад ихтиёран ба гаравгир бо асосҳои зерин супорида шавад:

бо шартномаи қаблан басташуда;

бо созишномаи байни гаравдеҳ ва гаравгир, ки баъд аз ба вуҷуд омадани ҳолатҳои иҷро накардан ё ба таври дахлдор иҷро накардани уҳдадории бо гарав таъминшуда баста шудааст.

Дар созишнома оид ба супоридани мавзӯи гарав бояд маълумоти зерин зикр карда шавад:

ном (насаб, ном ва номи падар) ва маҳалли ҷойгиршавии (маҳалли зисти) тарафҳо;

номгӯй, таркиб ва маҳалли ҷойгиршавӣ, инчунин тавсиф барои ҳаммонандсозӣ кофии мавзӯи гарав;

маблағе, ки бояд ба гаравгир аз ҳисоби қарздор дар асоси уҳдадории бо гарав ва шартнома таъминшуда пардохт шавад;

шартҳои дигаре, ки тарафҳо дар созишнома зикр намудани онҳоро зарур мешуморанд.

Гаравдеҳ ҳамзамон бо супоридани мавзӯи гарав уҳдадор аст ба гаравгир лавозимоти он, инчунин ҳуҷҷатҳои ба он дахлдоштаро (шиносномаи техникӣ, сертификати сифат ва ҳуҷҷатҳои дигар), ки бо қонун ё санадҳои дигари ҳуқуқӣ, ё шартнома пешбинӣ шудаанд, супорад.

Моддаи 44. Тартиби ба таври маҷбурӣ супоридани мавзӯи гарав

Дар сурати норозӣ будани гаравдеҳ барои ихтиёран супоридани мавзӯи гарав, гаравгир ҳуқуқ дорад молу мулки ба гарав гузошташударо бо асосҳои зерин ба таври маҷбурӣ ба соҳибият гирад:

навиштаҷоти иҷроияи нотариуси давлатӣ, агар шартнома, ки шартҳои гаравро дар бар мегирад, ба шакли нотариалӣ баста шуда бошад;

ҳалномаи суд дар ҳолатҳои дар қисми 3 моддаи 42 Қонуни мазкур зикргардида;

санади дигари судӣ дар ҳолатҳои пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Моддаи 45. Оқибатҳои супоридани мавзӯи гарав ба соҳибияти гаравгир

Гаравгир бояд дар муддати 5 рӯзи корӣ пас аз қабул кардани мавзӯи гарав дар бораи ба соҳибият қабул кардани мавзӯи гарав ба таври хаттӣ бо огоҳинома оид ба супоридан ҳамаи кредиторони ба ӯ маълумро, ки талаботи онҳо бо ҳамин молу мулк таъмин гардидаанд, хабардор намояд.

Дар давраи дар ихтиёри гаравгир қарор доштани мавзӯи гарав, ӯ уҳдадор аст чораҳои дахлдорро оид ба нигоҳдории он таъмин намояд. Зимнан хароҷоти дахлдор, аз ҷумла андоз ва ё боҷи пардохтшуда вобаста ба мавзӯи гарав ба зиммаи қарздор гузошта мешавад ва минбаъд аз ҳисоби маблағҳои аз фурӯш бадастомада, инчунин аз арзиши ҳар шакли суғурта рӯёнида мешавад.

Вобаста ба мавзӯи гарави ба соҳибияти гаравгир додашуда гаравдеҳ ва гаравгир ҳамон ҳуқуқ ва уҳдадориҳоеро доро мебошанд, ки ҳангоми гарави додашуда доранд.

БОБИ 5. ФУРӮШИ МОЛУ МУЛКИ БА ГАРАВ ГУЗОШТАШУДА

Моддаи 46. Фурӯши молу мулки ба гарав гузошташуда

Гаравгир пас аз қабули молу мулки ба гарав гузошташуда ба соҳибияти худ, ки ба он рӯёниш нигаронида шудааст, ҳуқуқ дорад мутобиқи талаботи Қонуни мазкур ба расмиёти фурӯши мавзӯи гарав шурӯъ намояд. Фурӯши мавзӯи гарав оммавӣ ё хусусӣ буда метавонад. Гаравгир уҳдадор аст, ки пеш аз фурӯши мавзӯи гарав баҳодиҳии мустақилонаи мавзӯи гаравро ба амал барорад.

Савдои оммавӣ дар шакли музоядаи кушод ё озмун гузаронда мешавад. Шакли савдо бо шартномае, ки шартҳои гаравро дар бар мегирад ё созишнома дар бораи қонеъ гардондани талаботи гаравгир муайян карда мешавад. Дар сурати ба вуҷуд омадани баҳс, шакли савдо бо санади суд муайян карда мешавад.

Гаравгир ҳуқуқ дорад мавзӯи гаравро бо роҳи фурӯхтан, ба иҷора додан (аз ҷумла, хариди минбаъдаи он), идораи ба боварӣ асосёфта ё ба тариқи дигаре, ки ба қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мухолифат намекунад, фурӯшад.

Гаравгир ӯҳдадор аст бовиҷдонона барои ба амал баровардани фурӯши мавзӯи таъминот тавре чораҳо андешад, ки онҳо барои ҳамаи тарафҳои иштироккунанда бо назардошти шароити воқеӣ манфиатнок бошанд.

Ҳар як шахс, ба истиснои гаравдеҳ ва ҳар як шахси аз номи гаравдеҳ амалкунанда, ки аз байни иштирокчиёни усули оммавии фурӯши мавзӯи гарав мутобиқи моддаи мазқур нархи баландтаринро пешниҳод менамояд, ғолиб мегардад ва ба ӯ молу мулк бо шартҳои қаблан эълоншуда дода мешавад. Ҳангоми фурӯши хусусии мавзӯи гарав ҳар як шахс, ба истиснои гаравдеҳ ва ҳар як шахси аз номи гаравдеҳ амалкунанда, чунин молу мулкро бо шартҳои мувофиқашуда ба даст меорад.

Дар қонун ё шартнома тартиби дигари фурӯши мавзӯи гарав муқаррар шуда метавонад.

Фурӯши мавзӯи гарав бо роҳи рӯёнидан, бо мақсади қонеъ гардондани уҳдадории бо гарав таъминшуда, амалиёти тиҷоратӣ намебошад.

Моддаи 47. Ҳуқуқу уҳдадориҳои гаравгир ҳангоми фурӯши мавзӯи гарав

Гаравгир молу мулки ба гарав гузошташударо бо роҳи барои ӯ мусоид, тибқи талаботи пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон фурӯхта метавонад. Гаравгир барои фурӯш ё ҳалли ҳар як масъалаи ба фурӯш алоқаманд идоракунандаи гаравро, ки аз номи ӯ амал мекунад, таъин карда метавонад. Гаравгир ҳуқуқ дорад бо розигии гаравгирони қаблӣ ва минбаъда барои ба даст овардани нархи баландтари молу мулки ба гарав гузошташуда фурӯши мавзӯи гаравро ба муҳлати на бештар аз се моҳ аз лаҳзаи оғози расмиёти рӯёнидан ба таъхир гузорад. Гаравдеҳ ҳуқуқ дорад ба суд бо хоҳиши ба таъхир гузоштани муҳлати гузаронидани савдо мутобиқи Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон муроҷиат намояд. Бо розигии хаттии гаравдеҳ ва тамоми гаравгирон муҳлати фурӯши молу мулки ба гарав гузошташуда метавонад бе муроҷиат ба суд ба таъхир гузошта шавад.

Гаравгир молу мулки ба гарав гузошташударо дар савдои хусусӣ харида наметавонад.

Гаравгир маблағи аз савдои рӯёнидани пардохтҳо бадастомадаро, ки аз маблағи ба гаравгир додашаванда зиёдтар аст, ба маҳфуздоранда мегузорад. Ин маблағ барои пардохт ба гаравгирони минбаъда истифода шуда, бақияи он бетаъхир ба гаравдеҳ баргардонда мешавад. Маблағҳои сарфкардаи гаравгир барои хароҷоти суд, нигоҳдорӣ, беҳтар кардани молу мулки ба гарав гузошташуда, фурӯши молу мулки ба гарав гузошташуда мутобиқи моддаи 7 Қонуни мазкур ба хароҷоти марбут ба рӯёнидан мансубанд ва бояд ба гаравгир пардохт карда шаванд.

Ҳангоми фурӯши мавзӯи гарав манфиати тиҷоратӣ дар назар дошта мешавад, агар:

ҳангоми фурӯш гаравдеҳ усули аз ҷиҳати тиҷоратӣ манфиатнокро истифода намояд;

аз фурӯши мавзӯи гарав дар вақти дигар ё бо усули дигар назар ба вақт ва усули фурӯши интихобкардаи гаравдеҳ нархи нисбатан фоиданокро ба даст овардан мумкин бошад;

гаравдеҳ мавзӯи гаравро мутобиқи таҷрибаи тиҷоратии соҳибкороне, ки ба фурӯши чунин намуди молу мулк машғуланд, фурӯшад;

усули фурӯхтани мавзӯи гарав бо ҳалномаи суд тасдиқ шуда бошад.

Моддаи 48. Уҳдадорӣ дар назди гаравдеҳ, ки аз фурӯши ғайриқонунии мавзӯи гарав бармеояд

Агар суд муайян намояд, ки гаравгир молу мулки ба гарав гузошташударо бо сабаби риоя накардани расмиёти муқаррарнамудаи Қонуни мазкур бо нархи беасос паст фурӯхтааст, уҳдадориҳои тарафҳо ба ҳолати аввала баргардонда мешаванд.

Агар гаравдеҳ ё гаравгири минбаъда зиёд будани арзиши асосноки бозории молу мулки ба гарав гузошташуда ҳангоми фурӯши он аз арзиши фурӯшӣ ва дар натиҷаи вайрон кардани қоидаҳои савдо аз тарафи гаравгири қаблӣ маҳрум гаштани гаравдеҳ ё гаравгири минбаъдаро аз маблағи фурӯш, ки метавонист боқӣ монад, исбот кунад, гаравдеҳ ва гаравгири минбаъда метавонанд бо дархости ҷуброни зарар аз тарафи гаравгир ба андозаи маблағи гирифтанашуда ба суд муроҷиат намоянд.

**Моддаи 49. Оқибатҳое, ки аз ғайриқонунӣ ба соҳибӣ даровардани мавзӯи гарав бармеоянд**

Гаравдеҳ метавонад аз гаравгир ҷуброни зарарро бо тартиби пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон талаб кунад, агар гаравгир бе доштани ҳуқуқи қонунӣ ё бо роҳи ғайриқонунӣ молу мулки ба гарав гузошташударо ба соҳибияти худ гирифта бошад.

Моддаи 50. Қать кардани фурӯши мавзӯи гарав

То лаҳзаи фурӯши мавзӯи гарав дар музояда ё бо тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур онро харидани гаравгир расмиёти рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав ва фурӯши он қатъ карда мешавад, агар қарздор ё гаравдеҳ, ки шахси сеюм мебошад, уҳдадории бо гарав таъминшударо пурра ё дар он қисме иҷро намояд, ки иҷро накардан ё ба таври дахлдор иҷро накардани он асос барои рӯёнидан бо роҳи пардохти маблағ бо талаби гаравгир дар ҳаҷме, ки ин талабот дар лаҳзаи пардохти маблағи дахлдор ҷой дошта бошад ва ба гаравгир маблағи хароҷоти судӣ ва хароҷоти дигареро, ки бо сабаби рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав ва фурӯши он ба миён омадаанд, ҷуброн намояд. Созишномае, ки ҳуқуқи дар қисми мазкур нишондодашударо маҳдуд месозад, эътибор надорад.

Баъди гирифтани маблағи дар қисми 1 моддаи мазкур зикргардида гаравгир уҳдадор аст, ки дар муҳлати 5 рӯзи корӣ огоҳиномаро дар бораи қатъ кардани расмиёти рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав ва фурӯши он тартиб диҳад, ки он ба гаравдеҳ, қарздор, гаравгири қаблӣ ва минбаъда фиристонида мешавад.

Огоҳинома дар шакли хаттӣ тартиб дода мешавад ва бояд маълумоти зеринро дар бар гирад:

ном (насаб, ном ва номи падар) ва маҳалли ҷойгиршавии (маҳалли зисти) қарздор;

ном (насаб, ном ва номи падар) ва маҳалли ҷойгиршавии (маҳалли зисти) гаравгир;

ишора дар хусуси қатъ гардидани расмиёти рӯёнидан аз ҳисоби мавзӯи гарав ва фурӯши он;

агар гарав ба қайд гирифта шуда бошад, рақами бақайдгирӣ, сана ва вақти бақайдгирӣ дар мақоми бақайдгиранда;

маълумоти дигар, ки ба андешаи гаравгир зарур мебошад;

санаи огоҳинома ва имзои гаравгир.

Моддаи 51. Асосҳо барои қать кардани гарав

Гарав пурра ё қисман бо асосҳои пешбининамудаи Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни мазкур ё шартномаи гарав қатъ карда мешавад.

**БОБИ 6. НАВБАТИ ҚОНЕЪГАРДОНИИ ТАЛАБОТИ** **КРЕДИТОРОН АЗ ҲАМОН ЯК МОЛУ МУЛК**

Моддаи 52. Муайян намудани навбати кредиторон

Навбати қонеъгардонии талаботи кредиторон аз худи ҳамон як молу мулк бо санаи бақайдгирии огоҳиномаи гарави дахлдор дар Феҳристи ягонаи давлатӣ ва дар сурати набудани чунин бақайдгирӣ бо санаи баста шудани шартномаи дахлдор муқаррар карда мешавад.

Дар сурати мавҷуд будани талаботи якчанд кредиторон нисбат ба ҳамон як молу мулк, афзалият дар навбат ба гарави бақайдгирифташуда дода мешавад. Дар сурати мавҷуд будани якчанд огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда вобаста ба ҳамон як молу мулк, афзалият аз рӯи санаи бақайдгирӣ муайян карда мешавад.

Дар сурати мавҷуд будани якчанд кредиторон нисбат ба ҳамон як молу мулк бо огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда ва ба қайд гирифта нашуда, афзалият дар навбат ба гарави ба қайд гирифта шуда дода мешавад ва баъди он навбати гаравҳои бақайдгирифтанашуда бо санаи баста шудани шартномаи дахлдор муайян карда мешавад.

Агар огоҳиномаи гарав пеш аз моли омехта ҳисобида шудани молу мулк ба қайд гирифта шуда бошад, амали ин огоҳинома ба ҳамин мол татбиқ мегардад. Навбат нисбат ба моли омехта бо санаи бақайдгирӣ муайян карда мешавад.

Агар огоҳиномаи гарав қабл аз маҳсулоти тайёр ҳисобида шудани молу мулк ба қайд гирифта шуда бошад, амали ин огоҳинома нисбат ба ҳамин маҳсулот татбиқ мегардад. Навбати гаравҳои бақайдгирифташуда дар асоси таносуби нархи молу мулки дахлдор ба арзиши маҳсулоти тайёр муайян карда мешавад.

Талаботи кредиторон нисбат ба молу мулки манқули пайвастшуда боқӣ мемонад. Агар огоҳиномаи гарав то лаҳзаи пайвастшавии молу мулк ба қайд гирифта шуда бошад, бақайдгирӣ баъд аз пайвастшавӣ амал мекунад.

Кредиторе, ки мутобиқи моддаи мазкур дар навбат афзалият дорад, кредитори ибтидоӣ эътироф карда мешавад. Кредиторони дигар минбаъда маҳсуб меёбанд.

Дар сурати мутобиқат накардани тавсифи молу мулки манқул дар шартномаи гарав ва огоҳиномаи гаравии бақайдгирифташуда, талаботи кредиторон бо навбати барои гаравҳои бақайдгирифташуда пешбинигардида аз ҳисоби ҳамон молу мулке, ки ҳамзамон дар шартнома ва огоҳиномаи гарав зикр ёфтааст, қонеъ гардонда мешаванд, қисми боқимондаи талаб бошад, бо навбате, ки барои гаравҳои бақайдгирифтанашуда пешбинӣ гардидааст, қонеъ гардонда мешавад.

Муқаррароти ҳамин модда нисбат ба ҳолатҳои пешбининамудаи моддаи 53 Қонуни мазкур татбиқ намегардад.

**Моддаи 53. Талаботи махсуси кредиторони дигар**

Талаботи зерини кредиторон бо тартиби ғайринавбатӣ қонеъ карда мешаванд:

талабот оид ба пардохти ашё ё ҷуброни хароҷоти вобаста ба он ва зарари дигари бо нигоҳдории чунин ашё таъминшуда ба кредитор аз ҳисоби арзиши он бо афзалият нисбат ба ҳамаи талаботи бокимонда;

талаботи бо молу мулки қарздор таъминшуда, ки аз кредитор ё аз ҳисоби маблағгузории ӯ (аз ҷумла шартномаи иҷора (лизинг), кредит, қарз, фурӯши мол бо нигоҳдории ҳуқуқи моликият нисбат ба мол барои фурӯшанда то фурӯши он, хариду-фурӯши молҳо бо мавқуф гузоштани пардохт ё пардохти бомуҳлат ва шартномаҳои дигар дар хусуси аз ҷониби кредитор ба қарздор пешниҳод кардани молу мулки муайян ё воситаҳо барои ба даст овардани онҳо) гирифта шудааст, аз ҳисоби ҳамин молу мулк бо афзалият нисбат ба талаботи дигар пардохта мешавад, агар огоҳиномаи гарав оид ба ҳуқуқи дахлдори кредитор дар Феҳристи ягонаи давлатӣ на дертар аз 20 рӯзи тақвимӣ пас аз супоридани молу мулки мазкур ба соҳибияти қарздор ба кайд гирифта шуда бошад. Зимнан талаботи фурӯшанда ё иҷорадиҳандаи молу мулки мазкур дар назди ҳамаи талаботи боқимонда афзалият доранд;

талаботи бо молу мулк таъминшудае, ки аз ҳисоби маблағҳо ё молу мулки пешниҳоднамудаи кредитор ба вуҷуд омадаанд, аз ҳисоби ҳамин молу мулк бо бартарӣ нисбат ба талаботи дигар;

талабот оид ба пардохти андозҳо ва дигар пардохтҳои ҳатмӣ ба буҷет пас аз қонеъ гардонидани талаботи кредиторони ибтидоӣ, ки то бақайдгирии огоҳиномаи гарав оид ба пардохти андозҳо ва дигар пардохтҳои ҳатмӣ ба буҷет пешниҳод шудаанд;

талабот оид ба иҷрои ҳалномаи суд пас аз қонеъгардонии талаботи кредиторони ибтидоӣ, ки то бақайдгирии огоҳиномаи гарав оид ба иҷрои ҳалномаи суд пешниҳод шудаанд.

Моддаи 54. Талаботи кормандон

Талаботи кормандони гаравдеҳ дар бораи пардохти музди меҳнат дар доираи маблағи музди меҳнати семоҳаи воқеан пардохтнашуда дар навбати қонеъгардонии талабот аз ҳисоби молу мулки ба гарав гузошташуда, ба истиснои ҳолатҳои пешбининамудаи қисми 2 моддаи мазкур бартарӣ доранд.

2. Муқаррароти қисми 1 ҳамин модда дар ҳолатҳои пешбининамудаи моддаи 53 Қонуни мазкур татбиқ карда намешаванд.

Моддаи 55. Афзалият вобаста ба молу мулки манқули ба молу мулки гайриманқул пайвастшуда

Агар молу мулки манқули ба сифати таъминот истифодашаванда ба молу мулки ғайриманқул бо имконияти ҷудо кардани он бе расондани зарари ҷиддӣ пайваст шуда бошад, навбати қонеъгардонии талаботи пешбининамудаи Қонуни мазкур нигоҳ дошта мешавад.

Агар молу мулки манқул ба молу мулки ғайриманқул пайваст шуда бошад ва ҷудо кардани он бе расондани зарари ҷиддӣ ба молу мулки ғайриманқул ғайриимкон бошад, кредитор ҳуқуқ дорад иҷрои пеш аз муҳлати уҳдадориҳо ва ё иваз намудани мавзӯи гаравро талаб намояд.

Ҳангоми пайвастшавии молу мулки манқул ба молу мулки манқули дигар, муқаррароти қисмҳои 1 ва 2 моддаи мазкур татбиқ мегарданд.

Моддаи 56. Тартиби қонеъгардонии талаботи кредиторон

Талаботи кредитори минбаъда аз ҳисоби арзиши молу мулки манқул пас аз қонеъ гардондани талаботи кредитори ибтидоӣ қонеъ гардонда мешаванд.

Навбати қонеъ гардондани талабот мутобиқи Қонуни мазур метавонад бо созишномаи хаттии кредиторон ба шарте тағйир дода шавад, ки тағйироти мазкур ҳуқуқи кредиторони дигарро халалдор накунад.

Дар сурати бо талаби кредитори минбаъда рӯёнидани пардохтҳо аз ҳисоби молу мулк, талаботи кредитори минбаъда пас аз қонеъ гардондани талаботи арзшудаи кредиторони қаблӣ қонеъ гардонда мешаванд, гарчанде муҳлати қонеъгардонии онҳо нарасида бошад.

Дар сурати рӯёнидани пардохтҳо аз ҳисоби молу мулк бо талаби кредитори ибтидоӣ, рӯёнидани яквақтаи пардохтҳо аз ҳисоби ин молу мулк бо талаботи кредиторони минбаъда, ки муҳлати пешниҳоди рӯёнидани онҳо нарасидааст, иҷозат дода мешавад.

Кредитори минбаъда, ки молу мулк дар соҳибии ӯ мебошад, уҳдадор аст:

- кредиторони қаблиро дар бораи ниятҳои худ оид ба фурӯхтани молу мулк хабардор намояд;

-бо дархости кредитори ибтидоӣ молу мулкро ба соҳибии ӯ супорад.

Агар ин талабот иҷро нашуда бошад, кредитори минбаъда, ки молу мулкро мефурӯшад, дар назди кредиторони ибтидоӣ масъулияти молумулкӣ дорад.

Дар ҳолати рӯёнидани пардохтҳо аз ҳисоби молу мулк, талаботи кредитори минбаъда пас аз талаботи худро қонеъ гардондани кредитори ибтидоӣ аз ҳисоби арзиши молу мулк қонеъ гардонда мешаванд.

Навбати қонеъ гардондани талаботи муқаррарнамудаи гарави ибтидоӣ нисбат ба даромад пас аз 30 рӯзи тақвимӣ баъди аз ҷониби гаравдеҳ ба даст овардани даромад, ба истиснои ҳолатҳое, ки даромад дар шакли пулӣ ба даст омада метавонад, бо тавсифи гарав дар огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда мушаххас гардонда ё пӯшонида шавад, ба анҷом мерасад.

Навбати қонеъ гардондани талабот нисбат ба даромад, ки бо гарави ибтидоӣ муайян шудааст, пас аз 30 рӯзи тақвимӣ баъди аз ҷониби гаравдеҳ гирифтани ҳосил ё маҳсулот ба анҷом мерасад, ба истиснои ҳолатҳое, ки даромади дар шакли пулӣ бадастомада, метавонад бо тавсифи гарав, ки дар огоҳиномаи гарави бақайдгирифташуда зикр гардидааст, мушаххас гардонда ё пӯшонида шавад.

Агар кредитор аз рӯи талаботи ибтидоӣ ва минбаъда ҳамон як шахс бошад, муқаррароти моддаи мазкур ба ӯ татбиқ намегарданд. Дар ин ҳолат, агар дар қонун ё созишномаи тарафҳо тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад, талаботи бо ҳар яке аз молу мулк таъминшуда бо навбат мутобиқи муҳлатҳои дахлдори иҷрои уҳдадориҳои дахлдор қонеъ гардонда мешаванд.

Агар маблағи аз фурӯши молу мулк бадастомада, ки мутобиқи Қонуни мазкур ба амал бароварда мешавад, барои пардохти талаби ҷиҳати қонеъгардонӣ пешниҳодшуда нокифоя бошад, маблағи боқимонда аз ҳисоби молу мулки дигари қарздор бо тартиби умумӣ бе афзалият, ки ба огоҳиномаи гаравии бақайдгирифташуда асос ёфтааст, пардохт карда мешавад.

Моддаи 57. Озод намудани молу мулк аз таъминот ҳангоми гузаштани ҳуқуқи моликият

Шахс молу мулки аз таъминот озодро дар ҳолатҳои зерин ба даст меорад, агар:

- шартномаи дорои шартҳои таъминот ё иловаи ба он воридшуда ҳуқуқи моликияти ба молу мулки аз таъминот озодро иҷозат диҳад;

- таъминот аз молҳои дар муомилотбуда иборат бошад;

- фаъолияти қарздор савдои чакана бошад, шахси сеюме, ки ин гуна молу мулкро дар натиҷаи аҳди муқаррарии чакана мехарад, онро аз таъминот озод харидорӣ мекунад, ба истиснои ҳолатҳое, ки то лаҳзаи фурӯш харидор дар хусуси ҳуқуқи кредитор оид ба рӯёнидан аз ҳисоби ҳамин мол тариқи хаттӣ огоҳ шуда бошад.

Моддаи 58. Талаб кардани (виндикатсияи) молу мулк

Дар ҳолати ба таъминот супоридани молу мулк аз ҷониби шахсе, ки ин ҳуқуқро надошт, чунин таъминот нисбат ба ҳамин молу мулк:

қатъ мегардад, агар кредитор медонист ё мебоист донад, ки таъминот аз ҷониби шахси ваколатдорнашуда пешниҳод шудааст. Дар баробари ин кредитор пас аз эътибори қонунӣ пайдо намудани ҳалномаи суд оид ба гирифтани чунин молу мулк ҳуқуқи талаб кардани иҷрои пеш аз муҳлати уҳдадориҳо ва ё иваз кардани мавзӯи таъминотро дорад;

то иҷрои уҳдадории таъминшуда нигоҳ дошта мешавад, агар кредитор намедонист ё намебоист донад, ки молу мулк аз ҷониби шахси ваколатдорнашуда (кредитори бовиҷдон) пешниҳод шудааст. Дар ин маврид молик дар назди кредитор танҳо бо молу мулки зикршуда ҷавобгар мебошад.

Дар Феҳристи ягонаи давлатӣ мавҷуд набудани маълумот дар бораи ҳуқуқи шахси дигар ба молу мулк барои бовиҷдон эътироф кардани кредитор кофӣ дониста мешавад, ба истиснои ҳолатҳое, ки ин молу мулкро молик ё шахсе, ки молик барои соҳибӣ додааст, гум карда бошад ё аз яке аз онҳо дуздида шуда бошад ё бо усули дигари ба иродаи онҳо новобаста аз соҳибиашон баромада бошад.

БОБИ 7. КАФОЛАТҲОИ ҲУҚУҚИ ТАРАФҲО ҲАНГОМИ ГАРАВ

Моддаи 59. Ҳифзи манфиатҳои гаравгир ва гаравдеҳ ҳангоми бо асосҳои пешбининамудаи қонун қатъ гардидани ҳуқуқи онҳо ба молу мулки ба гарав гузошташуда

Дар сурати аз тарафи Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул кардани санадҳои қонунгузорие, ки ҳуқуқи гаравро қатъ менамоянд, зараре, ки дар натиҷаи қабули ин санадҳо ба гаравгир расонда шудааст, дар ҳаҷми пурра аз буҷети давлатӣ ҷуброн карда мешавад.

Дар сурати қатъ гардидани ҳуқуқи моликият ба молу мулки ба гарав гузошташуда ё қатъ гардидани ҳуқуқи ба гарав гузошташуда дар робита бо қарори мақоми давлатӣ, ки бевосита ба гирифтани молу мулки ба гарав гузошташуда ё ҳуқуқи ба гарав гузошташуда равона нагардидааст, зараре, ки дар натиҷаи ин қарор ба гаравгир расонда шудааст, аз тарафи ин мақоми давлатӣ аз ҳисоби маблағҳое, ки дар ихтиёри он мебошанд ва дар сурати норасоии ин маблағҳо, аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ дар ҳаҷми пурра ҷуброн карда мешавад. Баҳсҳо оид ба ҷуброни зарар аз ҷониби суд ҳал карда мешаванд.

Дар сурати андешидани чораҳои маҷбуран гирифтани молу мулк ё ҳуқуқи ба гарав гузошташуда (милликунонӣ, реквизитсия, инчунин чораҳои дигари оқибаташон монанд) давлат зарареро, ки дар натиҷаи ин чораҳо ба гаравгир расонда шудааст, мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷуброн менамояд.

Моддаи 60. Беэътибории санадҳое, ки ҳуқуқи гаравро вайрон мекунанд

Агар дар натиҷаи аз тарафи мақомоти давлатӣ қабул гардидани санади дорои хусусияти ғайримеъёрие, ки ба қонунгузорӣ мутобиқат намекунад, ҳуқуқи гаравгир вайрон карда шавад, чунин санад бо аризаи гаравгир аз ҷониби суд беэътибор дониста мешавад.

Оқибатҳои пешбининамудаи қисми 1 моддаи мазкур ҳамчунин дар ҳолати маҳрум сохтани гаравдеҳ аз хукуқи пешбурди хоҷагидорӣ ё идоракунии оперативии мавзӯи гарав фаро мерасанд.

Зараре, ки ба гаравгир дар натиҷаи қабули санадҳои дар қисми 1 моддаи мазкур зикргардида расонида шудааст, бояд дар ҳаҷми пурра аз тарафи мақомоти дахлдори давлатӣ ҷуброн карда шавад.

БОБИ 8. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ

Моддаи 61. Ҷавобгарӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

Моддаи 62. Дар бораи аз эътибор соқит донистани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи гарави молу мулки манқул»

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 марти соли 2005 «Дар бораи гарави молу мулки манқул» (Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с.2005, №3, мод.133; с.2014, №7, қ.2, мод.414, №11, мод.664) аз эътибор сақит дониста шавад.

**Моддаи 63. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур**

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад, ба истиснои муқаррароти пешбининамудаи боби 2, ки пас аз як соли мавриди амал қарор гирифтани Қонуни мазкур эътибор пайдо мекунад.



         **Президенти**

**Ҷумҳурии Тоҷикистон                                       Эмомалӣ Раҳмон**

       ш. Душанбе

2 январи соли 2019

            № 1576

Пинҳон кардан
Таснифгар	Рақам	Ном	Мақомот	Сана	Ҳолат	Замима
ҚОНУН	1576	ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ ГАРАВИ МОЛУ МУЛКИ МАНҚУЛ ВА БАҚАЙДГИРИИ УҲДАДОРИҲОИ ТАЪМИНШУДА	Маҷлиси Олии ҶТ	02.01.2019	Амалкунанда	WORD PDF ZIP

ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР БОРАИ ЭКСПЕРТИЗАИ ЗИДДИКОРРУПСИОНИИ САНАДҲОИ МЕЪЁРИИ ҲУҚУҚӢ ВА ЛОИҲАҲОИ САНАДҲОИ МЕЪЁРИИ ҲУҚУҚӢ

^-A A ⁺A

Забон Тоҷикӣ

Замима:

WORD

PDF

ZIP

Таснифгар:

ҚОНУН

Рақам:

925

Мақомот:

Маҷлиси Олии ҶТ

Ҳолат:

Амалкунанда

Сана:

28.12.2012

ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

ДАР БОРАИ ЭКСПЕРТИЗАИ ЗИДДИКОРРУПСИОНИИ

САНАДҲОИ МЕЪЁРИИ ҲУҚУҚӢ ВА ЛОИҲАҲОИ САНАДҲОИ МЕЪЁРИИ ҲУҚУҚӢ

БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ

(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 2012, №12, қ. 1, мод. 1019;

Қонунҳои ҶТ аз 24.02.2017 с., №1393; аз 04.04.2019 с., № 1589)

Моддаи 1. Мақсади Қонуни мазкур

Қонуни мазкур асосҳои ҳуқуқӣ ва ташкилии гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқиро бо мақсади дар онҳо ошкор намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия ва андешидани чораҳои бартараф намудани ин омилҳоро танзим менамояд (ҚҶТ аз 04.04.2019 с., № 1589).

Моддаи 2. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи экспертизаи

зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои

меъёрии ҳуқуқӣ

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, иборат мебошад. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)

Моддаи 3. Мафҳумҳои асосӣ

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ - фаъолият оид ба ошкор намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия дар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, ки тибқи тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби субъектҳои барои гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионӣ ваколатдор амалӣ гашта, аз натиҷаи он ҷиҳати баррасии ҳатмӣ ба мақомоти дахлдори давлатӣ (минбаъд - субъектҳои ҳуқуқэҷодкунанда) хулоса дода мешавад (ҚҶТ аз 04.04.2019 с., № 1589);
арзёбии дохилиидоравии зиддикоррупсионии лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ - фаъолияти мақомоти давлатии таҳиякунандаи лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ (вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, дигар мақомоти давлатӣ мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот) оид ба ошкор намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия дар лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, ки тибқи тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ мегардад (ҚҶТ аз 04.04.2019 с., № 1589);
экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ - фаъолият оид ба ошкор намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия дар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, ки тибқи тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби шаҳрвандон ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ амалӣ гашта, аз натиҷаи он ҷиҳати баррасии ҳатмӣ ба субъектҳои ҳуқуқэҷодкунанда хулоса дода мешавад (ҚҶТ аз 04.04.2019 с., № 1589).

БОБИ 2. АСОСОҲОИ ТАШКИЛ ВА ГУЗАРОНИДАНИ ЭКСПЕРТИЗАИ ЗИДДИКОРРУПСИОНИИ САНАДҲОИ МЕЪЁРИИ ҲУҚУҚӢ ВА ЛОИҲАҲОИ

САНАДҲОИ МЕЪЁРИИ ҲУҚУҚӢ

Моддаи 4. Принсинҳои гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии

ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

Гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба принсипҳои зерин асос меёбад:

- асоснокӣ, холисӣ (беғаразӣ), айният ва имконпазирии санҷиши натиҷаҳои экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ;

- салоҳиятнокии шахсоне, ки экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқиро мегузаронанд;

- мустақилият ва ба субъектҳои ҳуқуқэҷодкунанда вобаста набудани экспертҳо;

- ҳатмӣ будани гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ;

- ҳамкорӣ ва мубодилаи иттилоот байни мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (шахсони мансабдори онҳо) бо шаҳрвандон ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ дар гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ;

- ҳатмӣ будани баррасии хулосаи экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадхои меъёрии ҳуқуқӣ;

- шаффофият ва таъмини имконияти шинос шудан бо натиҷаи экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ;

- масъулияти субъектҳои барои гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ваколатдор барои сифати экспертизаи зиддикоррупсионӣ.

Моддаи 5. Омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия

1. Омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия - меъёр (меъёрҳо) дар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, ки ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, ба барномаҳои (стратегияҳои) давлатӣ дар самти муқовимат ба коррупсия мухолифат дошта, барои зуҳуроти коррупсия, аз ҷумла бархурди манфиатҳо, вайрон намудани одоби хизматӣ ва риоя накардани принсипи шаффофият шароит фароҳам оварда, ба мақомоти давлатии ҳуқуқтатбиқкунанда ва шахсони мансабдори онҳо берун аз қоидаҳои умумӣ ваколатҳои беасоси фармонфармой ва ихтиёрдорӣ дода, имконияти татбиқи беасоси истисноҳо аз қоидаҳои умумии муқарраршуда, ҳамчунин хавфи пайдоиши ҳолатҳоеро ба вуҷуд меорад, ки заминаи пешниҳод намудани талаботи номуайян, иҷрояш мушкил ва монеаҳои сохтаро барои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ эҷод мекунад. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393; аз 04.04.2019 с., № 1589)

2. Омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия, ки ба ҳуқуқтатбиқкунанда ваколатҳои беасос васеи фармонфармоӣ, ихтиёрдорӣ ё имконияти татбиқи беасоси истисноҳо аз қоидаҳои умумиро муқаррар менамоянд, инҳо мебошанд:

васеъ будани доираи ваколатҳои додашуда - мавҷуд набудан ё номуайянии муҳлатҳо, шартҳо ё асосҳои қабули қарор, такрор шудани ваколатҳо дар байни мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (шахсони мансабдори онҳо);
муайян кардани салоҳият аз рўи қоидаи «ҳуқуқ доштан» - пешбинӣ намудани имконияти бо салоҳдиди мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (шахсони мансабдори онҳо) содир намудани амалҳо нисбати шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ;
интихобан тағйир додани доираи ҳуқуқҳо - имконияти бо салоҳдиди мақомоти давлатӣ ё мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (шахсони мансабдори онҳо) беасос муқаррар намудани истисноҳо аз қоидаҳои умумӣ барои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ;
озодии аз ҳад зиёди меъёрэҷодкунии санадҳои зерқонунӣ - мавҷудияти меъёрҳои ҳаволакунанда ва умумӣ, ки заминаи аз худ кардани салоҳияти мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳотро (шахсони мансабдори онҳоро) ба вуҷуд меорад;
қабули санади меъёрии ҳуқуқӣ берун аз доираи салоҳият - аз доираи салоҳияти худ баромадани мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (шахсони мансабдори онҳо) дар мавриди қабули санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ;
ихтилофҳои меъёрӣ - пурра ё қисман мухолиф будани санади меъёрии ҳуқуқӣ ба дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, ки ба шахсони мансабдор ва хизматчиёни давлатӣ барои озодона интихоб намудани санаде, ки дар ҳолати мушаххас бояд татбиқ карда шавад, имконият ба вуҷуд меорад;
мукаммалгардонии норасоиҳо дар қонунгузорӣ тавассути санадҳои зерқонунӣ бидуни ба таври қонунгузорӣ ваколатдор шудан - муқаррар намудани қоидаҳои умумиҳатмии рафтор дар санади зерқонунӣ дар мавриди набудани санади қонунгузорӣ;
мавҷуд набудан ё нопуррагии расмиёти маъмурӣ - мавҷуд набудани тартиби амалисозии ҳаракатҳои муайян ё ҷузъиёти онҳо аз ҷониби мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (шахсони мансабдори онҳо);
даст кашидан аз расмиёти баргузории озмунҳо (музоядаҳо) - муайян намудани тартиби маъмурии пешниҳоди ҳуқуқҳо ва (ё) неъматҳои моддию ғайримоддӣ;
мавҷудияти талаботи барзиёд нисбат ба шахсе, ки ҳуқуқҳои худро амалӣ мекунад - муқаррар намудани талаботи номуайян, иҷрояшон мушкил ва заҳматталаб барои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ;
меъёрҳои имконияти суйистифода намудани ҳуқуқро аз ҷониби мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ё шахсони мансабдори онҳо бавуҷудоваранда - мавҷуд набудани тартиботи аниқи амалисозии ҳуқуқҳои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ;
номуайянии ҳуқуқию лингвистӣ (забонӣ) - истифодаи гуруҳи истилоҳҳои беасоси хусусияти муайянкунидошта ва ибораҳои бисёрмаънӣ, ки бе тафсири мафҳумҳои мушаххас қобили қабул ва истифодабарӣ нестанд.

3. Дар мавридҳои мавҷуд будани асосҳои кофӣ, номгӯи омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия мумкин аст бо роҳи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни мазкур тағйир дода шавад.

Моддаи 6. Намудҳои экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва

лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон экспертизаи давлатӣ ва ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ гузаронида мешавад.
Экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷониби субъектҳои дар моддаи 8 Қонуни мазкур зикргардида ва экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ аз ҷониби шаҳрвандон ё ташкилотҳои ҷамъиятӣ гузаронида мешавад.

Моддаи 7. Объектҳои экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

1. Объектҳои экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ инҳо мебошанд:

қонунҳои конститутсионӣ, кодексҳо, қонунҳо ва лоиҳаҳои онҳо;
қарорҳои якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, қарорҳои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, қарорҳои Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва лоиҳаҳои онҳо;
фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва лоиҳаҳои онҳо;
қарорҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва лоиҳаҳои онҳо;
санадҳои меъёрии ҳуқуқии хусусияти умумиҳатмидоштаи вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, дигар мақомоти давлатӣ, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ва лоиҳаҳои онҳо.

2. Дастурҳо, низомномаҳо, оинномаҳо, консепсияҳо, стратегияҳо, барномаҳо, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои онҳо, ки бо санадҳои дар қисми 1 ҳамин модда пешбинишуда тасдиқ мегарданд, ҳамчунин объекти экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ маҳсуб меёбанд.

Моддаи 8. Субъектҳои барои гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии

санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ваколатдор

(ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)

Экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ аз ҷониби мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқии хусусияти умумиҳатмидоштаи вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, дигар мақомоти давлатӣ, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот аз ҷониби Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, арзёбии дохилиидоравии зиддикоррупсионии лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ аз ҷониби субъектҳои ҳуқуқэҷодкунанда гузаронида мешаванд. Барои гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионӣ мутахассисоне ҷалб карда мешаванд, ки дар таҳияи лоиҳаи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ иштирок накардаанд (ҚҶТ аз 04.04.2019 с., № 1589).
Мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқии хусусияти умумиҳатмидоштаи вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, дигар мақомоти давлатӣ, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ва лоиҳаҳои онҳоро бевосита гузаронад. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)
Тартиби гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, санадҳои меъёрии ҳуқуқии хусусияти умумиҳатмидоштаи вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, дигар мақомоти давлатӣ, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ва лоиҳаҳои онҳоро Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян менамояд. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)

Моддаи 9. Асосҳо барои гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои

меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

Асос барои гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии лоиҳаи санади меъёрии ҳуқуқӣ ин таҳия намудани лоиҳаи санади меъёрии ҳуқуқӣ мебошад. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)
Асосҳо барои гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ инҳо мебошанд:

мониторинги татбиқи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ аз ҷониби мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия;
воридшавии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои бақайдгирии давлатӣ;
муроҷиати мақомоти давлатӣ ва мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва шаҳрвандон дар бораи ҷой доштани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия дар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ.

Экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ инчунин дар асоси дастури Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, дархостҳои Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, супоришҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, пешниҳоди Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон, муроҷиатҳои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ аз ҷониби субъектҳои дар моддаи 8 Қонуни мазкур зикргардида гузаронида мешавад (ҚҶТ аз 04.04.2019 с., № 1589).
Хулосаҳои экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ метавонанд барои гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионӣ асос гарданд.

Моддаи 10. Самтҳои афзалиятноки гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии

лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

Ба лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқие, ки бояд дар навбати аввал аз экспертизаи зиддикоррупсионӣ гузаранд, чунин лоиҳаҳои таҳиягашта дохил мешаванд:

– лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба танзими ҳуқуқу озодиҳо ва вазифаҳои конститутсионии инсон ва шаҳрванд;

– лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба танзими муносибатҳои байни мақомоту идораҳои давлатӣ, аз як тараф ва шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, аз тарафи дигар;

– лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба танзими фаъолияти мақомоти ҳифзи ҳуқуқ;

– лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқии соҳаҳои истифодаи замин, андоз, гумрук, зиддиинҳисорӣ, муфлисшавӣ, фаъолияти иқтисодии беруна, назорати асъор, идоракунии молу мулки давлатӣ, инчунин молу мулки ғайридавлатӣ, ки дар он ҳиссаи давлат мавҷуд аст;

– лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқии соҳаҳои хизмати давлатӣ, муносибатҳои иҷтимоию меҳнатӣ, хоҷагии ҷангал, захираҳои об, ҳифзи муҳити зист, низоми иҷозатномадиҳӣ ва иҷозатдиҳӣ, суғуртакунонӣ, танзимкунандаи фаъолияти корхонаҳо, муассисаҳо, дигар ташкилотҳо, буҷети давлатӣ, фондҳои давлатӣ, вогузор намудани вазифаҳои як мақомот ба мақомоти дигар;

– лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба амалӣ намудани барномаҳои (стратегияҳои) миллии зиддикоррупсионӣ ва чораҳо чиҳати тақвияти муқовимат ба коррупсия;

– лоиҳаҳои консепсияҳо, стратегияҳои миллӣ ва барномаҳои давлатӣ;

– лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқие, ки вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, дигар мақомоти давлатӣ, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот таҳия намудаанд.

Моддаи 11. Вазифаи мақомоти давлатӣ оид ба ирсоли ахборот ва мусоидат барои

гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои

меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

(ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)

Мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот вазифадоранд дар мавриди ошкор намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия дар санадҳои меъёрии ҳуқуқие, ки соҳаи фаъолияти онҳоро танзим менамоянд, ба мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия ахборот ирсол намоянд.
Мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот вазифадоранд, ки ҳангоми гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикорупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба экспертҳо маълумотҳои дахлдорро пешниҳод карда, ба онҳо барои гузаронидани экспертизаи давлатии зиддикоррупсионӣ ҳаматарафа мусоидат намоянд. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)

Моддаи 12. Хулосаи экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва

лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

(ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)

Омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия, ки дар натиҷаи экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ошкор карда мешаванд, дар хулосаи экспертизаи давлатии зиддикоррупсионӣ нишон дода мешаванд. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)
Дар хулосаи экспертизаи давлатии зиддикоррупсиони роҳу воситаҳои бартараф намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия ба воситаи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ нишон дода мешаванд. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)
Хулосаи экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ хусусияти тавсиявӣ дошта, ҳатман мавриди баррасӣ қарор дода мешавад. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)
Хулосаи экспертизаи давлатии зиддикоррупсионӣ аз ҷониби мақомоти дахлдори давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (шахсони мансабдори онҳо) дар муҳлати як моҳ аз рузи воридшавии хулоса ҳатман мавриди баррасӣ қарор дода мешавад. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)
Дар сурати розӣ шудан бо хулосаи экспертизаи давлатии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва ё лоиҳаи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот лоиҳаи санади меъёрии ҳуқуқӣ дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳоро ба санади меъёрии ҳуқуқӣ таҳия намуда, дар ин хусус ба субъекте, ки экспертизаи давлатии зиддикоррупсиониро гузаронидааст, хабар медиҳанд. Лоиҳаи таҳиягардида тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон баррасӣ карда мешавад. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)
Дар сурати розӣ нашудан бо хулосаи экспертизаи давлатии зиддикоррупсионӣ мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (шахсони мансабдори онҳо) ба субъекте, ки экспертизаи давлатии зиддикоррупсиониро гузаронидааст, раддияи асоснок ирсол менамоянд. (ҚҶТ аз 24.02.17 с., №1393)

Моддаи 13. Экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

Шаҳрвандон ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ бо тартиби муқаррарнамудаи Қонуни мазкур метавонанд экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқиро аз ҳисоби маблағҳои худ гузаронанд.
Экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқиро шаҳрвандон, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ё гуруҳи коршиносон ё ташкилотҳои интихобкардаи шаҳрвандон ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ мегузаронанд.
Ба сифати эксперт шахси воқеие баромад карда метавонад, ки таҳсилоти олии ҳуқуқшиносӣ ва собиқаи кории на камтар аз панҷсола аз рўи ихтисос дошта бошад.
Ташкилотҳои ҷамъиятӣ барои гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ҳамон вақт ҳуқуқ доранд, ки агар дар ҳайати кормандонашон на камтар аз се шахси ба талаботи дар қисми 3 ҳамин модда пешбинишуда ҷавобгўйро дошта бошанд.
Дар хулосаи экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ бояд омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия нишон дода шуда, роҳу воситаҳои бартараф кардани онҳо пешниҳод карда шаванд.
Хулосаҳои экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ хусусияти тавсиявӣ доранд.
Хулосаи экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба субъектҳои ҳуқуқэҷодкунандаи дахлдор ҷиҳати баррасӣ пешниҳод карда мешавад.
Дар сурати аз ҷониби субъектҳои ҳуқуқэҷодкунанда қабул накардани хулосаи экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба шаҳрвандон ва ташкилотҳои ҷамъиятии ташаббускори гузаронидани экспертизаи ҷамъиятии зидикоррупсионӣ раддияи асоснок ирсол карда мешавад.

9. Шаҳрвандон ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ метавонанд дар ҳолати розӣ набудан ба раддияи хулосаи экспертизаи ҷамъиятии зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва ё лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия муроҷиат намоянд.

Моддаи 14. Ҳамоҳангсозии фаъолият оид ба гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии

санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

Ҳамоҳангсозии фаъолият оид ба гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва лоиҳаҳои санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва пешбурди корҳои таҳлилиро доир ба ин масъала мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ менамояд.

Моддаи 15. Ваколати Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва прокурорҳои тобеи

он оид ба ошкору бартараф намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия

дар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ

Дар рафти амалӣ намудани ваколатҳои худ Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва прокурорҳои тобеи он ҳангоми дар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ошкор намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия метавонанд ба субъектҳои ҳуқуқэҷодкунанда ҷиҳати бартараф намудани омилҳои бавуҷудоварандаи коррупсия ё ба мақомоти назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод ирсол намоянд, ки баррасии он ҳатмӣ мебошад.

БОБИ 3. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ

Моддаи 16. Ҷавобгарй барои риоя накарданн талаботи Қонуни мазкур

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

Моддаи 17. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

Президенти

Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон

ш. Душанбе,

28 декабри соли 2012

№925

Русский

KHOVAR.TJ

АГЕНТИИ МИЛЛИИ ИТТИЛООТИИ ТОҶИКИСТОН «ХОВАР»
WWW.KHOVAR.TJ

«ХОВАР FM»

Садриддин Айнӣ (1878 – 1954): Адиб, олим ва асосгузори адабиёти муосири тоҷик. Аввалин Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муаллифи асарҳои «Таърихи амирони манғитияи Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Намунаи адабиёти тоҷик», «Дохунда», «Ғуломон», «Ёддоштҳо» ва дигар асарҳо, ки ба 29 забони хориҷӣ нашр шудаанд.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 08 сентябри соли 1997 ба асосгузори адабиёти муосири тоҷик Садриддин Айнӣ унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Бобоҷон Ғафуров (1909 – 1977): Олим, академики Академияи Илмҳои ИҶШС, арбоби ҳизбӣ ва давлатӣ, муаллифи китоби оламшумули «Тоҷикон» ва зиёда аз 300 асару мақолаҳо.
Солҳои 1944-1946 котиби дуюм, с.1946-1956 котиби якуми КМ Ҳизби комунистии Тоҷикистон, 1956 – 1977 сарвари Пажуҳишгоҳи шарқшиносии ИҶШС.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 08 сентябри соли 1997 ба таърихшинос ва шарқшиноси шинохтаи тоҷик, академик, муаллифи китоби «Тоҷикон» Бобоҷон Ғафуров унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Мирзо Турсунзода (1911-1977): Шоири халқӣ, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, Раиси Кумитаи якдилии халқҳои Осиё ва Африқо. Барои достонҳои «Қиссаи Ҳиндустон»(1948), «Ҳасани аробакаш», «Чароғи абадӣ», «Садои Осиё»,(1960) «Ҷони ширин» (1963) бо ҷоизаҳои давлатии ИҶШС, ҶШС Тоҷикистон ва байналмилалии ба номи Ҷ. Неҳру (1967) сарфароз шуда буд.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 07 майи соли 2001 ба шоири халқии Тоҷикистон, ходими намоёни ҷамъиятӣ Мирзо Турсунзода унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Эмомалӣ Раҳмон: Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. 19 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 6 ноябри соли 1994 бори аввал, солҳои 1999, 2006 ва 2013 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидаст.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат.
Бо қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 11 декабри соли 1999 барои мустаҳкам намудани давлатдории соҳибистиқлол ва пойдории сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” мукофотонида шудааст.
Нусратулло Махсум (1881 – 1938): Нусратулло Махсум (Лутфуллоев) ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1924-1926 раиси Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷикистон, солҳои 1926-1933 раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик Нусратулло Махсум унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” дода шудааст.
Шириншоҳ Шоҳтемур (1899 – 1937): Ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1929-1931 котиби Ҳизби коммунистии ҶШС Тоҷикистон, солҳои 1933-1937 Раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик Шириншоҳ Шоҳтемур, унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шудааст.